|
ÖZET
Bu makale Konvansiyonun 8. Maddesinin İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi tarafından ev aramaları ve bilgisayar anakartlarında (cpu) el koymaya ilişkin nasıl yorumlandığı irdelemektedir.
OLAYLAR ve KARARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
İnsan Hakları ve Temel Haklar Üzerine Avrupa Konvansiyonu (Konvansiyon) bu konvansiyona üye devletlerdeki uygulanabilir temel özgürlük prensipleri ile insan hakları standartlarını belirler. Konvansiyonun 8 maddesi, özellikle, üye devletin egemenliği altında bulunan herkes özel hayatına, aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi isteme hakkına sahip olduğunu belirtmektedir. [1]İhlal iddiası ile İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi mahkemesine başvuranlar, hükümetlerin konvansiyonun 8 maddesi kapsamında haklarını ihlal ettiğini çeşitli defalar bildirmektedirler. Bu makale Konvansiyonun 8. Maddesinin İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi tarafından ev aramaları ve bilgisayarlarda arama ve el koymaya ilişkin nasıl yorumlandığı irdelemektedir.
İnsan Hakları ve Temel özgürlükler üzerine Avrupa Konvansiyonu 1950 de imzalanmıştır ve Avrupa Konseyi üyesi devletlerin tamamı tarafından onaylanmıştır.[2] İnsan Hakları bağlamında konvansiyonun 8 maddesi özel hayat, aile hayatı, konut dokunulmazlığı ve haberleşmenin gizliliğini korumayı içerir ve imzacı devletin bunu korumakla yükümlü olduğunu belirtir. 8 Maddeye göre kamu otoritesi bu hakka müdahale edemez fakat sınırlama kanunla olmak koşulu ile birlikte demokratik bir toplumda milli güvenlik, kamu güvenliği, suçun önlenmesi, ülkenin huzuru, sağlık ve genel ahlakın korunması ya da diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması nedenleriyle olmak üzere sınırlandırılabilecektir. Bu hakka getirilecek sınırlamanın sınırı da ‘demokratik bir toplumda zorunlu olan ölçüde ve yasayla öngörülmüş olmak’ şartıyla denerek belirlenmiştir. Konvansiyonun 13. maddesi hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkese, ihlal fiili resmi görev yapan kimseler tarafından bu sıfatlarına dayanılarak yapılmış da olsa, ulusal bir makama etkili bir başvuru yapabilme hakkına sahip olduğunu belirtmiştir. 14 Maddede devamla devletin egemenliği altında bulunan herkesin cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka bir durum bakımından hiçbir ayırımcılık yapılmadan hak ve özgürlüklerden yararlanacağını belirtmiştir.
Smirnov v. Russia, [2007] İHAM 71362/01[3], vakasında İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, konvansiyonun 8. ve 13 maddelerinin çerçevesinde başvurucunun hukuka aykırı arama ve elkoymaya ilişkin iddiasını ele almıştır. Bu davada davacı bir avukattı ve Rusya Hükümeti’nin bir takım ciddi suçlamalarla itham ettiği bir grup davalının da müdafiliğini üstlenmiş bulunuyordu. Ceza davasıyla ilgili birtakım belge ve dokümanların başvurucunun evinde saklandığına inanan Rus soruşturma makamları başvuranın (müdafii) evinde arama yapılması için bir arama kararı çıkarttılar. Başvuranın da arama sırasında hazır bulunduğu sırada birtakım belgelere bilgisayarının anakartına soruşturma makamları tarafından el konuldu. Sonuçsuzda kalsa, ceza yargılanmasında müdafiliğini üstlendiği kişilerin aleyhine fiziksel delil olarak kullanılan bilgisayar anakartına ve çeşitli belgelerine el konulması işlemine karşı çıktı. Hemen akabinde konvansiyonun 13 maddesi uyarınca evindeki arama ve elkoyma işleminin hukuka aykırı olduğu yönünde ilk derece mahkemesi nezdinde hukuki yola başvurdu. Burada başvuran, yerel mahkemede anakart ve belgelere el konulması işleminin müdafiliğini üstlendiği müvekkillerinin savunma hakkını zedelediğini ileri sürdü. Başvuranın bu yola başvurmasından sonra Rus makamları birtakım belgeleri başvurana iade ettiler fakat ana kart iade yoluna gitmediler. İlk derece mahkemesi başvuranın konvansiyonun 8. Maddesi uyarınca arama ve elkoymaya ilişkin hukuka aykırılık talebini de reddetti. Bu kararında Mahkeme; arama ve elkoymanın iç hukuk uyarınca yapıldığını ve bilgisayar anakartına elkoyma işlemine karşı hukuksal inceleme olanağının bulunmadığını belirtmiştir. Temyiz mahkemesi de bu yöne ilişkin ilk derece mahkemesi kararını onamıştır.
Müdafii tüm bu hukuki süreç ertesinde, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’de evinde yapılan arama ve müvekkillerine birtakım belgelerle bilgisayar anakartına elkonunlması işleminin konvansiyonun 8 maddesi uyarınca özel hayatına ve tasarrufta bulunma hakkına müdahale olduğunu iç hukukun konvansiyonun 13. Maddesine uyarınca bu işlemlere karşı hukuki çare yolu sunmadığını belirterek başvuruda bulunmuştur.
İnsan Hakları Mahkemesi, Rus Hükümeti tarafından yapılan arama ve elkoyma işlemlerinin konvansiyonun 8 maddesini ihlal ettiğini ve başvuranın konvansiyonun 13 maddesi uyarınca hukuki başvuru yolunda bulunma hakkından mahrum bırakıldığını şu üç hususun altını çizerek belirtmiştir:
(1)Müdahalenin demokratik toplumda gerekli olup olmadığı hususundan mahkeme dört kriter getirerek bunlara uyulup uyulmadığının cevabının bulunması gerektiğini belirtmiştir. Mahkeme hususlarda bir inceleme yapmıştır:
a) Hangi temeller üzerinde arama emrinin verildiği,
b) Arama emrinin içeriği ve ölçeği,
c) Arama emrinin hangi şekilde icra edildiği,(bağımsız gözlemcinin varlığı)
d) Etkilenen kişinin şöhreti ve işi üzerindeki olası yan etkileri.
“Başvuranın davasında, müdafiliğini üstlendiği kişilerin aksine, başvurucu cezai soruşturmanın bir öznesi durumunda bulunmuyordu verilen arama emri geniş ve belirsiz nitelikteydi. Bu durum polise hangi belge ve nesnelere elkonulacağı konusunda sınırsız derecede bir takdir hakkı vermekteydi. Arama emri, adaletin uygun işleyişi için kritik olan Müdafiinin evinde bulunan bazı belgelere ilişkin mesleki imtiyazın koruması bakımından, güvenceler içermiyordu. Bu nedenle, başvuranın evinin aranması ve eşyalarına elkonulması demokratik bir toplumda gerekli değildir bu nedenle sözleşmenin 8. Maddesi ihlal edilmiştir.”denilmiştir. Mahkeme bu kararında Funke v France [1993] ECHR 10828/84; and Niemietz v Germany [1992] ECHR 13710/88 kararlarına da atıf yapmıştır.
(2) Fiziksel delillerin alıkonmasıyla ilgili olarak İnsan Hakları Mahkemesi, bunun adaletin yönetimi ve toplumun genel çıkarları için uygun olduğunu, fakat toplumun çıkarları ile birey insan hakları arasında denge olması gerektiğini vurgulamıştır. Elkoymada ve aramada bu amaç için ortaya konan vasıtalarla hedeflenen nihai amaç arasında makul bir ölçülülük ilişkisi olması gerekmektedir. “Bu durumda, başvuranın bilgisayarı herhangi bir suç ve araç değildi; başvuranın bilgisayar anakartının 6 günden fazla alıkoyma için herhangi bir neden mevcut değildi; ve anakart başvuranın mesleğini icrası için bir vasıta iken elkoyma işlemi başvuranın profesyonel mesleki faaliyetlerini engellemiştir. Böylece, yetkililer madde 8 ve toplum çıkarı doğrultusunda davacı hakları arasında adil bir denge kurma konusunda başarısız olmuştur.” hükmüne varılmıştır
(3) Mahkeme aynı zamanda Rus iç hukukunun, soruşturmacıların ceza muhakemesi işlemleri ile ilgili kararlarına karşı, hukuka uygunluk bakımından başvurucuya uygun bir hukuki çare yolu tanımadığı gerekçesiyle başvuranın sözleşmenin 1 maddesi uyarınca uygun hukuki çare yoluna başvurma hakkından mahrum bırakıldığını da hüküm altına almıştır. Mahkeme bu kararında Horvat v Croatia [2001] ECHR 51585/99 kararına dayanarak bir sonuca varmıştır.
Bu karar sözleşmenin 8 ve 13 maddelerinin yorumlanması bakımında bir öncü olduğu kadar Avrupa Konseyinin görece gelişmiş demokrasilerinde ziyade, gelişmekte olan demokrasilerinde sözleşmenin nasıl yorumlanması gerektiğine yönelik bir anahtar niteliğinde olduğu kuşkusuzdur.
[1] http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/3BAA147F-29C9-48CE-AF64-FB85A86B2433/0/TurkishTurc.pdf
[2] http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=005&CM=&DF=&CL=ENG
[3]http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=3&portal=hbkm&action=html&highlight= smirnov&sessionid=46797298&skin=hudoc-en
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Aihs 8 Ve 13 Maddeleri Çerçevesinde Konutlarda Arama Ve Bilgisayar Anakartlarında(Cpu) El Koyma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.Recep Beydilli'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Aihs 8 Ve 13 Maddeleri Çerçevesinde Konutlarda Arama Ve Bilgisayar Anakartlarında(Cpu) El Koyma
