|
ÖZET
Makalemizin konusu, belli bir kentsel mekan örneklemini kent sosyolojisi üzerinden okuyarak; canlı birer tarihler olan kentsel mekanlarda sosyalleşme olgusu ve sosyalleşen toplumsal gruplar ile o mekan arasındaki ilişkinin düzenlenme biçimleri ve sonuçlarıdır.
Bu doğrultuda, makalemizin anahtar kavramlarını ‘‘gentrification’’, ‘‘sosyalleşme’’, ‘‘mekan kuramı’’ ve ‘‘toplumsal gruplar’’ oluşturmaktadır. Bu anahtar kavramlar hem bazılarının yabancı dil kaynaklı olması hem de genelde sosyoloji özelde de kent sosyolojisi disiplinlerine ait olması nedeni ile açıklanmaya çalışılacaktır. Yanısıra, makalenin anlaşılabilir olması ve sınırlarının çizilebilmesi için de kentsel dönüşüm ve kent politikaları gibi daha farklı ve genel disiplinlerle karşılaştırmalar yapılacak; makalenin kapsamı belirlenmeye çalışılacaktır.
Makale kaleme alınırken kullanılan başlıca yöntem, bu alanda az da olsa yazılmış bulunan makale ve yazılardan elde edilen bilgilerden yararlanmak şeklindedir. Belirtmek gerekir ise bu alandaki kitap olarak tek ve yegane kaynağa ulaşabildiğimi söyleyebilirim.[1] Ayrıca, kişisel gözlemler de makaleye ilham veren ve onu yönlendiren kaynaklardan biridir. Yararlandığım makalelerin başında ise bir üniversite öğrencisinin bitirme ödevi olarak kaleme aldığı ‘‘Gentrification - Mülkiyet İlişkisi: Asmalı Mescit Örneği’’ adlı çalışma gelmektedir ki oldukça ilham verici ve ufuk açıcı olmuştur. Bu açıdan Güneş Eraslan’a teşekkürü bir borç bilirim.
Ayrıca, belirtmek istediğim başka bir hususta bu makalenin kaleme alınmasında hangi sebeplerin etkili olduğudur. Öncelikle, Türk Hukuk Sitesi karakteri itibarı ile gerek forum yazım kuralları gerek site teamülleri açısından hukuki yazı ve görüşlerin paylaşıldığı bir ortamdır. Buna mukabil, hukuk disiplininin farklı disiplinlerle olan ilişkisi açıktır. Yanısıra, ele alınan makale doğrudan ve de somut bir hukuki meseleyi ele almasa da; özellikle makalenin konusu seçilen kentsel mekan olarak ‘‘Asmalı Mescit’’in gerek günümüzde taşıdığı popülerlik gerekse de bu mekanda sosyalleşen toplumsal gruplar içinde beyaz yakalıların yani bu sitenin müdavimlerinin oldukça fazla olması dolaylı olarak da olsa hukuku ve hukukçuları ilgilendirmektedir. Bir beyaz yakalının, özelde de hukukçu ve avukatın salt ofis ve adliyelerde değil yaşadığı şehrin her alanında ve anında sürekli sosyalleştiği ve herhangi bir mesai sınırlamasının olmadığı düşünülürse, bu sosyalleşme olgusunun İstanbul’un en gözde eğlence mekanında nasıl tezahür ettiği hem bir merak konusu hem de incelenmeye değer bir husustur.
Kavramların Açıklanması
Makalemizi anlaşılabilir kılması açısından, öncelikle sosyolojik kavramların açıklanması gerekmektedir. Bu aynı zamanda bu kavramların nasıl birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğunu göstermek açısından da yararlı olcaktır.Gentrification, kesin bir yargı olmamakla birlikte, araştırma çevrelerince en çok kabul gören görüşe göre; “fiziksel ve sosyo-kültürel çevresi bozulmuş alanlarda, özellikle de tarihi kent parçalarında yaşayan alt gelir grubunun yerinden edilerek, bir üst gelir grubunun bu alanlara yerleşmesi süreci” olarak tanımlanmaktadır. Bu süreç içerisinde, gentrifiye edilen bölgede yaşayan insan profili kadar, mülkiyet yapıları da değişmektedir.[2] Diğer bir tanıma göre de Gentrification kavramı soylulaştırma, nezihleştirme, mutenalaştırma, seçkinleştirme, burjuvalaştırma, jantileşme, kibarlaştırma gibi bir dizi anlama gelmektedir. Nezihleştirme, en net ve münhasır manasıyla, yoksulların yaşadığı, getto içerisindeki konservatifleşmekte olan konut alanlarına, daha üst ve orta sınıfların ikamesi süreci[3] olarak tanımlanmaktadır. Kısacası, Nezihleştirme, mutenalaşma kelimeleri ile Türkçe'de karşılık bulunmaya çalışılan “gentrification” kavramı 60'lı yıllarda terminolojiye girdiğinden beri evrensel bir tanınma ile karşı karşıyadır. Farklı altyapılar ve sosyal gelir düzeylerinden gelen insanların oluşturduğu, nüfus yoğunluklarının yaşama kattıkları çeşitlilik , tıpkı tarihin yaptığı gibi şehri zenginleştiren unsurlardan biridir. Mimari, kültürel ve sosyal formların biraradalıklarıyla Istanbul sürekli bir değişim halindedir.
İstanbul Beyoğlu özelinde başta Asmalı Mescit olmak üzere Galata, Cihangir, Çukurcuma, Firuzağa, Cezayir Sokağı ve Nevizade gibi mekanların bu süreçlerden geçtiği ve bu örneklemeler dikkate alındığında gentrification sürecinin somut bir biçimde görülebileceği açıktır. Burada dikkati çeken husus, gentrification süreci yaşanılan şehrin kültürel dokusu ve kodlarının yeni kentsel mekanlarda tekrardan üretildiği; ve bu üretimin kentsel mekanlar sayesinde tüketiciye bir nevi servis edildiğidir. Kısacası üretim-tüketim sarmalı kentsel mekanların yenilenmesi ve burada kurulan toplumsal ilişkiler vasıtası ile beslenmekte ve kendini idame ettirmektedir.Kısaca açıklamakla yetineceğimiz bu sosyolojik kavram, belirli bir iş bölümü altında tasnif edilmiş insan gruplarına işaret eder. Bu açıdan makalemizle de alakalı olarak bir toplumsal grup olarak beyaz yakalıları açıklamak gerekecektir. Buna göre, çalışmalarında kafa emeği kol emeğineağır ba*san ücretlileri, bedensel emekleri ağır basan geleneksel ma*vi tulumlu (mavi yakalı) işçilerden ayırmak için kullanılan terime beyaz yakalılar denir. Bu açıdan istihdam içindeki paylarının yükselmesi ve buna paralel tüketim içindeki paylarının yüksek olması beyaz yakalıları eğlence hayatı içinde önemli bir tüketici sınıfı yapmaktadır.Bilindiği üzere, modern yaşamın vazgeçilmez yerleşim yerleri olarak kentler gerek birden çok yaşam tarzını barındırması gerekse de üretim ve tüketim ilişkilerinin yoğunlaştığı alanlar olması sebebi ile sosyoloji, hukuk, siyaset ve iktisat gibi birçok disiplinin veri olarak aldıkları mekanlardır. İşte bilim bu kentleri incelerken, aynı zamanda toplumsal gruplar, bu grupların üretim-tüketim yönelimleri ve tüm bunların arasındaki ilişkileri inceleyen mekan kuramının yönteminden yararlanmaktadır. Nitekim çalışmamızda mekan kuramı da işlevselliği sebebi ile bir yöntem olarak benimsenmiştir.Kavram en genel anlamı ile, modern dönemin en önemli unsurlarından olan çalışma hayatı dışında kalan süre içinde, yani boş vakitte, hangi toplumsal gruptan olursa olsun bir başka kişi veya toplumsal grupla iletişime geçmesi anlamına gelmektedir. Kavram aynı zamanda çalışma vaktinin çoğunu ofis gibi mekanlarda tüketen ‘‘beyaz yakalı’’ çalışanların iş dışı vakitlerini geçirirkenki toplumsal ilişkilerini ifade etmektedir.
Farklı Kavramlar Olarak
Kentsel Dönüşüm ve Gentrification
Kentsel dönüşüm en genel manası ile şehir planlama uygulamaları ile şehircilik tekniğine aykırı ve çarpık, deprem ve tabii afetlere karşı hazırlıksız, altyapı yoksunu yapıların önüne geçilerek kentlerin ve mekanların yeniden dizaynını ifede etmektedir. Kentin dönüştürüldüğü bu yapıda en önemli unsur, kanunla yetkilendirilen merkezi ve mahalli idarelerin süreci yönetmeleri olmuştur. Türkiye özelinde başta TOKİ olmak üzere il ve ilçe belediyelerinin çalışmaları kentsel dönüşümü hızlandıran unsurlar olmuştur. Yakın dönemde İstanbul’un merkezine uzak ilçelerde başta olmak üzere, Sulukule, Balat ve en son yaşanan Tarlabaşı örnekleri kentsel dönüşümün tezahürleridir. Nitekim bu son örneklerin yaşanmasını sağlayan hukuki mevzuatta 16.06.2005 tarihli 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun’dur. Nitekim kanunun 1. maddesi sürecin gidişatını izah etmeye kafidir:
Amaç ve kapsam
MADDE 1.- Bu Kanunun amacı, büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyeleri sınırları içindeki ilçe ve ilk kademe belediyeleri, il, ilçe belediyeleri ve nüfusu 50.000'in üzerindeki belediyelerce ve bu belediyelerin yetki alanı dışında il özel idarelerince, yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş; kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma alanlarının, bölgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması, tabii afet risklerine karşı tedbirler alınması, tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılmasıdır.
Bu Kanun, yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda oluşturulacak olan yenileme alanlarının tespitine, teknik altyapı ve yapısal standartlarının belirlenmesine, projelerinin oluşturulmasına, uygulama, örgütlenme, yönetim, denetim, katılım ve kullanımına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Yukarıda zikredilen kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere kentsel dönüşüm bir alt başlık olarak gentrification kavramına gönderme yapmaktadır. Kısacası gentrification ise daha spesifik ve bir alt başlık olarak ve kamunun yanında sivil insiyatiflerin de doğrudan rol üstlendiği, piyasa koşullarında da şekillenebilen kentsel/mekansal tasarımı ifade eder.
Asmalı Mescit Örneği
Asmalı Mescid adını, II. Bayezid döneminde burada Tersane-i Amire Klafatçıbaşısı Yunus Ağa’nın inşa ettirdiği Asma Mescidinden almıştır. Osmanlı döneminden günümüze vatanlarından sürülen veya macera arayışı içinde İstanbul’a gelen yabancıların, Beyaz Ruslar’ın ve ecnebi artislerin yaşadığı yer olan Asmalı Mescit 1980’lere kadar antikacılar, mobilyacı ve avizeci gibi meslek kollarını bünyesinde barındırmakta idi. Bu dükkanların kapanışı ile birlikte bu sokak harabe haline gelmiştir.[4]
20. yüzyılın ikinci yarısında , kırsal göç ve hızlı kentleşme sonucu İstanbul’un aşırı büyümesi, yeni yeni semtlerin gelişmesi, eğlence kuruluşlarının, ticaretin ve zengin ailelerin Beyoğlu’ndan, bu yeni gelişen çağdaş alt merkezlere dağılımı ve toplumun kültürel değişimi gibi çeşitli nedenlerden ötürü Beyoğlu’na olan ilgi azalmış, ve burada çöküntü bölgeleri oluşmaya başlamıştır. Asmalı Mescit bölgesi de, günümüzden bir kaç yıl öncesine kadar, bu çöküntü alanları arasında kendini göstermektedir.
2000’li yıllarla birlikte bariz değişimler gözlemlenmektedir. Nitekim, Araştırma bölgesi olarak seçilen Asmalı Mescit-Sofyalı Sokak’ta bir süredir yaşanmakta olan gentrification süreci de, bu bölgedeki mülkiyet yapısında bir çok değişimlerin yaşanmasına, kırılma noktalarının oluşmasına neden olmuştur. Bölgede 2000’li yıllarda mülkler üzerinde yoğun el değiştirmeler yaşanmış (rant, sosyo-kültürel çekicilik gibi nedenlerle talep artmıştır), zaman zaman sahiplik biçimleri (ev sahibi-kiracı), zaman zaman da mülk sahiplerinin cinsiyetlerinde değişimler yaşanmıştır. Mülkiyet yapısında bu tip değişimlerin artması da, bu oluşumlara neden olan “gentrification” sürecinin ivme kazanmasına yol açmıştır...[5] yargısını doğrular nitelikte somut değişikler meydana gelmiştir. Bunun en somut kanıtı da bölgedeki emlak fiyatlarının göstergeleridir. Buna göre, 1+1 bir 40 metrekare stüdyo dairenin fiyatı 70.000-TL, 1+1 70 metrekare bir ev fiyatı 270.000-TL ve 180 metrekare bir ofis konutun fiyatı 735.00 USD olabilmektedir.
Asmalı Mescit kültürel olarak incelendiğinde, 2000’lerin başından günümüze peyderpey İstanbul kültür ve eğlence hayatnın merkezi olmaya doğru yol aldığı aşikardır. Salaş ve kalburüstü meyhanelerden tutun da, gece kulüplerine, kaliteli hizmet sunan cefe ve restaurantlara hatta sokak ortasında dahi keyfince laflayan insan gruplarına kadar geniş türden ama nezih ve soyutlanmış mekan ve toplumsal ilişkilere ev sahipliği yapmaktadır. Bunun yanısıra, semtin dokusunu belirleyen unsurlardan biri de sanat atölyelerinin, tasarım ve dizayn ofislerinin çokluğudur. Sadece bu veriler bile İstanbul gibi kozmopolit bir şehirde Asmalı Mescit örneğinin belli toplumsal gruplara hitap ettiği ve gentrification açısından yerinde bir örnek olduğunu göstermektedir.
Nitekim, bir Cuma veya Cumartesi günü gidildiğinde gözlemlenecek ilk husus kalabalıklığının yanısıra belli sosyo-ekonomik duruma sahip toplumsal grupların tercih ettiği ve de bu tip insanların toplumsal ilişkiye geçtiği kentsel/mekansal tasarımlarla karşı karşıya kalınacağıdır. Karşı karşıya kalınan çarpıcı bir hususta, kişisel bir gözlem olarak, gerek haftaiçi gerekse de haftasonlarında mesai sırasında adliyelerde rastlayamadığım meslektaşlarımla bu mekansal tasarımlarda rastlama ihtimalimin yüksek oluşudur.
Sonuç Olarak
Bu makalade kısıtlı olarak ele alınan, sınırlı bilimsel çalışmalarla desteklenen ve gözlem yardımı ile beslenen ana fikir: belli bir işe ve sabit gelire sahip ‘‘beyaz yakalılar’’ olarak nitelendirilecek toplumsal grubun çeşitli şartların olgunlaşması ile kendine yarattığı iş dışı boş vakitlerde sosyalleşebilmesi ve kentsel/mekansal yapıların bu sosyalleşme ağı üzerindeki etkisidir. Bu aynı zamanda özel olarak da meslektaşlar olarak bizlerin Asmalı Mescit gibi bir mekanı niçin sıklıkla ziyaret etmekte olduğumuza bir nebze olsun açıklık getirmektedir.
Nitekim, 2000’li yıllara gelindiğinde ise, bölgede ev fiyatlarının oldukça düşmüş olması, hizmet sektöründe çalışan ve “yuppie” olarak adlandırılan genç ve iyi eğitimli profesyonellerin iş yerlerine yakın muhitlerde oturmak istemeleri sonucu kent merkezlerine dönmeye başlaması ve bu nedenle kent merkezlerinde bulunan konut stokuna olan talebin artması, toplumun kadına bakışındaki katılığın kısmen de olsa azalması ve kadınların yalnız yaşayabilme özgürlüğü elde etmesi ve özellikle sanat çevrelerinin değişiklik, renklilik, özgünlük arayışları sonucu, Asmalı Mescit ve çevresinde canlanmalar, yenilenme ve değişimler görülmeye başlanmıştır. Yani “gentrification” sürecinin aktörleri karşımıza çoğunlukla, “yuppie” olarak adlandırılan genç profesyoneller, kadınlar ve sanat ile uğraşanlar olarak çıkmaktadır...[6] yargısında da belirtildiği üzere genelde beyaz yakalılar özelde de biz hukukçuların mesai saatleri içindeki inanılmaz yoğunluğu atabilecek, görece rahatlayabilecek aynı zamanda gün içinde muhatap olduğumuz çok farklı insan tipolojilerinden ziyade az çok ortak bir ilgi ve sohbet alanı bulunabilen aynı toplumsal gruplarla iletişime geçebileceğimiz yegane kentsel mekanlardan biri olarak Asmalı Mescit örneği göze çarpmaktadır.
[1] Der. David Behar, Tolga İslam, İstanbul’da “Soylulaştırma” EskiKentin Yeni Sahipleri İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,2006
2 Güneş Eraslan, Gentrification - Mülkiyet İlişkisi: Asmalı Mescit Örneği, MSGSU Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Lisans Bitirme Tezi,İstanbul, 2004 http://www.planlama.org/new/tezler/gentrification-mulkiyet-iliskisi-asmali-mescit-ornegi.html
3 http://www.sol.org.tr/arsiv/index.php?yazino=8909
[4]http://www.turkiyeinternette.com/haber/8000-istanbul-semtlerilceler-asmalimescit-eski-pera-nin-kalbi.html
[5] Güneş Eraslan; MSGSU Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Lisans Bitirme Tezi,İstanbul, 2004
[6]Güneş Eraslan; MSGSU Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Lisans Bitirme Tezi,İstanbul, 2004
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Bir Kentsel Mekan Olarak ‘‘asmalı Mescit’’ Örneği Üzerinden Sosyalleşme Olgusu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Yunus Özak'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Bir Kentsel Mekan Olarak ‘‘asmalı Mescit’’ Örneği Üzerinden Sosyalleşme Olgusu
