|
I-Kavram:
Borçlar kanunumuz yaşam boyu gelir sözleşmesini tanimlamamiştir. Ögretide,yaşam botu gelir sözleşmesi şöyle tanimlanmaktadir:
“Yaşam boyu gelir sözleşmesi,gelir borçlusunun,bir kişinin yaşamina bagli olarak gelir alacaklisina belirli zaman araliklariyla(devri) para yada istisnaen diger misli eşyayla(gida maddeleri) ödemelerde bulunmasi amaciyla yapilir.” Bunun yanında bu sözleşmeyi “kural olarak alacaklının, borçlunun veya üçüncü şahsın yaşam süresince yapılan ve esas konusu bu süre içinde devri (periyodik) gelir ödenmesi olan, geçerliliği yazılı şekle bağlı, temel hak olarak temlik edilemeyen, ivazlı veya ivazsız talih ve tesadüfe bağlı bir sözleşmedir” Burada gelir(irat) ödenmesi, sözleşmenin asil konusunu oluşturmaktadir; para yada para dişinda yiyecek, içecek gibi diger misli eşya da gelir olarak kararlaştirilabilir. İrat (gelir)deyimiyle de düzenli aralıklarla tekrarlanan bir edim ifade edilmektedir.
Sözleşme, kendisine yaşam botu gelir ödenecek kişinin(gelir alacaklisi) yada gelir borçlusunun yaşamina bagli olabilecegi gibi, üçüncü bir kişinin yaşamina bagli olarak da yapilabilir(B.K507/I) kimin yaşamina bagli olacagi kararlaştirilmamişsa, alacaklinin yaşamina bagli olarak yapilmiş sayilir. (B.K507/II)
Bu sözleşmeye ilişkin tanimda gelir borçlusunun gelir alacaklisina yaşadigi sürece dönemli edimlerinde bulunma borcuna girmesinden söz edilmekle birlikte taraflarin aralarinda ki anlaşmada serbest iradeleriyle sözleşmenin sona eriş tarziyla ilgili olarak diledikleri düzenlemeyi getirmeleri imkanlari vardir. örnegin borçlunun yoksulluga düşmesi, irat alacaklisinin yaşlilik geliri isteyebilme yaşina ulaşmasi, irat alacaklisi dulun yeniden evlenmesi gibi durumlar da sona erme sebebi olarak sayilabilir vb. B.K 507/II ’ye göre ‘bu bapta sarih bir şart olmadikça kaydi hayat ile irat, alacaklinin müddetiyle mukayyet olarak tesis olunmuş sayilir.’
Edimlerini birbirini izleyen belirli zaman arlıklarla ve belirlenen kişinin yaşamı boyunca yapılması gerekir. Bir defada yapılacak bir ödeme yada yaşam süresine bağlı olmaksızın yalnızca belirlim bir süre için yapılacak ödeme, bu sözleşmenin konusunu oluşturamaz.
II-UNSURLARI
A)GELİR SAĞLAMADA BİR İNSAN YAŞAM SÜRESİ ESAS ALINMALIDIR
Ölünceye kadar gelir sözleşmesinin söz konusu olabilmesi için gelirin bir insanin yaşam süresince devir araliklarla ödenmesi esas alinmalidir. Ölünceye kadar ödeme borcu alacaklinin yaşam süresiyle sinirli olabilecegi gibi, borçlunun veya üçüncü bir şahsin hayat süresi ile de sinirli olabilir. Ölünceye kadar gelir sözleşmesinde açik bir hüküm bulunmadigi takdirde Ölünceye kadar gelir sözleşmesi B.K 507. maddesi 2.fikrasi uyarinca alacalinin yaşam süresiyle sinirli olarak yapilmiş sayilir.
B)SÖZLEŞMENIN ASIL KONUSU GELIR BAGLAMA OLMALIDIR
Ölünceye kadar gelir sözleşmesinden söz edebilmek için sözleşmenin asil konusunun gelir baglama olmasi gerekir, bu nedenle bir hizmet sözleşmesinde bir emekli ayligi vaat etme, Ölünceye kadar gelir sözleşmesi kavrami içerisine girmez.
C)DEVRİ GELİR KAVRAMI
Ölünceye kadar gelir sözleşmesinin konusu, bir gelirdir. Gelirden düzenli, araliklariyla tekrarlanan bir edim anlaşilir. Bu edim para olabilecegi gibi yiyecek içecek ve benzeri misli eşya da olabilir. Buna mukabilen hizmet şeklindeki edalar devri olsa dahi Ölünceye kadar gelir sözleşmesin hükümlerine girmez.
D)SÖZLEŞMENIN BIÇIMI
B.K m. 508 ‘e göre “kaydı hayat ile irat tesisine dair olan akit, tahriri bir şekilde olmadıkça muteber değildir.” bu biçim geçerlilik koşuludur ve bu biçime bağlı olarak yapılmayan Ölünceye kadar gelir sözleşmeleri geçerli değildir.hatta bu sözleşmenin yapılması için imzalanacak sözleşme yapma vaatlerinin de aynı yazılı biçime bağlı olması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca burada uyulması gereken şeklin gelirin yüksekliği gibi sözleşmenin bütün önemli bölümleri yer almalıdır ve irat borçlusu tarafından imzalanmalıdır. Ölünceye kadar gelir sözleşmesinin ivazlı olduğu durumlarda bu yazılı şekilde gelir alacaklısının yerine getirmekle yükümlü olduğu karşı edimin de yer alması ve sözleşmenin onun tarafından da imzalanması gerekir.karşı edimin taşınmazın devrinin vaat edildiği durumlarda ise sözleşmenin resmi yazılı şekilde düzenlenmesi lazımdır.
E)ÖLÜNCEYE KADAR GELİR SÖZLEŞMESİNDE TEMLİK
B.K m.510 c.1 ‘e göre “hilafına mukavele olmadıkça alacaklı, hakkını başkasına temlik edebilir” bu hükmün, mehazını teşkil eden OR.Art 519 ‘a göre “sağlığınca gelir alacaklısı,başkaca anlaşma bulunmadıkça, haklarının kullanılmasını geçirebilir.”şeklinde anlaşılması gerekir. Bu hüküm çerçevesinde gelecekte doğacak gelir alacaklılarının bile başkasına geçirebileceği kabul edilmektedir. Ancak kök hakkının devredilmesi imkanı yoktur. Aynı şekilde teker teker gelir alacaklıları haczedilebilirler ve gelir alacaklısının iflas masasına girerler;fakat kök hakkının haczi iflas masasın dahil edilmesi söz konusu olamaz.
F)İVAZLI VEYA İVAZSIZ OLUŞU
Ölünceye kadar gelir sözleşmesi karşilikli (ivazli) yada karşiliksiz (ivazsiz) oluşu mümkündür.
G)ÖDEME BORÇLUSUNUN İFLASI
BK. m. 509 f. son’ a göre iflasın açılması esnasında muteber bir gelir sandığında müflis gelir borçlusunun yükümlü bulunduğu gelir borcuna denk bir gelir tesisi için gereken sermayeye eşit sermaye talep ederek sözleşmeden doğan hakkının kullanabilecektir.; böylece burada borçlunun iflası, sözleşmenin sone ermesini sonuçlandırmamış olmaktadır.
III-SÖZLEŞMENIN HÜKÜMLERI
Sözleşmeden dogan hak ve borçlar kural olarak taraflar arasinda ve sözleşme ile kararlaştirilabilir. Taraflarin sözleşmede düzenlenmemiş bir konuda anlaşamamalari durumunda sorunu yargiç çözümleyecektir. Ancak B.K bu sözleşmenin dayanagini sadece taraflar arasinda yapilan sözleşmelerle sinirlandirmamiş. Vasiyetname, hakim karari, yahut bir yasa hükmü ile bir kişinin yaşama süresine bagli gelire de bu hükümler uygulanir.
a)Gelir Borçlusunun Durumu :
Gelir borçlusu sözleşmede öngörülen miktardaki belirli zaman araliklarina bagli ödemeleri aksatmadan gelir alacaklisina yapmak zorundadir. Ödeme dönem ve zamani kural olarak sözleşme ile karalaştirilir. Fakat sözleşmede bu konuda anlaşma yoksa, gelir alacaklisinin yaşami sürdürebilmesi için ödendiginden her alti ayda bir ve dönem başinda peşin olarak ödenmelidir.(BK 509/II)”hilafina mukavele olmadikça kaydi haya ile irat, her alti ayda bir işlemeden tediye olunur.”509 f.1 Maddeden anlaşilacagi gibi bu hüküm emredici nitelikte degildir. taraflar aksini kararlaştirabilirler. Böylece kanun koyucu peşin ödeme yapilmasi geregini getirerek irat alacaklisinin geçimini teminat altina almiş olur.
Sözleşme yaşamina bagli olarak ödemelerin yapilacagi belirlenen kişi bir döneme ilişkin ödeme yapildiktan sonra ve fakat dönem sona ermeden ölürse; o dönem,n geri kalan kismi için, ödenen miktarin geri verilmesi istenemez.(B.K 509/I)
İrat borçlusunun ödemede temerrüde düşmesi halinde BK.m. 104 hükmü uygulama alnı bulacaktır; yani”...mütedahil iratların...tediyesinden temerrüt eden borçlu bunlar için geçmiş günler faizini ancak icraya veya mahkemeye müracaat gününden itibaren tediyeye mecburdur”
b)Gelir Alacaklısının Durumu:
Ölünceye kadar gelir sözleşmesi geregince alacakli sürekli bir alacak hakki elde eder. Buna göre alacakli bir yandan, gelir borçlusundan sözleşmeden dogan ana borcuna uymasini isteme hakkina, öte yandan da ödenmesi gereken her döneme ilişkin gelirin ödenmesi konusunda bir talep hakkina sahip olur. Ancak her iki hakkin bir arada bulunmasi durumunda bir Ölünceye kadar gelir sözleşmesinden söz edilebilir.bu çifte talep hakki birbirine siki bir biçimde baglidir ve bunun soncu alarak taksitlere birinin ödenmedigi tarihten itibaren alacak içinde zamanaşimi işlemeye başlar ve alacagin zamanaşimina ugramasi daha sonra ödenmesi gereken taksitlerinde zamanaşimina ugramasina neden olur(BK 129/I-II)
Alacaklının ana borç üzerindeki sürekli hakkı başkalarına devredilemeyeceği gibi haciz ve iflas yoluyla icra takibinin konusu da olamaz.
İvazsız sözleşmelerde taraflarda dönemlere ilişkin alacakların icra takibinin konusu olamayacağı kararlaştırılabilir.
IV)TARAFLARIN ÖLÜMÜNÜN SÖZLEŞMEYE ETKISI
a)Gelir Alacaklısının Ölümü:
Sözleşme, gelir borçlusunun yada üçüncü bir kişinin yaşamina bagli olarak yapilmiş ve gelir alacaklisi bu kişilerden önce ölmüşse, aksine anlaşma olmadigi taktirde hak gelir alacaklisin mirasçisina geçer.(BK 507)
Burada yasa pratik düşüncelerle geri lama istemine yer vermemektedir.bilindiği gibi bir sıra giderler gelir alacaklısının ölümü ile hemen durdurulamaz. Örneğin ev kirasının ölümden sonraya taşması bir çok halde kaçınılmazdır. Bu bakımdan ödenmemiş, birikmiş gelirlerde, tam tutar olarak sonradan ödenmelidir.
Gelirin birden çok alacaklıya ödenmesi karalaştırılmış ve bunlardan bir ölmüşse, borçlum ölenin payını ödemekten kurtulur ve öteki alacaklıların payını ödemeye devam eder. Fakat ölenin ayının da öteki alacaklılara ödeneceği konusunda taraflar anlaşabilirler.
b)Borçlunun ölümü:
Sözleşme, alacaklinin yaşamina bagli olarak yapilmiş fakat borçlu ondan önce ölmüşse, gelir ödeme yükümlülügü sona erdirmez. Böyle bir durumda MK’ nin 539. maddesinde yer alan külli halefiyet ilkesi geregince terekenin borçlarinda n mirasçilar sorumlu olacaklarindan, yaşam boyu gelirde onlar ödemeye devam ederler. Fakat sözleşme ivazsiz yapilmişsa bu durumda, borçlunun ölümü ile gelir ödeme yükümlülügü de sona erer.(BK 247)
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Yaşam Boyu Gelir Sözleşmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Mustafa Güzel'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Yaşam Boyu Gelir Sözleşmesi
