|
KAMUDA ETİK: TEMELLER, İLKELER VE UYGULAMALAR
Giriş
Kamu yönetimi, yalnızca yasal düzenlemelere bağlı kalmayan, aynı zamanda etik ve vicdani sorumlulukları da kapsayan çok boyutlu bir disiplin alanıdır. Türkiye’de kamu etiğinin kurumsallaşması, 2004 yılında 5176 sayılı Kanun ve sonrasında yürürlüğe giren yönetmeliklerle somutlaşmıştır. Bu çalışmalar, kamu görevlilerinin etik davranışlarına rehberlik ederek, kamusal güvenin ve hizmet kalitesinin artırılmasını amaçlamaktadır.
Ancak etik, sadece Türkiye’de değil, tüm dünyada kamu yönetiminin temel taşı olarak kabul edilmektedir. Dünya Bankası, OECD ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kurumlar, kamu etiğinin geliştirilmesini iyi yönetişimin vazgeçilmez unsuru olarak tanımlamaktadır. Bu makalede, etik kavramının felsefi temellerinden başlayarak, kamu yönetimindeki uygulamaları, karşılaşılan zorluklar ve çözüm önerileri çok yönlü şekilde incelenecektir.
1. Etik Kavramı ve Düşünsel Temelleri
1.1 Etik Nedir?
Etik, Antik Yunancadan gelen ve “karakter” anlamına sahip "ethos" kelimesinden türemiştir. İnsan davranışlarının ahlaki boyutunu inceler, doğru ve yanlış arasındaki farkı anlamaya çalışır. Felsefi olarak, etik bireylerin ve toplumların değer sistemlerini oluşturur ve davranışlarını yönlendirir.
1.2 Antik Dönemden Modern Döneme Etik
Antik Yunan filozofları Sokrates, Platon ve Aristoteles, etik düşüncenin temel taşlarını oluşturmuştur. Sokrates'in “Kendini bil” öğüdü, bireysel vicdan ve etik farkındalığın önemini vurgular. Platon, idealar dünyasında mükemmel “iyi” kavramını tanımlarken, Aristoteles orta yol ve erdem etiği ile dengeli davranış biçimini benimsemiştir.
İslam düşünürleri Fârâbî ve Gazâlî, adalet ve erdem kavramlarını yalnızca ahlaki bir ilke olarak değil; aynı zamanda dinî, dünyevî ve toplumsal düzenin temel taşı olarak ele almışlardır. Modern çağda Hobbes, bireylerin toplumsal sözleşme ile bir arada yaşama kurallarını belirlediğini savunmuş, Kant evrensel etik ilkelerle eylemin doğru olup olmadığını ölçmüştür.
2.Etik ve Kamu Yönetimi İlişkisi
Kamu yönetiminde etik ilkelerin kurumsallaşması, demokratik hukuk devletinin vazgeçilmez bir gereğidir. Türkiye bu alanda son derece önemli ve örnek gösterilebilecek bir adımı, 5176 sayılı Kanun ile atmıştır. 25 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilen ve 8 Haziran 2004 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren bu Kanun ile birlikte, kamu görevlilerinin etik davranış ilkeleri ilk kez sistematik bir yapıya kavuşturulmuş ve bu ilkelere işlerlik kazandıracak bağımsız bir mekanizma olarak Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmuştur. Bu düzenleme, yalnızca bir etik kural manzumesi ortaya koymakla kalmamış; aynı zamanda kamu hizmetinin şeffaflık, tarafsızlık, dürüstlük ve hesap verebilirlik ilkeleri temelinde yürütülmesini güvence altına alan çağdaş bir yaklaşımı da beraberinde getirmiştir. Bu düzenlemeyle, kamu görevlilerinin görevlerini yerine getirirken sadece hukuka değil, aynı zamanda yüksek bir ahlaki sorumluluğa da bağlı kalmaları sağlanmıştır. Sonuç itibarıyla bugün kamu yönetiminde etik kültürünün yaygınlaşması, kamu görevlilerinin etik ilkelere dayalı eğitimler alması ve etik denetimin kurumsal hale gelmesi, doğrudan 5176 sayılı Kanun’un bir başarısıdır.
3. Uluslararası Etik Düzenlemeleri ve Kurumları
Birleşmiş Milletler (BM) – UN Convention Against Corruption (UNCAC), OECD – Organisation for Economic Co-operation and Development, Transparency International (Uluslararası Şeffaflık Örgütü), G20 – High-Level Principles on Organizing Against Corruption, UNESCO – Declaration on Bioethics and Human Rights vd.
4.Ülkemizde Etik Düzenlemeleri
Ülkemizde kamu yönetiminde etik davranışların çerçevesi, hem anayasal ilkeler hem de ikincil düzenlemelerle belirlenmiştir. Bu kapsamda en temel dayanak, Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan sosyal hukuk devleti ilkesi ile 10. maddesinde yer alan kanun önünde eşitlik ilkesidir. Bu anayasal ilkeler, kamu görevlilerinin hukuka uygunluk kadar etik değerlere de bağlı kalmaları gerektiğini ortaya koymaktadır. Etik düzenlemelerin kurumsal temelini ise 25 Mayıs 2004 tarihli ve 5176 sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” oluşturmaktadır. Bu Kanun ile birlikte kurulan Kamu Görevlileri Etik Kurulu, kamu görevlilerinin etik davranış standartlarına uyumunu gözetmekte ve etik kültürün yerleşmesine katkı sunmaktadır. Bu Kanun’a dayanılarak hazırlanan “Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” (2005), kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik ilkeleri detaylı biçimde düzenlemiştir. Ayrıca, 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 5176 sayılı Kanun’da bazı yapısal değişiklikler yapılmış; bu kapsamda Kurul’un teşkilat yapısı, görev tanımları ve usul hükümleri güncellenmiştir. Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi, kamu görevlilerinin görevlerine başlamadan önce etik değerlere sadakat göstereceklerini beyan ettikleri normatif bir metin olarak önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra, kamu hizmetlerinin farklı alanlarında görev yapan personele özel mesleki etik düzenlemeler de bulunmaktadır. Örneğin:
BDDK üyeleri ve personeli için: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Üyeleri ile Kurum Personelinin Uyacakları Meslekî ve Etik İlkelere Dair Yönetmelik,Denetim görevlileri için: Denetim Görevlilerinin Uyacakları Meslekî Etik Davranış İlkeleri,Eğitim çalışanları için: 2013/29 sayılı Mesleki Etik İlkeler ile Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2015/21 sayılı Genelgesi,Gümrük personeli için: Gümrük Müsteşarlığı Mesleki Etik Genelgesi,Sayıştay denetçileri için: Sayıştay Denetçilerinin Mesleki Etik Kurallarına İlişkin Usul ve Esaslar,Sermaye Piyasası Kurulu personeli için: SPK Üyeleri ve Personelinin Uyacakları Mesleki ve Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik,TBMM Başkanlığı personeli için: TBMM İdari Teşkilatı Etik Rehberi,Yükseköğretim personeli için: YÖK’ün Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış İlkelerine İlişkin Genelgesi,gibi özel mevzuatlar kamu görevlilerinin etik davranış yükümlülüklerini alana özgü olarak ayrıntılandırmaktadır.
5.Kamu Görevlileri Etik Kurulu Üzerine Değerlendirme
Kamu görevlileri tarafından yürütülen hizmetlerin etik ilkelere uygun biçimde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla 2004 yılında 5176 sayılı Kanun ile kurulan Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Türkiye'de kurumsal etik sisteminin merkezinde yer almaktadır. Kurulun temel amacı, kamu yönetiminde dürüstlük, tarafsızlık, şeffaflık ve kamu yararı ilkelerini yerleştirmek ve güçlendirmektir. Bu doğrultuda kamu görevlilerinin uyması gereken etik davranış ilkeleri, 2005 yılında yayımlanan “Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ile somutlaştırılmıştır. Kurul, başvuru üzerine veya resen inceleme yaparak kamu görevlilerinin etik ilkelere uygun davranıp davranmadığını değerlendirir; etik ihlallerin tespiti halinde bağlayıcı olmayan ama yönlendirici nitelikte kararlar alır. Her ne kadar Kurul’un yaptırım yetkisi bulunmasa da, kamu hizmetinin itibarını koruma, kurumsal farkındalık oluşturma ve etik kültürün yerleşmesine katkı sunma bakımından önemli bir denetim ve rehberlik işlevi görmektedir.
6. Etik Karar Alma Süreci ve İkilemler
6.1 Etik Karar Sürecinin Adımları
Etik karar verme süreci karmaşıktır ve genellikle aşağıdaki adımlarla ilerler:
6.1.1.Durumun Tanımlanması: Sorunun veya kararın net biçimde ortaya konması.
6.1.2.İlgili Değerlerin Belirlenmesi: Hangi etik ilkelerin uygulamaya gireceğinin tespiti.
6.1.3.Alternatiflerin Değerlendirilmesi: Çeşitli seçeneklerin olumlu ve olumsuz yönlerinin analizi.
6.1.4.Kararın Uygulanması: En etik seçeneğin seçilerek pratiğe dökülmesi.
6.1.5.Sonuçların Değerlendirilmesi: Kararın etkilerinin gözden geçirilmesi.
7.Etik İkilemler ve Kamu Yönetimi
Kamu yönetimi, bireysel değil toplumsal yararı önceleyen, sorumluluğu yüksek bir kamu hizmetidir. Bu sorumluluğun gereği olarak, kamu görevlileri zaman zaman zorlu karar alma süreçleriyle ve etik ikilemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle çok boyutlu ve karmaşık durumlarda, kamu idaresinin dengeleyici ve bütünleştirici yaklaşımı, toplumsal faydayı önceleyen bir anlayışın göstergesidir. Bir bölgede artan güvenlik endişeleri nedeniyle, kamu otoritesi bazı noktalara güvenlik kameraları ve personeli yerleştirmeyi planlamaktadır. Bu uygulamanın amacı, kamu düzenini sağlamak ve suç oranlarını azaltmaktır. Ancak bazı vatandaşlar, bu önlemleri özel hayatın gizliliğine müdahale olarak görmekte; sürekli izleniyor olma hissinin huzurlu yaşam alanlarını zedelediğini ifade etmektedir.
8. Kamu Etiği ve Medeni Kanun İlişkisi
8.1 Hukuki Temeller
Türk Medeni Kanunu’nun 2. maddesinde dürüstlük, 3. maddesinde iyiniyet ilkeleri kamu görevlilerinin eylemlerini düzenler. Bu ilkeler, hukuki zorunlulukların ötesinde etik davranış için zemin hazırlar.
8.2 Yasa ve Etik Arasındaki Farklar
Hukuk, yazılı kurallarla bağlıyken, etik çoğunlukla toplum normları ve vicdan temellidir. Örneğin, bir işlem yasal olsa da etik açıdan sorgulanabilir. Diyelim bir yerde, sağlık ve imar yasalarına uygun şekilde bir fast food zinciri restoran açılır. Bu yasal olsa da, toplum sağlığı açısından işlenmiş gıdaların yaygınlaşması ve sağlıksız beslenmenin ortaya çıkabileceği gerekçesiyle bazı kimseler bakımından etik açıdan sorgulanabilir.
9. Etik Standartlar ve Kurumsal Yaşam
9.1 Günlük Uygulamalar
Zamanında mesaiye başlamak, işini titizlikle yerine getirmek, iş arkadaşlarına ve hizmet alanlara saygılı davranmak gibi tutumlar, kamu hizmetinde etik standartların ayrılmaz bir parçasıdır. Bu tür günlük davranışlar, yalnızca bireysel disiplinin değil; aynı zamanda kurumsal güvenilirliğin, saygınlığın ve hizmet kalitesinin de temelini oluşturur. Görevini ciddiyetle ve sorumlulukla bihakkın yerine getirmek de etik ilkelere bağlılığın somut göstergesidir.
9.2 Etik Eğitimi
Ülkemizde 5176 sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kapsamında Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından kamu görevlilerine yönelik etik eğitim programları düzenlenmekte ve yaygınlaştırılmaktadır. Kamu kurumlarının kendi eğitim birimleri ile iş birliği içinde düzenlenen “Etik Davranış İlkeleri” eğitimleri ve farkındalık artırıcı kampanyalar, kamu çalışanlarının etik konularda donanımını artırmaktadır. İlaveten, Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun resmi internet sitesinde (https://www.etik.gov.tr) yıllık etik eğitim raporları, eğitim takvimleri ve yayımlanan rehberler düzenli olarak paylaşılmaktadır. Bu kaynaklar aracılığıyla, kamu görevlilerine yönelik seminerler, konferanslar ve çevrimiçi eğitim programlarının içeriklerine kolaylıkla erişmek mümkündür. Bunun yanı sıra, Türkiye’de etik eğitimleri, e-Devlet üzerinden ve Kamu Personelinin Hizmet İçi Eğitim Portalı (KAMUSEM) gibi dijital platformlar aracılığıyla da erişilebilir hale gelmiştir. Bu sayede, kamu görevlileri etik bilincini güncel tutmak ve geliştirmek için her zaman ulaşılabilir kaynaklara sahip olmaktadırlar.
10. Hizmet Alanların Etik Sorumluluğu
10.1 Vatandaşların Rolü
Etik, yalnızca kamu görevlilerinin değil, aynı zamanda hizmet alan vatandaşların da ortak sorumluluğudur. Vatandaşların doğru ve eksiksiz bilgi vermesi, taleplerinde adil ve saygılı davranmaları da kamu hizmetinin bir öğesi olarak kendi temel yükümlülüklerindendir.
10.2 Karşılıklı Etik Sorumluluk
Kamu hizmetinde etik, yalnızca kamu görevlilerinin uyması gereken kurallar bütünü değil; aynı zamanda hizmet alan vatandaşların da sorumluluk üstlendiği çift taraflı bir anlayıştır. Vatandaşların doğru bilgi vermesi, taleplerinde dürüst ve adil davranması, kamu görevlilerine karşı saygılı bir tutum sergilemesi, etik yönetimin temel bileşenlerindendir. Vatandaşların etik davranışı, kamu hizmetlerinin etkinliği açısından hayati öneme sahiptir. Bu karşılıklı sorumluluk bilinci, kamu hizmetlerinde etik kültürünün kurumsallaşmasına ve toplumsal güvenin güçlenmesine doğrudan katkı sağlar.
Kaynakça
OECD (2017). “Integrity in Public Administration: A Framework for Assessment.”
Birleşmiş Milletler (2015). “United Nations Convention Against Corruption.”
Transparency International (2021). “Corruption Perceptions Index.”
Debord, G. (1967). “The Society of the Spectacle.”
Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kanunu.
Kıvanç, G. (2019). “Kamuda Etik ve Yolsuzlukla Mücadele.” Ankara Üniversitesi Yayınları.
Demir, F. (2020). “Kamu Yönetiminde Etik İlkeler ve Uygulamaları.” İstanbul Üniversitesi Yayınları.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Kamuda Etik: Temeller, İlkeler Ve Uygulamalar" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Cüneyt Urfalıer'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (https://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Kamuda Etik: Temeller, İlkeler Ve Uygulamalar
