|
Kamu İhalelerinde
Usul ve Esaslar:
1. Giriş
Kamu ihale süreci, kamunun ihtiyaç duyduğu mal veya hizmet alımı ile yapım işlerini temin etmesi için kurgulanan bir dizi aşamadan oluşmaktadır. Kamu kaynaklarının verimli şekilde kullanılmasını1 amaçlayan bu süreç kamu ihalelerinin doğru, şeffaf ve denetlenebilir bir şekilde gerçekleştirilmesini hedeflemektedir2.
Kamu ihale süreci, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu (DİK), 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (KİK) ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (KİSK) gibi temel mevzuatlar çerçevesinde yürütülmektedir. Bu ana düzenlemelerin yanı sıra ikincil düzeyde Uygulama Yönetmelikleri, Genel Şartnameler, Muayene Kabul Yönetmelikleri vb. üçüncül düzeyde ise Kamu İhale Genel Tebliğleri, Eşik Değerler ve Parasal Değerler, Fiyat Farkı Esasları ve Kamu İhale Kurulu’nun Düzenleyici Kurul Kararları gibi düzenlemeler de bulunmaktadır.
İhale konusu edilebilecek işler, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu (DİK) ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (KİK) çerçevesinde iki ana gruba ayrılmaktadır. DİK, kamu kurumlarının taşınır ve taşınmaz mallarının satış ve kiralama vb. işlemleriyle ilgili gelir getirici işlere ait düzenlemeler sunarken, KİK, kamuya mal ve hizmet alımı ile yapım işlerini kapsayan kamu kaynağı harcamayı gerektiren işlere ait düzenlemeleri içermektedir. 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (KİSK) ise, kamu ihale sözleşmelerinin nasıl yapılacağına ve bu sözleşmelerin nasıl uygulanacağına dair hükümler getirmektedir. KİK kapsamında gerçekleştirilen ihalelerde, DİK hükümleri uygulanmaz. Ayrıca, KİK ve DİK kapsamındaki idareler farklı olmakla birlikte, bazı idareler her iki mevzuata da tabi olabilmektedir.
2. Temel İlkeler
Kamu ihalelerinin temelinde, şeffaflık, rekabet, eşit muamele, güvenilirlik ve gizlilik gibi ilkeler yer alır. Bu ilkeler, ihalelerin hem hukuki hem de etik açıdan doğru ve adil bir şekilde yapılmasını sağlamak için büyük önem taşır3. Şeffaflık ilkesi ihale dokümanlarının ilanını4, rekabet ilkesi tedarikçi ve yüklenicilerin kaliteli iş yapmalarını5, eşit muamele ilkesi haksız rekabetin önlenmesini6, güvenilirlik ilkesi sürecin tutarlı ve kararlı olmasını7, gizlilik ilkesi ise ihale sürecinde tekliflerin açılmasından önce teklif verenlerin kimliklerinin gizli tutulmasını8 getirir.
Diğer taraftan prensip olarak mal ve hizmet alımı ile yapım işlerinin ayrı ayrı ihale edilmesi gerekmekte iken, bunlar arasında kabul edilebilir doğal bir bağlantının bulunması hali bu ilkenin istisnasını teşkil etmektedir9.
Bir diğer önemli ilke ise eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünememesidir10.
Öte yandan, bütçesi yetersiz olan projelerin ihale edilmemesi ilkesine göre, işin yaklaşık maliyeti ile katma değer vergisi için yeterli bir ödeneğin mevcut olması gerekmektedir11.
3. İhale Usulleri
KİK, ihalelerde kullanılabilecek farklı usulleri belirlemiştir. Bu usuller, açık ihale, belli istekliler arasında ihale ve pazarlık usulü olarak üç ana başlık altında toplanabilir. Ayrıca, bazı özel durumlarda “ihale usullerinden olmayan” doğrudan temin ve tasarım yarışmaları ile de alım yapılabilir12. KİK’e göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usuller olmakla birlikte, uygun şartlar oluştuğunda pazarlık usulü veya doğrudan temin gibi usullerle alım yapılabilmektedir13
a) Açık İhale Usulü: Bu usulde, tüm istekliler teklif verebilir ve tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında, idari şartnameye göre en uygun teklif seçilir. Bu yöntem, şeffaflık ve rekabetin sağlanmasında en etkili yöntem olarak kabul edilir14.
b) Belli İstekliler Arasında İhale Usulü: Bu usulde, yalnızca belirli bir grup firma, ön yeterlik değerlendirmesinin ardından ihaleye katılmaya davet edilir. Bu yöntem, genellikle daha özel ve teknik bilgi gerektiren projeler için tercih edilir15.
c) Pazarlık Usulü: Pazarlık usulü, belirli koşullar altında, idarenin ve isteklilerin tekliflerini müzakere etmesi yoluyla yapılır. Bu usul, genellikle açık ihale usulünde katılımcı bulunmadığı zaman, acil durumlar veya özel ihtiyaçlar için kullanılır16.
ç) Doğrudan Temin: Küçük alımlar veya belirli durumlar için, idareler mal veya hizmet alımı ya da yapım işlerini doğrudan temin yoluyla temin edebilir. Bu usul, genellikle küçük çaplı alım ve yapım işlerinde kullanılır17.
d) Tasarım Yarışmaları: Büyük ve karmaşık projelerde, en iyi tasarımın seçilmesi amacıyla tasarım yarışmaları düzenlenebilir. Bu usul, genellikle inşaat ve altyapı projeleri için uygundur18.
4. İhale Sürecinin Aşamaları
Kamu ihale süreci, genellikle aşağıdaki aşamalardan oluşur:
a) İhtiyacın Ortaya Çıkması: Kamu kurumları, belirli bir mal, hizmet veya yapım işi için öncelikle ihtiyaçlarını belirler. Bu aşama, ihale sürecinin başlangıcını oluşturur19.
b) Proje ve Şartname Hazırlığı: İhtiyacın tespit edilmesinin ardından idare, ihaleye katılacaklara yapılması gereken işin niteliği, kapsamı ve gereklilikleri hakkında bilgi verir ve teklif sahiplerinin ihale sürecine uygun, doğru ve uyumlu teklifler sunabilmesi için proje ile idari ve teknik şartname hazırlığına başlar20.
c) Yaklaşık Maliyet Tespiti: İhale sürecine başlanmadan önce, alımın yaklaşık maliyeti hesaplanır. Bu hesaplama, ihaleye katılacak firmaların teklif verebileceği yaklaşık fiyat aralığını belirler21.
ç) İhale Komisyonunun Oluşturulması: İdare, ihale sürecinde tekliflerin değerlendirilmesi için, ihale konusu işin ölçeği, özellikleri ve maliyetine bağlı olarak en az beş ve tek sayıda kişiden oluşan bir ihale komisyonu oluşturabilir. Bu komisyon, tekliflerin incelenmesi ve kararların alınmasından sorumlu olacaktır22.
d) İhale Dokümanlarının Hazırlanması: İhale dokümanları, teklif verme sürecine ilişkin tüm kuralları ve şartları belirler. Bu dokümanlar, ihaleye katılacak firmaların tekliflerini nasıl sunacaklarını açık bir şekilde ortaya koyar23.
e) İhale İlanı ve Tekliflerin Alınması: İhale ilanı elektronik kamu alımları platformunda (EKAP) yayımlanarak, ihaleye katılmak isteyen firmalar davet edilir. Teklifler, belirlenen süre zarfında alınarak, değerlendirilmek üzere toplanır.24.
f) Tekliflerin Değerlendirilmesi: Teklifler, ihale komisyonu tarafından belirlenen kriterlere ve aşırı düşüğe giren teklif olup olmadığını tespit etmeye yarayan sınır değere göre değerlendirilir. İhale teklif dosyasına, geçici teminat mektubu veya teminatın sağlanmasıyla ilgili belgeler de eklenir. Bu aşamada, isteklilerin ihalelere katılmaktan yasaklı olup olmadıkları da kontrol edilerek ekonomik açıdan en avantajlı birinci ve ikinci teklifler tespit edilir. Ekonomik açıdan en avantajlı ikinci teklifin tespit edilme amacı; birinci en uygun teklif veren firmanın herhangi bir şekilde sözleşme imzalayamaması durumunda idare tarafından uygun bulunması halinde bu teklif sahibi ile sözleşme imzalanabilmesi içindir. Diğer taraftan bu aşamada eksik belgeler tespit edilirse, teklifler reddedilebilir.25.
g) İhale Sonucunun Karara Bağlanması: İhale komisyonu, teklifleri değerlendirerek en uygun teklifi sunan ve ihaleyi kazanan isteklinin belirlenmesiyle ihale sonucunu netleştirir26.
h) İhale Kararının Onaylanması: İhale komisyonu tarafından alınan nihai ihale kararı, ilgili ihale yetkilisi tarafından resmi olarak onaylanarak geçerlilik kazanır.
ı) Kesinleşen İhale Kararının Bildirilmesi: İhale kararının ihale yetkilisi tarafından onaylanmasıyla kesinleşen bu karar, ilgili taraflara resmi bir şekilde bildirilir. İhaleyi kazanan tarafa ihale sözleşmesinin imzalanması için davet gönderilirken, ihaleyi kazanamayan taraflara da tekliflerinin neden değerlendirilmediğini veya hangi gerekçelerle ihale dışı kaldıklarını belirtilir.
i) Ön Mali Kontrol Yapılması: İhale sözleşmesi imzalanmadan önce ihale üzerinde kalan firmanın vergi ve sosyal güvenlik primi borcu gibi yükümlülüklerin bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Ayrıca tekliflerin belirlenen kriterlere ve şartnamelere uygunluğu ile bütçeyle uyumu incelenerek varsa gerekli düzeltmelerin yapılabilmesi sağlanır.
j) İhalenin Sözleşmeye Bağlanması: İhale üzerinde kalan isteklinin, sözleşme yükümlülüklerini yerine getireceğini güvence altına almak için idareye kesin teminat sunması gerekir. Kesin teminatın sunulmasının ardından, ihale sözleşmesi imzalanır27. Sözleşme imzalandıktan sonra ise, ihaleye katılım esnasında sunulan geçici teminat ilgili isteklilere iade edilir.
5. İhalelere İtiraz ve Hukuki Denetim
İhalelere yönelik başvuruda bulunma hakkı tanınan kişiler aday, istekli olabilecek ya da isteklilerle sınırlandırılmıştır. Bu kişiler, ihale süreciyle ilgili olarak, ihale işlemini gerçekleştiren idareye şikâyet başvurusunda bulunduktan sonra idarenin verdiği karara karşı Kamu İhale Kurumu'na itirazen şikâyet de yapabilirler28.
Şikâyet başvurusu, idari başvurunun ilk aşamasını oluştururken, itirazen şikâyet bu sürecin ikinci aşamasıdır. Bu iki aşama tamamlanmadan, ihale süreciyle ilgili olarak doğrudan dava açılması mümkün değildir29. Danıştay, bu hususta verdiği kararlarda, idari başvuruların tükenmeden dava açılmasının hukuki olarak geçerli olmayacağını ve yargı denetiminin, önce idari başvuru yollarının tamamlanması ile mümkün olacağını vurgulamaktadır30.
İhalelere itiraz süreciyle ilgili uygulamada sıkça karşılaşılan durumlar şunlardır:
a) İhalenin iptaline karar verilebilmesi için, hukuken geçerli ve objektif gerekçelerin bulunması gerekmektedir31.
b) Somut bir gerekçe ve geçerli bir hukuki sebep olmadan, ihalenin iptaline karar verilmesi mümkün değildir32.
c) Her ihalede karşılaşılan durumlar, kendiliğinden ihalenin iptaline yol açmaz33.
ç) İhalede sunulan teklifler ekonomik açıdan uygun görülmediğinde, ihale iptal edilebilir34.
d) İhale yetkilisinin ihale komisyonu tarafından yürütülen işlemler üzerinde “yerindelik denetimi” yaparak idare menfaatini korumak amacıyla ihale komisyon kararını onaylayarak ya da onaylamayarak ihaleyi iptal etme yetkisine sahiptir.35
6. İhale Sonrası Süreç
İhale süreci tamamlandıktan sonra, ihaleye katılan ve teklif veren firma, yüklenici olarak belirlenir ve işin yapımına başlanır. Bu aşamada, sözleşmedeki tüm şart ve yükümlülükler geçerli hale gelir. Yüklenici, işin yapımına başladıktan sonra, idare tarafından hak ediş düzenlemeleri yapılır ve ödemeler gerçekleştirilir. Hak edişler idarenin yapı denetim görevlisi ve yüklenici yetkilisi ile birlikte düzenlenen; yapım işleri için ataşman, hizmet alımı işleri için ise puantaj defterleri esas alınarak yapılır.
Yapım sözleşmelerinde işin tamamlanmasının ardından, işin sırasıyla geçici ve kesin kabul işlemleri yapılır. Geçici kabul esnasında varsa eksiklik ya da kusurların tespit edilerek yükleniciye tamamlattırılır. Yapılan işin kusurlu ve eksik kısımlarının bedelleri toplamı işin sözleşme bedelinin %5’ini geçmiyorsa ve yapılan tesisin işletilmesine mani bir durumu teşkil etmiyorsa işin tutarının %5’ine kadar yüklenicinin nihai hak edişi olan kesin hesabından nefaset kesintisi yapılabilir. Bunun dışında işin geç teslim edilmesi halinde idare tarafından nefaset kesintisi dışında yükleniciye ceza da uygulanır. Bu gecikme sözleşmede belirtilen bir süreyi aşarsa bu süreç idare tarafından işin feshine kadar gidilebilir.
Geçici kabul yapıldıktan sonra kesin teminatın yarısı çözülür, diğer yarısı ise kesin kabule kadar muhafaza edilir. Kesin hesap yapıldıktan sonra, kesin kabul aşamasına geçilir. Bu aşama eksikliklerin giderildiği, işin sözleşmeye uygun şekilde tamamlandığı ve nihai olarak kabul edildiği anlamına gelir. Yapım işleri haricindeki mal veya hizmet alımlarında kabul işlemi tek aşamada yapılır. İş programına göre işin bitim tarihi yükleniciye herhangi bir süre uzatımı verilmediği müddetçe geçici kabul itibar tarihi olarak esas alınır.
Sonuç
Kamu ihale süreci, şeffaflık, rekabet, eşit muamele ve güvenilirlik gibi temel ilkelere dayanarak, kamu kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır. Son yıllarda, geleneksel ihale yöntemlerinin yerini hızla dijital platformlar üzerinden gerçekleştirilen internet tabanlı ihaleler almaktadır. Bu dijital dönüşüm, ihale sürecinin daha hızlı, verimli ve maliyet etkin bir şekilde yürütülmesini mümkün kılmaktadır.
Kaynakça
* Aydın, A. 2020. Kamu İhale Mevzuatı ve Uygulamaları. İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
* Başoğlu, E. 2017. "Kamu İhalelerinde Şeffaflık ve Rekabet İlkelerinin Uygulanması." İdare Hukuku Dergisi, 24 (2), 139-155.
* Çelik, A. 2018. Kamu İhaleleri ve Hukuki Çerçevesi. İstanbul: Beta Yayınları.
* Çelik, 2020, Kamu İhale Mevzuatı ve Uygulamaları.
* Çolak, E. 2021. "Kamu İhalelerinde Elektronik Teklif Sunumu ve Hukuki Boyutları." Bilim ve Hukuk Dergisi, 2 (1), 101-118.
* Demirtaş, G. 2016. "Kamu İhale Kanunu’nda İhaleye Katılmaktan Yasaklılık." Maliye ve İktisat Dergisi, 19 (1), 47-58.
* Duru, F. 2018). İhale Hukuku ve İptal Davaları. Ankara: Adalet Yayıncılık.
* Gökçe, H. 2015. Kamu İhale Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
* Gürpınar, T. 2014. "Kamu İhalelerinde Pazarlık Usulü ve Rekabet İlişkisi." Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
* Kamalı, Z. 2020. Kamu İhalelerinde Hukuki Denetim ve İtiraz Yolları. İstanbul: Legal Yayıncılık.
* Kamu İhale Kurumu Resmi Web Sayfası (https://www.ihale.gov.tr)
* Karpuz, T. 2019. Kamu İhale Mevzuatı. İstanbul: Legal Yayınları.
* Kazancı Hukuk Otomasyonu Web Sayfası (https://kazanci.com.tr)
* Özgür, M. 2020. "Kamu İhale Sözleşmeleri ve İptal Davaları Üzerine Bir Değerlendirme." Hukuk ve Ekonomi Dergisi, 3 (4), 75-91.
* Sayın, N. 2023. "Kamu İhalelerinde İhale Süreci ve Yasal Düzenlemeler." Hukuk Araştırmaları Dergisi, 31(2), 50-68.
* Uçkan, F. & Güneş, A. 2022. "Kamu İhalelerinde Yargısal Denetim: İhale İptali Davaları Üzerine Bir İnceleme." Ankara Hukuk Dergisi, 12 (3), 233-250.
* Yılmaz, İ. & Akman, B. 2019. Kamu İhaleleri ve Rekabet Hukuku: Uygulama ve Hukuki İhtiyaçlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
* Yüksek Yargı Karar Arama Motoru Web Sayfası (https://www.yargitaykararlari.com.tr/index.html)
1 Gökçe, 2015
2 Çelik, 2018
3 Başoğlu, 2017
4 Gürpınar, 2014
5 Çolak, 2021
6 Yılmaz & Akman, 2019
7 Demirtaş, 2016
8 Duru, 2018
9 Karpuz, T. 2019
10 Karpuz, T. 2019
11 Aydın, A. 2020
12 Gökçe, 2015
13 Karpuz, T. 2019
14 Çelik, 2018
15 Sayın, 2023
16 Çolak, 2021
17 Gürpınar, 2014
18 Demirtaş, 2016
19 Yılmaz & Akman, 2019
20 Çelik, 2020
21 Çelik, 2018
22 Başoğlu, 2017
23 Uçkan & Güneş, 2022
24 Duru, 2018
25 Kamalı, 2020
26 Çelik, 2020
27 Sayın, 2023
28 KİK, T. 07.12.2016, 2016/UH. II-2965 s.k.
29 Özgür, 2020
30 D. 13. D., 4.1.2019, E. 2018/3790, K. 2019/20, DİDDK., T. 8.4.2011, E. 2007/2732, K. 2011/224
31 KİK, T. 10.08.2016, 2016/UH. II-2042 s.k.
32 D.13.D., T. 25.4.2022, E.2022/176, K.2022/1833
33 KİK, T. 19.10.2016, 2016/UH. I-2607 s.k.
34 Aydın, A. 2020
35 D.13.D., T. 28.9.2016, E.2016/3068, K.2016/3426
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Kamu İhalelerinde Usul Ve Esaslar" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Cüneyt Urfalıer'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (https://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Kamu İhalelerinde Usul Ve Esaslar
