Yazan : Duygu Arslan
[Yazarla İletişim]
Hukuk Fakültesi Öğrencisi
DEVLETLER ÖZEL HUKUKU
Genel Kavramlar(1)
Devletler özel hukuku içinde yabancılık unsuru olan özel hukuk ilişkilerini ele alır.Taraf ve hukuki işlem yönünden yabancılık unsuru olmak üzere iki şekilde karşımıza çıkar.
Taraf yönünden yabancılık unsuru:vatandaşlık, ikametgah ve mutad meskendir.En çok tercih edilen kavram mutad meskendir.İkametgah hukuki bir kavramdır ve ülkeden ülkeye tanımı değiştiği için yorum farklarına sebeb olmaktadır. Mutad mesken ise kişinin hayat ilişkilerini odakladığı yerdir, fiili bir kavramdır; yorum farkını kaldırdığı için daha çok tercih edilir.
Hukuki işlem yönünden yabancılık unsuru: işlemin yapıldığı yer, edimlerin ifa yeri, haksız fiilin vukuu bulduğu yer, uluslararası mal ve hizmet tedarikinin yabancı kaynaklı olması şeklinde karşımıza çıkar.
Yabancılık unsurunda uygulanacak hukuku bulmak için bazı menfaatlere dikkat çekilir. Taraf menfaati:tarafın şahsi durumuu ilgilendiren meselelerde sıkı sıkıya bağlı olduğu hukuk uygulanır. İşlem menfaati:İşlemin yapıldığı yerin hukuku uygulanır.LRA kuralıdır.Yani bir hukuki işlem yapıldığı yerin hukukuna uygun yapılmışsa geçerlidir.Bunun yanında alternatif kural vardır:lex causae.Lex causae, işlemin esası hakkında yetkili olan hukuk kuralıdır.Bir ingiliz vatandaşı olağanüstü olmayan bir halde vasiyetnameyi sözlü olarak düzenlemiştir.LRA'ya göre geçerli olabilmesi için bizim hukukumuzda el yazılı ve resmi şekilde vasiyetname kabul edilir.Resmi şekle uymadığı için geçersiz olduğun söylersek çok büyük haksızlıklara yol açacağından lex causae kuralını uyguluyoruz.İngiliz hukukunun sözlü vasiyetnameye izin verdiğini varsayalım.İşlemin esasına uygulanan hukuk bakımından lex causae uygulanacak ve bağlama noktası yabancı hukuk olacaktır.Bu haliylede vasiyetname geçerli hale gelecektir. Düzen menfaati:hukuki işlemin sonucunun her iki ülkede de geçerli olmasıdır.
Bağlama Kuralları
Bağlama konusu ve bağlama noktası olarak ikiye ayrılır.Bağlama noktası ile ilişkiyi bir hukuk sistemine bağlıyoruz.Bağlama konusu ise vasıflandırma olarak önemini gösterir.Bizim hukukumuzda nişanın bozulması aile hukukuna ilişkinken Fransız hukukunda haksız fiildir ve borçlar hukukunun konusuna girer.Herhangi bir ihtilaf farklı hukuk sistemlerinde farklı kategorize edilmişse buna vasıf ihtilafları denir.Nişanın bozulması meselesi bizim hukumuzda aile hukuku meselesi iken başka bir hukukta borçlar hukuku meselesidir.Peki, bu durumda hangi ülke hukuku esas alınacak?Türk hukukunda genel eğilim lex foridir.Lex fori(hakimin hukuku):hakim bağlama konusu ilşkiyi kendi hukuk sisteminin kategorize ettiği şekilde vasıflandırır.Yani Türk hukukunda nasıl yer alıyorsa o şekilde uygulama alanı bulur.Bağlama kuralları prensip olarak iki türdür: Tek taraflı bağlama kuralları:lex foriyi gösteren kurallardır.Hnagi durumlarda milli hukukun uygulanacağını gösteren kurallardır. Çok taraflı bağlama kuralları:hangi hukuk sisteminin uygulanacağı belli değildir.
Önemli bağlama noktaları :şahsa statü(vatandaşlık,ikametgah,mutad mesken...),sicil yeri, ifa yeri, LRA, fiilin yapıldığı yer...
Şahsi Statünün Bağlama Noktaları
Vatandaşlık:ilgilinin tabi olduğu devletin hukukudur.Çoklu vatandaşlık söz konusu ise ve vatandaşlıklardan biri Türk ise Türk hukuku uuygulanır.Eğer vatandaşlıklardan biri Türk değilse en sıkı ilişkili olduğu ülkenin hukuku uygulanır.Vatansızlar ve mülteciler için yerleşim yeri yoksa mutad mesken , o da yoksa dava tarihinde bulunduğu ülke hukukudur.
İkametgah:hukuki bir kavramdır , ülkeden ülkeye tanımı farklılık gösterebilir.
Mutad mesken:tespiti kolay ve ffili bir kavramdır.En çok tercih edilen budur.
Atıf
İçinde yabancılık unsuru olan özel hukuk ilişkilerinde önce kanunlar ihtilafı kurallarına bakıyoruz.Doğrudan maddi hukuk kurallarını uygulayamayız.Bu kurallar bizi hakimin hukukuna değilde yabancı bir hukuka götürebilir.İşte bu halde atıf kurumu devreye girer.Diyelimki bir yabancının Türk bankalarında parası var ve yabancı Türkiye'de vefat etti.Yabancılık unsuru olan bir ilişki söz konusudur.O zaman kanunlar ihtilafı kurallarına bakarız.MÖHUK m. 20/1 'Miras ölenin milli hukukuna tabidir.'Yani yabancının milli hukukuna bakacağız; ancak yabancı hukukun miras ile ilgili maddi hukuk hükümlerini uygulamıyoruz.Yabancı hukukukun kanunlar ihtilafı hükümlerine bakıyoruz.Eğer tekrar yabancı bir hukuka yetkilendiriliyorsak artık burdan sonra atıf durur.Yetkilendirilen yabancı hukukun kanunlar ihtilafı hükümlerine bakmayız, doğrudan miras ile ilgili maddi hukuk hükümlerini uygularız.Atıf MÖHUK m2/3 ' de konu açısından kısıtlanmıştır; sadece aile ve şahsın hukukuna ilişkin meselelerde atfa gidilebileceği kabul edilmiştir.Eğer yabancının kanunlar ihtilafı kuralları bizi kendi hukukumuza geri gönderseydi iade atfı söz konusu olacaktı Atıf iki yerde durur:iade atfında ve devam eden atıftan sonra.Artık soz konusu hukukun maddi hukuk hükümleri uygulanır.Türk hukukunda atıf sınırlandırılmıştır:
*Taraflara iradeleriyle hukuk seçme imkanı tanındığı zaman,Sözleşme şartı olarak:'.... ihtilafa Alman hukuku kuralları uygulanır.' gibi.
*Sıkı ilişkil olduğu hukuk esasına göre de atıf uygulanmaz.
Kanuna karşı hile
*Hükmünden kaçınılan bir hukuk kaidesi olmalı,
*Yararlanılan bir hukuk kaidesi olmalı,
*Hileli bir fiille bağlama noktası değiştirilmeli,
*Açık ve belirlenebilir kasıt olmalı.
Bağlama noktasının değiştirilmesi ile hile gerçekleşir.İtalya' da boşanmak yasakken Türk vatandaşlığına geçerek evlenerek Türk hukukundan istifade eilmiş olur.Bağlama noktası vatandaşlık değiştirilerek hile gerçekleşmiştir.Yaptırımı:Kanuna karşı hile kamu düzeni çerçevesinde ele alınır.Kamu düzenini ihlal ediyorsa müeyyide uygulanmalıdır.Türk vatandaşının ikinci kez evlenmek için vatandaşlığını değiştirirse bu kamu düzenimizi bozar.Yaptırım olarak ikinci evlilik geçersizdir.
Ön Mesele
Hakimin halletmesi gereken esas meselesi başka bir meselenin halline bağlıysa bu ön meseledir.Eşin mirasçılığının kabulü için önce geçerli bir evlenme olup olmadığı sorunu bir ön meseledir.Ön mesele nasıl çözümlenir?Bağımlı ve bağımsız bağlanma olarak iki şekilde çözülür:
Bağımsız bağlanma:Ön meseleyi bağımsız olarak ele alır.Lex foriye göre hakim kendi kanunlar ihtilafı kurallarını uygular.Geçerli görüş budur.
Bağımlı bağlanma:Lex causae göre asıl meseleye uygulanan hukukun ön meseleye de uygulanmasıdır.
Kamu Düzeni
MÖHUK m. 5 özellikleri:
*Türk hukukunun temel değerlerine aykırı olması,
*Anayasanın özüne aykırı olması,
*Ahlak ve dürüstlük kurallarına aykırılık,
*Dil, din ,ırk ve cinsiyet ayrımına dayanan aykırılıklar,
*Evlenme hakkına ilişkin aykırılık.En çok aile hukukunda kendini gösterir.Bir Türk kadın, üç eşi olan bir Suudi ile Türkiye'de evlenebilir mi?Eşlerin milli hukukuna bakılır.Erkeğin milli hukuku birden fazla evliliğe izin veriyor.Bizim hukuk sistemimiz birden fazla evliliğe izin vermez.Kamu düzenimiz çok eşliliğe izin vermediği için Türkiye'de evlenmeleri mümkün değildir.
a)Sistem Farklılığı
Somut olayın özelliklerine göre belirliyoruz.Diyelim ki şeriat kurallarına göre sağ kalan eş vefat eden eşinden mirastan pay alamıyor.İlk bakışta eşitlik ilkesine aykırılık var gibi görünüyor.Eşitlik ilkesine aykırılık bizim kamu düzenimizi sarsar; ancak söz konusu yabancı hukuk sisteminde sağ kalan eş mal rejimiyle korunmustur. Zaten malların yarısı sağ kalan eşe aittir.Yargıtaya göre kamu düzenine göre aykırılık yok, sistem farklılığı var.
Doğrudan Uygulanan Kurallar(Müdahaleci Kurallar)
Her ülkenin kendi hukuki, siyasi , iktisadi yapısını korumak için çıkardığı kurallardır; emredici niteliktedir; ancak her emredici kural müdahaleci kural değildir.Doğrudan uygulanan kurallarda kanunlar ihtilafı kurallarına bakılmaz.Taraflarda bu kuraldan kaçamaz, aksine sözleşme yasağı vardır.Kamu düzeni ile karışabilen bir kavramdır.Kamu düzeninde bağlama kuralları ile uygulanacak hukuku buluruz, uygulanacak hukuk yabancı hukuk ise ve yabancı hukukun o hükmünün uygulanması bizim için tahammül edilemez ise uygulanmasına set çekeriz.Müdahaleci kurallarda ise yabancı hukuka gitmeden doğrudan bizim maddi hukukumuzdaki emredici kuralları uygularız.Herhangi bir ürünün yurt dışına satış yasağının olması emredici kuraldır.Bir yabancı ile Türk arasına bu ürünün satım sözleşmesi yapılmışsa emredici kuraldan dolayı artık kanunlar ihtilafı kurallarına bakılmaz; müdahaleci kurallar uygulanır.
a)Ayrımı
*Lex fori:hakimin hukukundaki doğrudan uygulama kuralları.
*Lex causae:işin esasına uygulanacak hukuktaki doğrudan uygulama kuralları.Eğer lex causae yabancı bir hukuk olursa ancak kamu düzenimizle çelişmemesi şartıyla yabancı hukukun müdahaleci kuralları uygulanır.
*Üçüncü bir ülkenin doğrudan uygulanan kurallarının uygulanması:Hakimin takdir hakkı söz konusudur.Üçüncü ülke ile arada sıkı bir irtibat olmalı ve üçüncü ülkenin normu doğrudan uygulanabilen bir norm olmalı.Üçüncü ülkenin müdahaleci normu sözleşmesel alan ile sınırlıdır.Hakimin takdir hakkı olduğu için üçüncü ülkenin müdahaleci normunun uygulanma mecburiyeti yoktur.
Zamanaşımı
Common Law sisteminde zamanaşımı usuli olarak vasıflandırılır, bu yüzden lex fori uyglanır.Kıta Avrupasında maddi hukuk meselesi larak vasıflandırılır, lex causae uygulanır.Yani o meselnin esasına uygulanan hukuk zamanaşımına da uygulanır.Bizim hukuk sistemimizde lex causae kabul eder.Eğer zamanaşımına uygulanan yabancı hukuk kamu düzenimize aykırı ise yabancı hukuk uygulanmaz.Yabancı hukukta zamanaşımının çok kısa olması , hiç olmaması veya çok uzun olması kamu dzenimize aykırıdır.Davanın yabancı ülkede açılması zamanaşımını keser mi?Milletlerarası derdestlik kabul edilmediğinden davanın yabancı ülkede açılması zamanaşımını kesmez.
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Devletler Özel Hukuku Ders Notları(1)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Duygu Arslan'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
Şu ana dek 11 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi :
11 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken,
0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
57297
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :
* Son okunma 52 dakika 42 saniye
önce.
* Ortalama Günde 13,81 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 9752, Kelime Sayısı : 1162,
Boyut : 9,52 Kb.
*
10 kez yazdırıldı.
*
19 kez indirildi.
*
3 okur yazarla iletişim kurdu.
* Makale No : 1562
Devletler Özel Hukuku Ders Notları(1)
