|
5574 SAYILI TÜRK PETROL KANUNU’NUN İNCELENMESİ
Yasanın 1. maddesinde bu yasanın amacının petrol kaynaklarının hızlı, sürekli ve etkili bir şekilde aranmasının, geliştirilmesinin ve üretilmesinin sağlanması olduğu belirtilmiştir. Bu maddeden anlaşılan, amacın hızlılık olmasıdır, petrol haklarının aidiyeti yasa genelinde önemsenmemektedir.
Birkaç istisna dışında petrol arama, araştırma ve işletme izin veya ruhsatnamelerinin verilme yetkisi yasayla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.
Yabancılar hukukunu ilgilendiren hükümler yasanın 3. ve devamındaki maddelerde öngörülmüştür. 3. maddeye göre Türkiye'deki petrol kaynakları devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Dolayısıyla petrol kaynaklarının mülkiyeti sadece devlete aittir. Kişilere verilecek izin sadece onlara kullanma hakkı verir. Nitekim yasanın 2. maddesinin 25. fıkrasına göre petrol hakkı bir araştırma izninden veya arama ruhsatnamesinden veya işletme ruhsatnamesinden doğan haklardan herhangi birini ifade eder. Bunun anlamı petrol hakkının arama ve işletme yetkisi verdiğidir. Hatta 4. maddenin 6. bendine göre araştırma izni, arama ruhsatnamesi ve işletme ruhsatnamesinin, sahibine bu Kanuna veya başka bir kanuna göre girilmesi veya bulunulması yasak olan bir yere girme veya o yerde bulunma hakkını vermeyeceği ayrıca vurgulanmıştır.
Petrol hakkının kime verileceği de yine 4. maddede düzenlenmiştir. 4/5’e göre bu kanundaki esaslara uygun olmak şartıyla, sermaye şirketlerine veya yabancı devletler mevzuatına göre sermaye şirketi niteliğinde bulunan özel hukuk tüzel kişilerine araştırma izni, arama ruhsatnamesi ve işletme ruhsatnamesi verilir. Sermaye şirketinin hangi ülke kanunlarına göre kurulduğu bir başka deyişle uyruğu önem taşımamaktadır.
4. maddenin son fıkrasına göre ise petrol hakkı sahibi olacak özel hukuk tüzel kişileri 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tâbidir. Türkiye'de petrol hakkı sahibi olacak ve yabancı devletler mevzuatına göre sermaye şirketi niteliğinde bulunan özel hukuk tüzel kişileri, Türk parasının kıymetini koruma hakkındaki mevzuata göre Türkiye'deki faaliyetleri bakımından Türkiye'de yerleşik sayılırlar. Petrol hakkı sahibi olacak özel hukuk tüzelkişilerinin TTK’ye tâbi olmasının anlamı hangi tüzelkişinin sermaye şirketi sayılacağının Türk Ticaret Kanunu’na göre belirleneceğidir. Dolayısıyla petrol hakkına ancak sermaye şirketleri yani paylı komandit şirket ile anonim şirket sahip olabilecektir.
11.8.1989 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kararın 12. maddesinden Türkiye’de veya dışarıda yerleşikliğin önemini anlıyoruz. Bu maddeye göre dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de şirket kurmak, mevcut ve kurulacak şirketlere iştirak etmek ve şube açmak suretiyle yatırım yapmaları ve her türlü mal ve hizmet üretimine yönelik faaliyetlerde bulunmaları ile irtibat bürosu açmaları 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanununa göre gerekli izni almak, verilen izinler çerçevesinde faaliyette bulunmak ve öngörülen sermayeyi getirmek kaydıyla serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de, yabancı sermaye mevzuatına ve Petrol Kanununa göre şirket kurmaları, şube ve irtibat bürosu açmaları dışında, ticari faaliyette bulunmaları ve adi ortaklık tesis etmeleri (Uluslararası ihaleler için oluşturulan adi ortaklıklar hariç), Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışında yerleşik kredi kartı kuruluşları ile lisans ve temsilcilik sözleşmeleri yapmaları Bakanlığın (Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı bulunduğu bakanlık) iznine tabidir.
Yani dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de hizmet üretimine yönelik faaliyetlerde bulunmaları gerekli izni almalarına tâbidir. Ayrıca yeni yasayla yürürlükten kalkan Petrol Kanunu’na göre ticari faaliyette bulunmaları da bakanlıktan izin almalarına bağlıdır. Yabancıların petrol işlemi yapmalarını izne bağlayıp sınırlandıran bu hükümlerin bertaraf edilmesi amacıyla Türk Petrol Kanunu petrol işlemi yapacak yabancı özel hukuk tüzelkişilerini Türkiye’de yerleşik saymıştır.
Yasanın 10. maddesine göre bu kanuna göre hak talep eden şahıslar, Türkiye'de adres göstermeye mecburdur. Adres göstermeyenlere araştırma izni, arama ve işletme ruhsatnamesi verilmez. Yine petrol hakkına sahip olmak için Türkiye’de adres gösterme gibi biçimsel bir koşul getirilmiştir.
Yasanın 12. maddesinde ise petrol kaynaklarının bulunduğu yere göre araştırma izni, arama ve işletme ruhsatnamelerinin verilmesi farklı usullere tâbi kılınmıştır. Bu maddeye göre Türkiye arazisi, bu Kanun bakımından kara ve deniz bölgeleri olarak ikiye ayrılır. Kara ve deniz bölgelerini ayıran sınır kıyı çizgisidir. Deniz bölgeleri karasuları içi ve karasuları dışı olmak üzere ikiye ayrılır. Karasuları dışı denizlerde araştırma izni, arama ruhsatnamesi ve işletme ruhsatnamesi verilmesi, devri ve süre uzatımları 16. maddede belirlenmiş haklardan az olmamak üzere Bakanlar Kurulunun iznine tâbidir. Bu alanlar, Bakanlar Kurulu kararıyla tamamen veya kısmen aramaya ve işletmeye kapatılabilir, tadil edilebilir veya kapatılan bir alan tekrar açılabilir. Bu maddeye göre verilen kararlar müktesep hakları ihlâl edemez. Askerî yasak bölgeler ile güvenlik bölgelerinde yapılacak işlemlerle ilgili izin verilmeden önce Genelkurmay Başkanlığının olumlu görüşü alınır. Maddeyi yorumlarsak karasuları içi deniz ile kara bölgelerinde izin ve ruhsat verme konusunda Petrol İşleri Genel Müdürlüğü yetkilidir.
Arama izni aramanın yapılacağı saha ve süreyle sınırlandırılmış ve birtakım parasal yükümlülükler getirilmiştir. Bu bağlamda 16. maddenin 3. fıkrasına göre bir arama sahası karalarda 100 000, denizlerde 1000 000 hektardan fazla olamaz. Ayrıca bu maddenin 4. fıkrasına göre ise bir arama ruhsatnamesinin süresi, karalarda beş, denizlerde sekiz yıldır. Petrol hakkı sahibi tarafından Genel Müdürlüğe yeni yatırım tutarı ve bunun % 2'si tutarında teminat ile birlikte en az bir sondaj programı verilmesi halinde, bir arama ruhsatnamesinin süresi ihtiyaca göre karalarda iki, denizlerde üç yılı aşmamak üzere uzatılır. Burada Genel Müdürlüğe bir bağlı yetki tanınmıştır. Nihayetinde yapılacak uzatmaların üst sınırı çizilmiş ve bu madde hükümlerine göre yapılan uzatmalar dahil, bir arama ruhsatnamesinin süresinin ilk yürürlük tarihinden itibaren karalarda dokuz yıl, karasuları içi denizlerde on dört yıldan fazla olamayacağı öngörülmüştür.
17. maddenin 5. fıkrasına göre işletme ruhsatı da süreyle sınırlandırılmıştır. Bu maddeye göre bir işletme ruhsatı, yönetmeliğe göre alınacak iş ve malî yatırım programı dikkate alınarak yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, başvuru sahibinin talebine göre otuz yıl için verilir. Ancak, üretimin iki yıldan fazla durması halinde ruhsat iptal edilir. İşletme ruhsatı, süresi sonunda üretim programının uygun görülmesi halinde, her seferinde onar yılı geçmemek üzere uzatılır.
Ayrıca yasada üretilen petrol için değişken ölçülere göre devlet hissesi düzenlenmiştir.
20. maddede izin ve ruhsatların malikin ve zilyedin haklarını ihlal etmeyeceği öngörülmüş ve kamulaştırma düzenlenmiştir. Kamulaştırma bu maddede şöyle düzenlenmiştir: Bir petrol hakkı sahibi; arama veya işletme sahasında veya civarında petrol işlemi için gerekli arazinin kullanma hakkını, arazi özel mülkiyet konusu ise anlaşma veya kamulaştırma yoluyla, arazi Hazineye ait veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında ise Maliye Bakanlığından bedeli karşılığında kiralamak, irtifak veya kullanma hakkı almak ve ruhsatnamesine kaydedilmek suretiyle elde edebilir. Anlaşmaya dayanan kullanma hakkı üç yıldan fazla sürdüğü takdirde özel mülkiyet konusu arazinin kamulaştırılması, arazi sahibi veya petrol hakkı sahibi tarafından istenebilir. Kamu yararı niteliğindeki kamulaştırma kararı, talep üzerine Genel Müdürlükçe verilir. İşlemler 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümleri çerçevesinde yapılır. Aynı Kanunun 27. maddesi hükümlerine göre acele kamulaştırma yapılabilir. Kamulaştırılan arazinin mülkiyeti Hazineye, kullanma hakkı kamulaştırma bedelini ödeyen petrol hakkı sahibine ait olur. Bu durumda, Maliye Bakanlığı tarafından petrol hakkı sahibi lehine bedelsiz olarak ve ruhsat süresi kadar irtifak hakkı tesis edilir. Bu madde hükümleri çerçevesinde elde edilen kullanma hakları arama ve işletme ruhsatnamesinin parçası olarak ruhsat süresince devam eder. Yani özetle bir petrol hakkı sahibi ilgili arazinin kullanma hakkını özel mülkiyet konusu ise anlaşma veya kamulaştırma yoluyla devletin hüküm ve tasarrufundaysa bedeli ödenerek kiralamak, irtifak veya kullanma hakkı almak suretiyle elde edebilir. Bu kullanma hakkı ruhsat süresince devam eder.
Sonuç olarak yabancıların petrol alanında yatırım ve işletme hakları kişi, süre, alan itibariyle sınırlandırılmış ancak petrol hakkı elde etmek oldukça kolaylaşmıştır. Sadece sermaye şirketleri petrol kaynakları üzerinde mülkiyet hakkı edinmeden arama ve işletme hakkı elde edecekler ancak anlaşma veya kamulaştırma halinde ruhsat süresiyle sınırlı olarak bedeli karşılığında arazinin kullanma hakkına sahip olabileceklerdir.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"5574 Sayılı Türk Petrol Kanunu'nun İncelenmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Özge Yücel'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
5574 Sayılı Türk Petrol Kanunu'nun İncelenmesi
