|
I. DENİZAŞIRI SATIŞ SÖZLEŞMELERİ
A. Genel Olarak
Denizaşırı satış sözleşmeleri doğrudan deniz üzerinden kazanç sağlanması ile ilgili işlemler değildir. “Ticari Satış Sözleşmeleri”nin özel türü olmakla birlikte kanun koyucu bu sözleşmeleri bazı pratik düşüncelerle Deniz Ticaret Sözleşmeleri bölümünde düzenlemiştir. Bu durum Deniz Hukuku kurallarının uygulanması bakımından önem taşımaktadır1.
Denizaşırı satış sözleşmeleri Ticaret Kanunumuz anlamında hukuki nitelikleri açısından diğer satış sözleşmelerinden farksızdır. Bunun için denizaşırı satış sözleşmeleri hakkında Ticaret Kanunun ilgili hükümleri, Borçlar Kanunun satış sözleşmeleriyle ilgili hükümlerini tamamlayıcı kurallar niteliği taşır2.
Ticaret Kanunumuzun 1133-1158.maddelerinde denizaşırı satış sözleşmelerine ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Kanunda “Boşaltma yerinde teslim şartlı satış”, ”F.O.B.şartı ile yapılan satışlar” ve “C.İ.F şartı ile yapılan satışlar” hükme bağlanmıştır. Bu hükümler kaynağını “Incoterms 1936”dan almakta, Milletlerarası Ticaret Odası’nın bu kayıtlarda sonraki yıllarda yaptığı değişiklikleri kapsamamaktadır. Dolayısıyla, tarafların sözleşmelerinde sadece bu kayıtların ismine yer verip Milletlerarası Ticaret Odası’na atıfta bulunmamaları halinde, Türk Ticaret Kanunu’nun söz konusu hükümleri, yorumlayıcı ve/veya tamamlayıcı hukuk kuralları olarak uygulama alanı bulur3.
Dış ticaret işlemleri alıcı ve satıcının sözleşme yapmasıyla başlar. Yaygın olarak benimsenen ticaret prensiplerine göre bir tarafın ileri sürdüğü şartları diğer tarafın yazılı olarak kabul etmesi halinde geçerli bir sözleşme yapılmış demektir. Sözleşmede, tarafların yükümlülükleri ve haklarının kesin bir şekilde şarta bağlanması zorunludur. Malların bir yerden başka bir yere taşınmasında hangi tarafın ne yükümlülüğü olduğu, yükümlülükler yerine getirilmediği takdirde risklerin nasıl bölüşüleceği, taşıma sırasında malların kaybolması ve hasar görmesi halinde riskin hangi tarafa ait olacağı hususları sözleşmede açıkça yer almalıdır4.
B. Türleri
Borçlar Kanununun 183.maddesi yorumlayıcı ve tamamlayıcı nitelikte olduğu için taraflar sözleşmeye özel koşullar da koyabilirler. Uluslararası ticarette ve özellikle denizaşırı satışlarda sözleşmelerin içeriklerini belirleme açısından, ifaya ve özellikle hasarın geçmesine ilişkin özel kayıt ve koşullardan en çok kullanılanları, belirli formüller ve kısaltmalar halinde öteden beri “uluslararası kurallar” çatısı altında teamül olarak uygulanagelmektedir. Kanunla hükme bağlanmayan ve fakat uygulamada yerleşik bazı sözleşme türleri şunlardır: Ex work (Ticari İşletmede Teslim), FAS (Gemi Doğrultusunda Teslim), C&F (Mal Bedeli ve Navlun Ödenmiş Şekilde Teslim), Ex Ship (Gemide Teslim), Ex Quay (Rıhtımda Teslim), DDP (Gümrük Vergileri Ödenmiş Olarak Teslim), DAF (Sınırda Teslim)5. TTK da düzenlenmiş bulunan boşaltma yerinde teslim koşuluyla satış, F.O.B şartıyla satış ve C.I.F şartıyla satış türlerini ayrıntılı olarak inceleyelim.
1. Boşaltma Yerinde Teslim Koşuluyla Satış
İlk bakışta isminden de anlaşılacağı üzere; ifanın boşaltma yerinde yapılması koşulunu içeren sözleşme türüdür. İfa yeri olarak satış konusu malın boşaltma yerinde teslimi şart edildiğine göre; malın yüklemeden sonra boşaltma yerinde alıcıya teslimine kadar geçen zaman aralığı içindeki hasarının da sadece satıcıya ait olması, sözleşmenin esas koşulunun bir sonucudur6. Özellikle bu tip sözleşmelerde hasarın satıcıya bu şartlarla geçiyor olması, boşaltma yerinde teslim koşuluyla satışları diğer F.O.B , C.I.F ve sair koşullarla yapılan satışlardan ayıran en önemli özelliktir.
Ayrıca kanun, ifası belirli koşulların gerçekleşmesine bağlı bulunan birkaç tip mesafe satışını da, hatta sözleşmenin yapılması sırasında taraflarca sözleşmenin niteliğini belirten herhangi bir ticari kısaltma kullanılmış olsa bile “boşaltma yerinde teslim koşuluyla satış” olarak kabul etmektedir7. Ticaret Kanunumuzun düzenleniş şekline göre; bu tip sözleşmelerde bulunan diğer önemli bir unsur da ifanın daima belirli bir koşulun gerçekleşmesine bağlı bulunmasıdır. Bu bakımdan bu tip mesafe satışları, Borçlar Kanununun 149 uncu ve izleyen maddelerinde düzenlenen, koşula bağlı sözleşmelerin birer özel şeklidir. Zaten bunların hemen hepsinde sözleşmenin konusu oluşturan esas borç yükümlülüğü, meydana gelmesi olası bir olayın gerçekleşmesine bağlıdır8.
Eğer sözleşmenin ifası, gemini varma limanına kayıpsız ulaşmasına bağlanmışsa, sözleşme ileride gerçekleşecek bir koşula bağlı olduğundan ancak bu koşulun gerçekleşmesi anından itibaren hüküm ifade eder. Bu takdirde ifa yeri (boşaltma limanı) varma limanıdır.
Eğer sözleşmenin ifası, alıcının malı isteğine veya sözleşme yapıldığı anda teslim edilen örneğe göre beğenmesi koşuluna bağlanmışsa; bu halde yine (Borçlar Kanunu 149 uncu maddesi anlamında) ileride gerçekleşecek bir koşul mevcut olup, sözleşme bu koşulun gerçekleşmesi ile hüküm ifade eder. Yani alıcı malı isteğine veya örneğine göre beğendiği takdirde koşul gerçekleşmiş sayılır9.
Satış konusu mallar, alıcının çıkarını bozacak derecede ve Ticaret Kanununun 1082 inci ve izleyen maddeleri anlamında umulmayan hal ve mücbir sebeplerle deniz hasarına uğramışsa, sözleşme hükümden düşer10. Bu hüküm,ifanın olanaksızlığına ilişkin Borçlar Kanununun 117 inci maddesi genel hükmünün özel bir uygulama şeklidir. Esasen, boşaltma yerinde teslim koşuluyla yapılan mesafe satışlarında yüklemeden sonraki hasar satıcıya ait olduğuna göre, bu düzenleme tarzı ana kurala uygundur. Fakat malların, kısmen hasarlanması hallerinde ise alıcı malları ulaştırıldıkları anda bulundukları durumda kabul zorundadır. Bu takdirde bilirkişi aracılığıyla belirlenecek hasar bedeli mal bedelinden indirilir11.
2. F.O.B Satışlar
Ticari teamülde “F.O.B (free on board)” diye isimlendirilen mesafe satışları, malların belirtilen yükleme limanında gemi bordasına aktarılmasıyla satıcının teslim yükümlüğünün yerine getirileceği koşulunu içeren sözleşme türüdür. Bu halde, bu andan itibaren mallara ilişkin herhangi bir zarar ve hasarın bütün masrafları alıcıya aittir.12
a. Satıcının Yükümlülükleri13
1- Satış sözleşmesini koşullarına uygun bir biçimde malı teslim etmek.
2- Malı, kararlaştırılan yükleme limanında süre içinde tayin edilen gemi bordasına teslim etmek.
3- Giderleri ve rizikosu kendisine ait olmak üzere, malın ihracı için gerekli ihracat lisansını veya diğer resmi müsaadeleri almak .
4- Malın kararlaştırılan yükleme limanında gemi bordasına yüklenmesi için gerekli tüm giderler ile ihracat dolayısıyla ödenmesi gereken harç,resim veya diğer giderler dahil olmak üzere, malın küpeştesini geçtiği ana deyin meydana gelebilecek malla ilgili tüm gider ve rizikoları üstlenmek.
5- Malın ambalajsız olarak gemiye yüklenmesi olanaksız ise masrafı kendisine ait olmak üzere malı ambalajlatmak.
6- Malın ölçü, tartı, sayım ve kalite kontrolü gibi yoklama giderlerini ödemek
7- İstendiğinde giderleri alıcıya ait olmak üzere malın menşe şahadetnamesini sağlayarak alıcıya temin etmek.
8- Alıcı istemde bulunduğu takdirde, giderleri ve rizikosu alıcıya ait olmak üzere, yükleme ve/veya menşe memleketince verilen, malın gönderilen memlekete ithali transit olarak geçmesi için gerekli konişmento veya bir belgenin sağlanmasında alıcıya her türlü yardımı yapmak.
b. Alıcının Yükümlülükleri14
1- Giderleri kendisine ait olmak üzere bir gemi kiralamak, satıcıya geminin ismini, yükleme limanını ve malın gemiye teslim edileceği tarihi bildirmek.
2- Malın yükleme limanında,geminin küpeştesinden geçtiği andan itibaren meydana gelebilecek malla ilgili tüm giderlerle rizikoları yüklenmek ve sözleşmede belirtildiği biçimde mal bedelini ödemek
3- Tayin ettiği geminin zamanında veya saptanan süre içinde vasıl olmaması veya malı alamaması, bundan doğacak tüm ek giderlerle kararlaştırılan sürenin bitiminden itibaren meydana gelecek mala ait tüm rizikoları,ayrı konmak veya başka bir şekilde ayrımı yapılmış olmak koşuluyla yüklemek.
4- Geminin ismini zamanında satıcıya bildirmezse sürenin bitiminden itibaren meydana gelebilecek tüm rizikoları yüklenmek.
5- Konişmentonun sağlanması için gerekli tüm gider ve harçları ödemek.
6- Konsolosluk belgesiyle menşe şahadetnamesi dahil olmak üzere a.7 ve a.8 maddelerinde sözü edilen belgelerin sağlanması için gerekli tüm gider ve harçları ödemek.
Bu terim, sadece deniz ya da nehir taşımacılığında kullanılır.
3. C.I.F Satışlar
Ticaret Kanununun 1139 uncu maddesine göre “C.I.F. satışı bir malın muayyen bir yere taşınması için gemiye yükletilmesi şartı ile değerlerinin ve satıcı tarafından ödenecek sigorta ücreti ile navlundan ibaret maktu bir bedel karşılığında yapılan satış” dır. Sigorta bedeli alıcının tarafından sağlanan şirketlerin ortak kararları sonucunda yapılmaktadır. Masrafları taşıyana ait olmak üzere keşif yaptırmak zorundadır.
C.I.F, “Cost Insurance and Freight” sözcüklerinin kısaltılmışı olup “Mal Bedeli Sigorta ve Navlun” anlamındadır. Bu terim, C&F’in benzeridir, ancak satıcı, malın taşınması esnasında yitirilme veya hasar rizikosuna karşı deniz sigortası sağlamak zorundadır. Satıcı, sigorta şirketiyle akdederek sigorta primini öder.Bu terim gereğince satıcı, “Freight/Carriage and Insurance Paid to” teriminden farklı olarak, koşullarda sigorta yükümlülüğündedir.
a. Satıcının Yükümlülükleri15
1- Satış sözleşmesine uygun bir biçimde malları teslim etmek ve sözleşme gerektiriyorsa, bunu tevsik etmek.
2- Giderleri kendisine ait olmak üzere, malın taşınmasında kullanılan bir tipte gemi ile kararlaştırılan varma limanına taşınması için sözleşme yapmak ve navlun bedeli ile yükleme sırasında ve boşaltma limanındaki her türlü giderlerini ödemek.
3- Giderleri kendisine ait olmak üzere malın ihracı için gerekli ihracat lisansını veya diğer resmi müsaadeleri almak.
4- Taşımada öngörülen sözleşme risklerine karşı giderleri kendisine ait olmak üzere ve devredilebilir şekilde tanzim edilmiş bir deniz sigorta poliçesi sağlamak.
5- Malın, yükleme limanında fiilen geminin küpeştesini geçtiği ana kadar meydana gelebilecek tüm rizikoları yüklenmek.
6- Giderleri kendisine ait olmak üzere, alıcıya malın cirolu konişmentosu ile fatura veya sigorta poliçesini veya belgelerini veya geçici sigorta ilmühaberini gecikmesiz göndermek. Konişmentonun sözleşme konusu malları kapsaması ve malın ciro veya başka bir suretle alıcıya veya onun temsilcisinin emrine teslimini mümkün kılması gereklidir. Böyle bir konişmentonun tam takım “on board (gemi bordasında)”, “shipped (gemiye yüklenmiş)” veya “received for shipment (yüklenmek üzere teslim alınmış)” konişmento olması ve gemi şirketi tarafından eşyanın geminin bordasında olduğunu doğrulayan teslim alma konişmentosu olması gereklidir.
7-Alıcı istemde bulunduğu takdirde, gider ve rizikosu ona ait olmak üzere menşe şahadetnamesi ile konsoloslukça onaylı faturayı alıcıya temin etmek.
8-Alıcı istemde bulunduğu takdirde, gider ve rizikosu ona ait olmak üzere, bir önceki maddede sözü geçen belgeler dışında, yükleme ve/veya menşe memleketince verilen ve malın gönderildiği memlekete ithali (ve gerekiyorsa, başka bir memleketten transit olarak geçmesi) için gerekli belgelerin sağlanmasında alacıya her türlü yardımı yapmak.
b. Alıcının Yükümlülüğü16
1-Satış sözleşmesinin koşullarına uygun olmak kaydıyla satıcı tarafından sunulan belgeleri kabul etmek ve sözleşmede öngörüldüğü biçimde mal bedelini ödemek.
2-Varış limanında malları teslim almak ve navlun ve deniz sigortası hariç olmak üzere, malın varma limanına ulaşıncaya kadar denizde taşınması esnasında meydana gelecek tüm giderlerle, navluna dahil olmamak mavuna ve rıhtıma kadar taşıma ücreti dahil, boşaltma giderlerini yüklenmek. Sigorta poliçesi, harp rizikosunu kapsıyorsa, bunun giderini alıcı karşılayacaktır.
Not: Eğer mallar, “CIF landed (rıhtıma boşaltılmış)” olarak satılmış ise, boşaltma giderleri satıcıya aittir.
3-Malın, yükleme limanında, geminin küpeştesini fiilen geçtiği andan itibaren meydana gelecek malla ilgili tüm rizikoları yüklenmek.
4-Malın yüklenmesi için zamanında talimat vermezse, bundan doğacak ek giderlerle sürenin bitiminden itibaren meydana gelecek tüm rizikoları, yüklenmek.
5-Menşe şahadetnamesi ile konsolosluk belgelerinin sağlanması için gerekli gider ve harçları ödemek.
6- 3.a.8 de belirtilen belgelerin sağlanması için gerekli gider ve harçları ödemek.
7-Malın ithali için ödenmesi gerekli tüm gümrük vergileriyle diğer vergi ve resimlerini ödemek.
8-Gider ve rizikosu kendisine ait olmak üzere, malın ithali için gerekli ithal lisans veya permisini ya da benzeri belgeleri sağlamak.
II. KONİŞMENTO
A. Genel Olarak
“Konişmento,taşıyan veya onu temsilen kaptan(yahut yetkili bir acente) tarafından tek taraflı olarak düzenlenen ve yükün taşınmak üzere teslim olunduğu ikrarını(taşındıktan sonra) varma limanında senedin hak sahibi görünen hamiline,senedin iadesi karşılığında aynen teslim edileceği taahhüdünü ihtiva eden kıymetli bir evraktır17.” Konişmento yeni bir sözleşme olmayıp mevcut sözleşmeyi tevsik eder18.
Konişmento, yaklaşık XIV.yüzyılda gemi sahibi tarafından düzenlenen ve yüküyle yolculuk yapamayacak tacirden malların teslim alındığını gösteren bir belge olarak ortaya çıkmıştır.konişmento önceleri, malın türünü, miktarını ve hangi şartlar altında teslim alındığını simgeliyordu. Daha sonraki deneyimlerin sonucunda, yük sahibi ile taşıyıcı arasında ortaya çıkan ihtilaflârın çözümü amacıyla taşıma sözleşmesinin hükümlerinde konişmentoya atıf yapılmaya başlanılmıştır. XVIII.yüzyılda ise konişmento kıymetli evrak fonksiyonu kazanmıştır. Bu yeni fonksiyonu sayesinde malların varma limanına ulaşmasından evvel, alıcının malları üzerinde tasarruf yapmasına imkân sağlanmıştır19.
B. Konişmentoya Yazılacak Kayıtlar
Ticaret Kanununun 1098.maddesinde konişmentoya yazılacak hususlar gösterilmiştir. Bunların konişmentoya yazılmasını taşıyan ve yükleten talep edebilir.
Konişmentonun kıymetli evrak olması dolayısıyla, onun bu özelliğini gösterebilecek kayıtlar onun asgari içeriğini belirler. Yükün teslim alındığı hususu ile varma limanında teslim olunacağı taahhüdü, açıkça olmasa bile, belgeden anlaşılmalı, yük, yolculuk ve gideceği yer yeteri derecede belli olmalı ve belgenin kıymetli evrak niteliği, yani yükün teslimini istemek hakkının belgenin zilyetliğine bağlı olduğu anlaşılmalıdır, konişmento kelimesinin bulunması zorunlu değildir20.
Konişmento emre, hamile veya nama düzenlenir. Bu şekilde düzenlenen konişmentoda bulunan kayıtlar, taşıyanın adı, kaptanın adı, geminin adı ve uyruğu, yükletenin adı, gönderilenin adı, yükleme limanı, boşaltma ve emir limanı, yükün miktarı, markası, haricen belli olan hal ve niteliği, cinsi, bildirilmiş olması halinde kıymeti, navluna şartlar, konişmentonun düzenleme tarihi ve yeri, düzenlenen nüshanın sayısıdır21.
C. Konişmentonun Türleri
Kanunun tanıdığı iki tür konişmento vardır. Bunlar yükleme konişmentosu ve tesellüm konişmentosudur. Fakat bunların yanında uygulamada yer edinmiş konişmento türleri de vardır. Fakat bunlar yükün bulunduğu konuma göre değil, konişmentonun üzerinde bulunan kayıtlar esas alınmak üzere oluşmuştur.
Taşıma sözleşmesinin genel şartları genellikle konişmentonun arka yüzüne yazılır. Böyle konişmentolara “Standard long form bill of lading”adı verilmektedir. Bunun yanında, taşıma sözleşmesinin genel şartlarının kaldırıldığı ve bunun yerine taşıma sözleşmesine atıf yapan bir belgenin eklendiği konişmentolar vardır ki bunlara “short form bill of lading” adı verilir22.
Gemiye yüklemek için mallar, hasarsız ve iyi durumda alınmışsa temiz konişmento, aksi halde düzenlenen konişmento da kirli konişmentodur.
Akreditif metninde ibrazı karara bağlanan belgelerin, satıcı tarafından bankaya ibrazı karşılığında ödeme yapılabilmesi için konişmentonun bayat olmaması gerekir. Kararlaştırılan süre içerisinde bankaya ibraz edilmeyen konişmento bayat konişmento adını alır23.
1. Yükleme Konişmentosu
Genel olarak konişmento, yükün gemiye yüklenmesinden sonra verilir. Ancak yükletenin muvafakati ile, yüklemeden önce, malların taşınmak için teslim alınmasından sonra da verilebilir24. Yükün gemiye yüklenmesinden sonra düzenlenen konişmentoya yükleme konişmentosu denir. Taşıyanın yükü genellikle yüklemeden önce teslim almadığı charter taşımalarda kullanılır25.
2. Tesellüm Konişmentosu
Yükün taşınmak için teslim alınmasından sonra ve fakat henüz gemiye yüklemeden önce düzenlenen konişmentodur. Yük taşıyanın zilyetliğine geçtiği andan itibaren konişmento düzenlenir. Genelde tarifeli sefer yapan gemilerle yapılan taşımalarda kullanılır26.
Aynı zamanda, tesellüm konişmentosuna malların ne zaman ve hangi gemiye yüklenmiş olduğuna dair şerh verilirse o zaman bu konişmento yükleme konişmentosu hükmündedir. Tesellüm konişmentosunun düzenlenmesi yükletenin muvafakati ile olur(TTK.1097/son)27.
III. ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ VE KONİŞMENTONUN FONKSİYONLARI
A. Genel Olarak
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğin(91-32/5)28 15.maddesi ihracat bedellerinin yurda getirilmesi başlığı altında dış ticarette kullanılan ödeme yöntemlerine ilişkin bir düzenleme getirmiştir.
Bu maddeye göre, ihracat bedelleri peşin ödeme, alıcı firma prefinansmanı, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme ve kabul kredili ödeme şekillerinden birine göre yurda getirilir. İhracatta ödeme şekillerine ilişkin usul ve esaslar, Merkez Bankası’nca belirlenir.
99-32/24 sayılı Tebliğ29 ile 15.maddenin 1.fıkrası değiştirilmiştir. Değişiklik metnine göre “ihracat bedelleri, peşin ödeme, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme, mal mukabili ödeme ve kabul kredili ödeme şekillerinden birine göre yurda getirilerek bir banka veya özel finans kurumuna satılır. Alıcıdan temin edilen prefinansman peşin döviz hükmünde olup, döviz akışı peşin döviz olarak yapılır.” Bu değişiklikle, ayrı bir ödeme şekli sayılan prefinansman peşin ödemeye dahil edilerek onunla birleştirilmiştir30.
B. Peşin Ödeme
Peşin ödeme, alıcının(ithalatçının) , ihracat gerçekleşmeden önce mal bedelini ihracatçıya ödemesidir. İhracatçı mal bedelini tahsil ettikten sonra malları sevk eder. Bu ödeme şeklinde ithalatçı malları almadan ödeme yaptığı için risk altındadır. İhracatçının ise hiçbir riski yoktur.
“Peşin ödeme” kavramı, mal ile paranın aynı anda alınıp verilmesidir. Bu sebeple gerek doktrin ve uygulamada gerekse yasal düzenlemelerde “peşin ödeme” kavramı kullanılsa da aslında buradaki ödeme şeklinin adı “mal bedelinin önceden ödenmesi”dir.
Peşin ödeme yönteminde, mal bedeli banka havalesi ile gönderilebileceği gibi ilgili veya temsilcisi tarafından nakit olarak da getirilebilir. Mal bedeli ilgili veya temsilcisi tarafından getirilirse, gümrük kapısında “Döviz Beyan Tutanağı” tanzim ettirilir31. Çünkü ihracat bedeli belirli bir sürede yurda getirilmelidir.
Bu ödeme şekli,piyasada fazla talep gören malların satımında kullanılmaktadır. İhracatçı mallarına yoğun talep olduğu için müşteri bulamamak gibi bir riski yoktur. Bu durum kendini en fazla güvence altına alacağı ödeme şeklini alıcıya kabul ettirmesi bakımından üstün bir pazarlık gücü sağlamaktadır32.
Peşin bedellerin üçüncü kişilere devri mümkün değildir.
C. Mal Mukabili Ödeme
Mal mukabili ödeme, malların, varış yerine ulaşıp ithalatçı tarafından teslim alındıktan sonra ödemenin yapılmasını öngören bir ödeme şeklidir33. Mal mukabili ödemede ihracatçı, peşin ödeme olmaksızın veya poliçe çekilmeksizin malları ithalatçıya göndermekte, ithalatçı ise mallara ilişkin belgeleri posta ile aldığı tarihte veya daha önceden belirlenen bir tarihte mal bedelini ihracatçıya ödemektedir. Bu ödeme şeklinde, vesaikler doğrudan posta ile ithalatçıya gönderilebileceği gibi banka kanalıyla da gönderilebilir. Banka kanalıyla gönderildiğinde bankaya bir bedelsiz teslim talimatı verilmektedir. Ancak uygulamada genellikle vesaiklerin doğrudan ithalatçıya gönderilmesi tercih edilmektedir. Mal mukabili ödemede, ihracatçı mallarını bedelinin tahsil edileceği garantisi olmadan göndermektedir. Ayrıca vesaiklerde alıcıya gönderildiğinden malın mülkiyeti alıcıya geçmektedir34.
D. Vesaik Mukabili Ödeme
“Bir malın ihraç ülkesinden yola çıkarılmış olduğunu gösteren belgesinin, ihracat bedelini ödeyerek bankadan alınması yoluyla yapılan ödeme şeklidir.35 Bir başka ifadeyle bankanın ihraç bedelini tahsil ettikten sonra vesaikleri ithalatçıya teslim ettiği ödeme türüdür”36. Uluslararası ticarette yaygın olarak kullanılan bir ödeme aracıdır.
Milletlerarası Ticaret Odası, vesaik mukabili ödeme yöntemi ile ilgili mevcut kuralları bir broşürde toplamıştır. 1978 yılında 322 sayılı broşürle yapılan düzenleme 1995 yılında tekrar gözden geçirilerek 522 sayılı broşür yayınlanmıştır. MTO’nun 522 sayılı yayını, tahsil talimatında, işlemin bu kurallara tabi olacağı hususuna yer verildiği takdirde uygulanacaktır. Fakat taraflar, bu kuralların uygulanmaması konusunda açıkça anlaşma yapabilirler37.
522 sayılı broşürün 9 uncu maddesine göre sorumluluğu daraltılan bankaların iyiniyetle hareket etmesi ve özen göstermesi yeterli kabul edilmiştir. Vesaik mukabili ödemeye aracılık eden bankaların, belgelerle ilgili sorumlulukları, esas olarak, tahsil talimatında listelenen biçimde bulunduklarını tespitle sınırlandırılmıştır. Eğer belgeler, tahsil talimatında sayılanlardan farklı veya eksik ise, tahsil talimatı alınan tarafa gecikmeksizin durum bildirilmelidir. Bildirim dışında bankaların başkaca yükümlülüğü yoktur (522 sayılı Broşür md. 12/a).
Bu ödeme şeklinde kullanılan belgelerden biri konişmentodur. Burada önemli olan konu, konişmentonun, ithalatçının bankası adına kesilmesidir. Yani eğer vesaik mukabili ödeme şekli kararlaştırılmış ise konişmentoda gönderilen (consignee) bölümünde ithalatçının bankasının isim, unvan ve adresi yazılır. Bildirimin yapılacağı kişi (nofity) bölümünde ise alıcı firmanın isim, unvan ve adresi yazılır. İthalatçının bankası mal bedelini tahsil edince konişmentoyu ithalatçıya ciro eder38. Böylece ithalatçı, bankanın konişmentoyu ciro etmesinden sonra malların alıcısı sıfatını kazanır39.
“Bu ödeme şeklinde, gerek ithalatçının ülkesindeki bankanın gerekse ihracatçının ülkesindeki bankasının hiçbir ödeme taahhüdü bulunmamaktadır. Vesaik Mukabili Ödeme yönteminde bankaların –aval veya garanti vermemişlerse- satış işleminin aksamadan gelişmesini garanti edecek herhangi bir yükümlülükleri söz konusu değildir. Bankalar sadece ihracatçının kendilerine verdiği vesaikin ithalatçının ülkesindeki muhabirlerine gönderilmesini ve tahsil emrindeki direktifler uyarınca alıcıya teslimi sorumluluğunu taşırlar40.”
E. Akreditifler
Akreditifli işlemler, Milletlerarası Ticaret Odası’nın 500 sayılı “Vesikalı Krediler İçin Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar” isimli broşürüne tabidir.41 Bu broşürün 1.maddesine göre: “1993 revizyonu, MTO Yayın No. 500 konusu Akreditiflere İlişkin Yeknesak Teamüller ve Uygulama, Akreditif metninde belirtildiğinde (uygulanabildikleri kapsamda Teminat Akreditifleri dahil) bütün Akreditiflere uygulanacaklardır. Aksi Akreditifte açıkça şarta bağlanmadığı sürece Akreditifin bütün tarafları için bağlayıcıdırlar.” Bu madde broşürün uygulama alanını belirtmektedir.
500 sayılı broşürün 2. maddesi ise akreditifin anlamını belirtmektedir. Buna göre: “Maddelerin amaçlarına yönelik olarak, “Vesikalı Kredi(ler)” ve “Teminat Kredileri(standby L/Cs)” (bundan böyle “Akreditif(ler)”) ifadeleri, müşterinin (“Amir”) talep ve talimatı üzeri veya bizzat kendi adına işlem yapan bir bankanın(“Amir Banka”) Akreditif şartlarına uyulması kaydıyla ve Akreditifte şarta bağlanan vesaikin (belgelerin) ibrazı karşılığında,
i. üçüncü bir tarafa (lehdara) veya onun emrine ödeme yapacağı veya Lehdarın çekeceği (poliçe(leri)) kabul edeceği ve ödeyeceği, veya
ii. böyle bir ödemeyi yapması veya çekilen (poliçe(leri)) kabul etmesi ve ödemesi için diğer bir bankayı yetkili kıldığı, veya
iii. diğer bir bankayı iştira işlemi yapmaya yetkili kıldığı, adı ve tanımlaması ne olursa olsun, herhangi bir düzenleme anlamına gelirler.”
Bu maddelerin amaçları yönünden bir bankanın farklı ülkelerdeki şubeleri diğer banka sayılırlar.
Akreditif, çok genel ve klasik bir ifade ile “ithalatçı tarafından koşul ve nitelikleri belirlenen evrakların ibrazı karşılığında, satıcıya belirli bir miktar paranın ödenmesi için; ithalatçının kendi ülkesindeki bankasına verdiği talimattır42.”
Akreditif, şartlı bir banka garantisidir. Uluslararası ticarette taraflar, birbirlerini çok iyi tanıyamadıkları ve farklı ülkelerde farklı kambiyo rejimleri uygulandığı için karşılıklı bir güvensizlik ve risk içindedirler. Satıcı, sattığı malın bedelini tahsil etmek, alıcı ise sözleşmede saptanan malları zamanında almak amacındadır. Satıcı akreditif şartlarına uygun hareket etmediği takdirde, banka ödemeyi durdurur. Bankanın bunu yapması için hiçbir hukuki engel bulunmamaktadır. Bu ise alıcı açısından bir güven unsurudur43.
1. Akreditifin Tarafları
Akreditifin taraflarını belirtmeden önce, akreditifin ödeme yöntemi olarak kullanılması için uluslararası ticaretin konusu olan bir satım sözleşmesinin şart olmadığını söylemek gerekir. Ancak daha çok uluslararası satış sözleşmeleri açısından kullanılan bir ödeme şekli olduğu için gerek akreditifin taraflarının belirlenmesinde gerekse genel olarak işleyişinde uluslararası satış sözleşmeleri etkili olur44.
Akreditif amiri (applicant for credit), akreditifi açtırmak üzere bankasına başvuran alıcı yani ithalatçıdır.
Akreditif bankası, amir banka (issuing bank), akreditif amirinden aldığı talimatla akreditifi açan bankadır.
Muhabir banka (advising bank), akreditif işleminde çoğunlukla, satıcı olan ihracatçının ülkesinde bulunan ve akreditif açıldığını ihracatçıya ihbar eden bankadır.
Lehdar (benificiary), lehine akreditif açılan satıcı (ihracatçı) dır45.
2. Akreditifin Türleri
Akreditifleri, kullanım alanlarına, taahhütten dönebilme durumlarına, ödeme sorumluluğuna, ödeme şartlarına, kullanılış adedine, kullanılış şekillerine göre sınıflandırabiliriz.
Kullanım alanlarına göre akreditifler46;
Ticari akreditifler ( Commercial L/C), dış ticaret işlemlerinde kullanılan akreditiflerdir.
Teminat akreditifleri (Stand-by L/C), uzun vadeli alışverişler, büyük iş sözleşmeleri, uluslar arası ihaleler ve borçlanmalar gibi konularda kullanılan bir çeşit garanti mektuplarıdır.
Basit akreditifler (Clean L/C), genellikle mal alımı için değil, belirli bir amacı yönelik ödemelerin gerçekleştirilmesi için, çok fazla detaylı vesaik ibrazı istenmeyen ödeme ve garanti işlevleri itibariyle kullanılabilen türde akreditiflerdir.
Taahhütten dönebilme durumlarına göre akreditifler;
Dönülebilir-Kabilirücu akreditifler (revocable) ; 500 sayılı broşür 6. maddesine göre,bir akreditifin dönülebilir veya dönülemez olduğunu taraflar aralarında kararlaştırmalıdır. Eğer akreditif metninde bu konuda herhangi bir açıklama bulunmuyorsa, akreditifin dönülemez olduğu kabul edilecektir.
Dönülemez akreditifler (ırrevocable) ; yaygın olarak kullanılan akreditif türüdür. Dönülemez akreditifi, amir ve amir banka, lehdarın rızasını almadan iptal edemez veya değiştiremez. İhracatçı akreditif metninde belirtilene uygun malları sevk edip, belgeleri bankasına ibraz ettiği takdirde bedeli alacağını bilir47.
Kural olarak tüm akreditifler dönülemez olarak açılmaktadır. Bu sebeple dönülebilir akreditife ilişkin 8. madde dışında yeknesak kurallarda yer alan hükümler esas olarak dönülemez akreditiflere uygulanmaktadır48.
Ödeme sorumluluğuna göre akreditifler;
Teyitli akreditifler (confirmed) ; teyitli akreditifte, muhabir banka, amir bankanın ödeme yapma sorumluluğuna kendi taahhüdünü eklemektedir. Akreditifin teyitsiz olduğu durumlarda sorumluluk sadece amir bankaya aittir.
Teyitsiz akreditifler (unconfirmed) ; aracı bankanın ödeme konusunda hiçbir sorumluluğu yoktur. Görevi, akreditifi lehdarına duyurmaktan ibarettir.
Kullanış adedi ve şekline göre akreditifler;
Adi akreditifler (fixed) ; akreditif talimatında belirtilen limitin bir defa kullanılmasıyla hükümden düşer.
Rotatif akreditifler49 (revolving) ; genellikle belirli bir müşteriden sürekli veya yüksek tutarlı alımlarda kullanılır.
Devredilebilir akreditifler (transferable) ; Lehdar bankadan bedelin kısmen veya tamamen bir veya birden fazla kişi için ve muhtemelen başka bir yerde hazır tutulmasını ister.
3. Akreditifli İşlemlerde Konişmentonun Fonksiyonları
Akreditifli işlemlerde konişmento üzerinde akreditif gereği bulunması gereken bilgiler vardır. Konişmentonun işlevi, malın taşınmak için teslim edildiğinin belgesi niteliği ve taşıma işlemi sırasında malı temsil etmesidir.
Yükleme işi, satış bedelinin vesikalı akreditifle karşılandığı bir denizaşırı alım satımdan kaynaklanıyorsa, yükleten yükleme konişmentosu istemek zorundadır. Çünkü akreditif şartlarında aksine hüküm bulunmadıkça bankalar ancak yükleme konişmentosu kabul ederler50. TTK md. 1097/5’ e göre tarifeli deniz taşımacılığı yapan gemilerde önce tesellüm konişmentosu düzenlenebilir, sonra buna yükleme tarihi ve geminin adı şerh edilir. İşte bu şerh işleminden sonra konişmento yükleme konişmentosu olur.
Taşıyan ve acentesi tarafından paraf edilmemiş olan konişmento bankalarca kabul edilmemektedir51.
TTK. md. 1098/8’e göre gemiye yüklenen veya yüklenmek üzere teslim alınan malların cinsi, ölçüsü, sayı veya tartısı, markaları ve dıştan belli olan hak ve nitelikleri konişmentoda yer almalıdır. TK.md. 1097, 1110’a göre taşıyan konişmentoda yazılı olan malların nitelik ve özellikleri hakkındaki beyanıyla bağlı kalır ve konişmentonun yazılı içeriği; taşıyanın beyan edilen özellik ne nitelikteki malları teslim aldığı hususunda kanuni bir karine oluşturur. Bu nedenle, konişmentonun içermesi gereken en önemli kayıtlar, yükle ilgili olan kayıtlardır. Akreditif işlemlerinde uyuşmazlıkların kaynağı da bu kayıtlarla ilgili konulardır52.
Konişmento tedavül kabiliyeti bulunan kıymetli bir evrak olduğundan, bunu devralan kişinin konişmento içeriği malın ne zaman yüklendiğini bilmesi, bu malın tekrar satışı bakımından özel bir önem taşımaktadır. (TK. md. 1141). Bu özellikle CIF satışlarda önemli bir husustur. Ayrıca akreditifli işlemlerde akreditifin geçerliliği açısından da önemlidir. Konişmento tarihi kusurlu olarak yanlış yazılmışsa taşıyan bundan doğan zararlardan sorumlu olmaktadır53.
TK. md. 1097/1’e göre konişmento, taşıyan tarafından yükletenin isteği üzerine ve yükletenin istediği kadar örnek halinde düzenlenir. Yükletenin isteği halinde bu, taşıyan için bir zorunluluktur. Talebin bulunmaması halinde konişmento düzenleme zorunluluğu yoktur. Ancak, özellikle uluslararası mal satışlarında oynadığı önemli rol ve akreditif işlemlerinde bankalarca mutlaka aranılan bir belge olması nedeniyle hemen her taşımada konşimentonun düzenlenmesi talep edilmektedir54. Konşimentonun düzenlenmesi için yükün teslim edilmiş veya yüklenmiş olması şarttır. TK. md. 1097/4’e göre konişmentoyu düzenlemeye yetkili ve yükümlü olan kişi taşıyandır. Taşıyandan başka kaptan veya donatanın (armatör, geminin işletmecisi) bu hususta yetkili kılacağı herhangi bir temsilci de, konişmento düzenleyebilir. Donatan veya taşıyanın farklı kişiler olmaları halinde çoğu kez sözleşmelere ve konişmentolara donatanın veya gemi işletme müteahhidinin taşıyan sayılacağına dair kayıt konulur.
Tesellüm konişmentosu, taşınmak üzere teslim alınan ve henüz geminin bordasına konulmamış bulunan yük için düzenlenen bir belgedir55. Tesellüm konişmentosu uygulamada pratik bakımdan büyük bir ihtiyacı karşılamaktadır. Ancak tesellüm konişmentolarının sakıncaları da bulunmaktadır. Zira bir tesellüm konişmentosunun hamili, malın yüklenip yüklenmediğini ve ne zaman yükleneceğini bilemez. Malın yüklemeden önce kaybolması ve hiç yükletilmemesi olasılığı da bulunmaktadır. Bundan dolayı tesellüm konişmentosu konusu malların alım satım ve akreditif işlemleri risklidir. Bu sebeple tesellüm konişmentosu denizaşırı satışlarda çoğu kez ifa olarak kabul edilmez ve kredi sağlamada yararlı olmamaktadır56.
Akreditif işlemlerinde kullanılan belgeler, belgelerin özellikleri ve içermesi gerekli unsurlar Vesikalı Krediler İçin Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar adlı 500 sayılı broşürün 20-38. maddelerinde düzenlenmiştir. Akreditifli işlemlerde kullanılan önemli bir belge de konişmentodur. Biz konişmento ve ciro edilemez nitelikteki denizyolu taşıma senedinin düzenlendiği 23-24 ve 25. madde metinlerine çalışmada yer vereceğiz57.
Deniz/Okyanus Konişmentosu
Madde 23-
a) Bir Akreditif limandan limana taşımayı kapsayan bir konişmento ibrazı şartını içerdiği takdirde Akreditifte aksine bir şart yoksa bankalar adı ne olursa olsun aşağıdaki niteliklere sahip bir belgeyi kabul edeceklerdir:
i. dış görünüş itibariyle taşımacının ismini göstermesi ve,
- taşımacı veya taşımacı adına ismi belirtilen bir temsilci(acente)tarafından,
- gemi kaptanı veya kaptan adına ismi belirtilen bir acente tarafından, imzalanmış ve tasdiklenmiş olması;
Taşımacıya veya kaptana ait herhangi bir imza veya tasdik, duruma göre taşımacı veya kaptan olarak tanımlanmalıdır, taşımacı veya kaptan adına imza atan veya tasdik eden bir acente aynı zamanda adına hareket ettiği tarafın (taşımacı veya kaptan) adını yetkisini belirtmelidir.
ii. malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiğini veya ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevk edildiğini göstermesi.
İsmi belirtilen bir geminin bordasına yükleme veya o geminin üzerinde sevkiyat yapıldığı hususları konişmentoda önceden basılı olarak yer alan ve malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiğini veya malların ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevk edildiğini ifade eden matbu kayıtla gösterilebilir. Bu durumda konişmentonun düzenleme tarihi malların yükleme ve sevk tarihi olarak alınacaktır.
Diğer bütün hallerde, malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiği hususu konişmentonun üzerine konan ve malların yüklendiği tarihi belirten bir kayıt ile kanıtlanacaktır. Bu durumda yükleme kaydının tarihi sevk tarihi olarak alınacaktır.
Gemiye ilişkin olarak konişmentonun “taşımayı yapması beklenen gemi” (intended vessel) veya benzer nitelikteki bir ifadeyi taşıması halinde malların ismi belirtilen bir gemiye yüklenmiş oldukları hususu konişmento üzerinde yer alan ve mallar ismi “intended vessel” olarak belirtilmiş bulunan gemiye yüklenmiş olsalar dahi yükleme tarihinin yanı sıra malların yüklendiği geminin ismini belirten bir yükleme kaydıyla kanıtlanmalıdır.
Konişmento yükleme limanından farklı bir teslim alma yeri belirttiği takdirde yükleme kaydı, Akreditifte şart koşulan yükleme limanını ve mallar konişmentoda ismi yazılı gemiye yüklenmiş olsalar dahi malların yüklendiği geminin ismini de içermelidir. Bu hüküm, yükleme kaydının konişmentodaki matbu yazıyla gösterilmiş olması halinde de geçerlidir.
iii. Akreditifte şarta bağlanan yükleme ve boşaltma limanlarını göstermesi. Bu hüküm çerçevesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınmaz:
a) konişmentonun yükleme limanından farklı bir teslim alma yeri ve/veya boşaltma limanından farklı bir son varış yeri göstermesi hali ve/veya
b) belge Akreditifte şarta bağlanan yükleme ve/veya boşaltma limanlarını da belirttiği sürece bu limanlarla ilgili olarak “uğranması beklenen” (intended) kaydını veya benzer bir kaydı içermesi hali
iv. tek bir orijinal konişmentodan ibaret olması veya birden fazla orijinal düzenlenmiş ise tam takım olarak ibrazı,
v. taşıma şartlarının tümünü içermesi veya bu şartların bir kısmını konişmento dışındaki bir kaynak veya belgeye rücu ederek içermesi (kısa form/arka yüzü boş konişmento); bankalar bu gibi şartların içeriklerini incelemeyecekledir, ve
vi. bir charter party sözleşmesine tabi olduğuna ve/veya malları taşıyan geminin sadece yelkenle yol aldığına ilişkin bir kayıt içermemesi, ve
vii. diğer bütün hususlarda Akreditif şartlarına uygun olması.
b) Bu maddenin amacına yönelik olarak, aktarma, Akreditifte belirtilen yükleme limanından boşaltma limanına yapılan denizyolu taşıması sırasında bir gemiden boşaltma yapmak ve diğer bir gemiye tekrar yükleme yapmak anlamına gelir.
c) Akreditif şartı ile aktarma yasaklanmadığı sürece bankalar, ilgili denizyolu taşımasının bütün olarak tek ve aynı konişmento kapsamında olması kaydıyla malların aktarma konusu yapılacağını belirten bir konişmentoyu kabul edeceklerdir.
d) Akreditif aktarmayı yasaklamış olsa bile bankalar,
i. tüm denizyolu taşımasının tek ve aynı konişmento kapsamında bulunması kaydıyla; malların konteynırlara, treylerlere ve/veya LASH mavnalarına (bir geminin çektiği mavnalar) yüklenmiş oldukları sürece, aktarma yapılacağı kaydını taşıyan, ve/veya
ii. taşımacının aktarma yapma hakkını saklı tuttuğuna ilişkin ibareler içeren, bir konişmentoyu kabul edeceklerdir.
Ciro Edilemez Nitelikteki Denizyolu Taşıma Senedi
Madde 24-
a) Bir Akreditif limandan limana taşımayı kapsayan, ciro edilemez nitelikteki bir denizyolu taşıma senedi (non-negotiable sea waybill) ibrazı şartını içerdiği takdirde Akreditifte aksine bir şart yoksa bankalar adı ne olursa olsun aşağıdaki niteliklere sahip bir belgeyi kabul edeceklerdir:
i. dış görünüş itibariyle taşımacının ismini göstermesi ve,
- taşımacı veya taşımacı adına ismi belirtilen bir temsilci(acente)tarafından,
- gemi kaptanı veya kaptan adına ismi belirtilen bir acente tarafından, imzalanmış ve tasdiklenmiş olması;
Taşımacıya veya kaptana ait herhangi bir imza veya tasdik, duruma göre taşımacı veya kaptan olarak tanımlanmalıdır, taşımacı veya kaptan adına imza atan veya tasdik eden bir acente aynı zamanda adına hareket ettiği tarafın (taşımacı veya kaptan) adını yetkisini belirtmelidir.
ii. malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiğini veya ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevk edildiğini göstermesi.
İsmi belirtilen bir geminin bordasına yükleme veya o geminin üzerinde sevkiyat yapıldığı hususları ciro edilemez denizyolu taşıma senedinde önceden basılı olarak yer alan ve malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiğini veya malların ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevk edildiğini ifade eden matbu kayıtla gösterilebilir. Bu durumda ciro edilemez denizyolu taşıma senedinin düzenleme tarihi malların yükleme ve sevk tarihi olarak alınacaktır.
Diğer bütün hallerde, malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiği hususu taşıma senedini üzerine konan ve malların yüklendiği tarihi belirten bir kayıt ile kanıtlanacaktır. Bu durumda yükleme kaydının tarihi sevk tarihi olarak alınacaktır.
Gemiye ilişkin olarak taşıma snedinin “taşımayı yapması beklenen gemi” (intended vessel) veya benzer nitelikteki bir ifadeyi taşıması halinde malların ismi belirtilen bir gemiye yüklenmiş oldukları hususu taşıma senedinin üzerinde yer alan ve mallar ismi “intended vessel” olarak belirtilmiş bulunan gemiye yüklenmiş olsalar dahi yükleme tarihinin yanı sıra malların yüklendiği geminin ismini belirten bir yükleme kaydıyla kanıtlanmalıdır.
Ciro edilemez denizyolu taşıma senedi yükleme limanından farklı bir teslim alma yeri belirttiği takdirde yükleme kaydı, Akreditifte şart koşulan yükleme limanını ve mallar taşıma senedinde ismi yazılı gemiye yüklenmiş olsalar dahi malların yüklendiği geminin ismini de içermelidir. Bu hüküm, yükleme kaydının taşıma senedindeki matbu yazıyla gösterilmiş olması halinde de geçerlidir.
iii. Akreditifte şarta bağlanan yükleme ve boşaltma limanlarını göstermesi. Bu hüküm çerçevesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınmaz:
a) taşıma senedinin yükleme limanından farklı bir teslim alma yeri ve/veya boşaltma limanından farklı bir son varış yeri göstermesi hali ve/veya
b) belge Akreditifte şarta bağlanan yükleme ve/veya boşaltma limanlarını da belirttiği sürece bu limanlarla ilgili olarak “uğranması beklenen” (intended) kaydını veya benzer bir kaydı içermesi hali
iv. tek bir orijinal taşıma senedinden ibaret olması veya birden fazla orijinal düzenlenmiş ise tam takım olarak ibrazı,
v. taşıma şartlarının tümünü içermesi veya bu şartların bir kısmını konişmento dışındaki bir kaynak veya belgeye rücu ederek içermesi (kısa form/arka yüzü boş konişmento); bankalar bu gibi şartların içeriklerini incelemeyecekledir, ve
vi. bir charter party sözleşmesine tabi olduğuna ve/veya malları taşıyan geminin sadece yelkenle yol aldığına ilişkin bir kayıt içermemesi, ve
vii. diğer bütün hususlarda Akreditif şartlarına uygun olması.
b) Bu maddenin amacına yönelik olarak, aktarma, Akreditifte belirtilen yükleme limanından boşaltma limanına yapılan denizyolu taşıması sırasında bir gemiden boşaltma yapmak ve diğer bir gemiye tekrar yükleme yapmak anlamına gelir.
c) Akreditif şartı ile aktarma yasaklanmadığı sürece bankalar, ilgili denizyolu taşımasının bütün olarak tek ve aynı taşıma senedi kapsamında olması kaydıyla malların aktarma konusu yapılacağını belirten bir taşıma senedini kabul edeceklerdir.
d) Akreditif aktarmayı yasaklamış olsa bile bankalar,
i. tüm denizyolu taşımasının tek ve aynı taşıma senedi kapsamında bulunması kaydıyla; malların konteynırlara, treylerlere ve/veya LASH mavnalarına (bir geminin çektiği mavnalar) yüklenmiş oldukları sürece, aktarma yapılacağı kaydını taşıyan, ve/veya
ii. taşımacının aktarma yapma hakkını saklı tuttuğuna ilişkin ibareler içeren, bir konişmentoyu kabul edeceklerdir.
Charter Party Konişmentosu
Madde 25-
a) Bir Akreditif charter party konişmentosu şart koştuğu veya bu belgenin ibrazına izin verdiği takdirde, aksi Akreditifte belirtilmediği sürece bankalar adı ne olursa olsun aşağıdaki niteliklere sahip bir belgeyi kabul edeceklerdir:
i. Bir charter party sözleşmesine tabi olduğunu gösteren herhangi bir kaydı içermesi,
ve
ii. dış görünüş itibariyle,
- gemi kaptanı veya kaptan adına ismi belirtilen bir acente tarafından, veya
- gemi sahibi veya onun adına ismi belirtilen bir acente tarafından, imzalanmış veya tasdiklenmiş olması.
Gemi kaptanı veya sahibine ait herhangi bir imza veya tasdik duruma göre kaptan veya gemi sahibi olarak tanımlanmalıdır. Gemi kaptanı veya sahibi adına imza atan veya tasdik eden bir acente aynı zamanda adına hareket ettiği tarafın (gemi kaptanı veya sahibi) adına ve yetkisini belirtmelidir.
ve
iii. taşımacının ismini belirtmesi veya belirtmemesi,
ve
iv. malların ismini belirten bir geminin bordasına yüklendiğini veya ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevkedildiğini göstermesi.
İsmi belirtilen bir geminin bordasına yükleme veya o geminin üzerinde sevkiyat yapıldığı hususları konişmentoda önceden basılı olarak yer alan ve malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiğini veya malların ismi belirtilen bir geminin üzerinde sevkedildiğini ifade eden matbu kayıtla gösterilebilir. Bu durumda konişmentonun düzenleme tarihi malların yükleme ve sevk tarihi olarak alınacaktır.
Diğer bütün hallerde, malların ismi belirtilen bir geminin bordasına yüklendiği hususu konişmentonun üzerine konan malların yüklendiği tarihi belirten bir kayıt ile kanıtlanacaktır. Bu durumda yükleme kaydının tarihi sevk tarihi olarak alınacaktır.
ve,
v. Akreditifte şart koşulan yükleme ve boşaltma limanlarını göstermesi,
vi. tek bir orijinal konişmentodan ibaret olması veya birden fazla orijinal düzenlenmişse tam takım olarak ibrazı,
ve
vii. malları taşıyan geminin sadece yelkenle yol aldığına ilişkin bir kayıt içermemesi, ve
viii. diğer bütün hususlarda Akreditif şartlarına uyması.
b. Akreditifte charter party konişmentosunun bağlı olduğu charter party sözleşmesinin ibrazı istenmiş olsa bile bankalar bu charter party sözleşmesini incelemeyecekler, onu sorumluluk üstlenmeksizin ileteceklerdir.
1 İZVEREN,A.,FRANKO,N.,ÇALIK,A.:“Deniz Ticaret Hukuku”,3.bası,Ankara,1994,s.295.
2 İZVEREN/FRANKO/ÇALIK,s.296.
3 ONURSAL,E.:”Uluslararası Ticari Kayıtları Doğru Kullanabiliyor muyuz?”, Dış Ticaret
Dergisi, Temmuz 2000.
4 ONURSAL,E.:Uluslararası Ticaret Sözleşmeleri, H.Ü Finansal Araştırmalar Merkezi, Kurs Notları, Ankara, 1998, s.3.
5 İZVEREN/FRANKO/ÇALIK, s.300.
6 KALPSÜZ,T.: Denizaşırı Satışlar (Giriş-Boşaltmada Satışlar), Ankara, 1967, s.189.
7 DOĞANAY,İ.: “Ticari Alım Satım Akdi ve Nevileri”, Ankara, 1990, s.2705.
8 İZVEREN/FRANKO/ÇALIK, s.302.
9 İZVEREN/FRANKO/ÇALIK, s.303.
10 BAŞBUĞOĞLU,T. : “Uygulamalı Türk Ticaret Kanunu, Açıklamalar, İçtihatlar, 2.cilt, Yetkin Yayınları, Ankara, 1988, s.1483; TTK.md.1134/2.
11 İZVEREN/FRANKO/ÇALIK, s.307.
12 ŞANLI, C., EKŞİ, N.: Uluslararası Ticaret Hukuku, İstanbul, 2003, 2.bası, s.138.
13 http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/005a.html
14 http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/005a.html
15 http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/005a.html
16 http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/005a.html
17 ÇAĞA,T.,KENDER,R.: Deniz Ticareti Hukuku II-Navlun Sözleşmeleri, 6.bası, İstanbul 2001, s.65.
18 OKAY,S.: Deniz Ticareti Hukuku II, Navlun Mukaveleleri, 1.Bası, İstanbul, 1968, s.29.
19 ŞANLI/EKŞİ, s.265.
20 ÇAĞA/KENDER, s. 73.
21 ÇAĞA/KENDER, s.73 vd.
22 ŞANLI/EKŞİ, s.267.
23 ŞANLI/EKŞİ, s.269.
24 OKAY, s.31.
25 ÇAĞA/KENDER, s.67.
26 ŞANLI/EKŞİ, s.266.
27 TEKİL,F.: Navlun Mukaveleleri, İstanbul, 1973, s.40.
28 RG. 20.6.1991/20907.
29 RG.4.12.1999/23896.
30 ŞANLI/EKŞİ, s.89.
31 BAĞRIAÇIK,A, KANTEKİN,S.: Dış Ticarette Uygulamalı Akreditif İşlemleri, İstanbul, 1995, s.60-61.
32 http://www.igeme.org.tr/TUR/sss/Bolum_x.pdf.
33 Mal Mukabili Ödeme Şeklinin Aşamaları
1. Aşama: İhracatçı ile ithalatçı aralarında belirli bir mal için satış sözleşmesi yaparlar.
2. Aşama: İhracatçı, ihraç konusu malları ithalatçıya iletilmek üzere taşıyıcısına teslim eder.
3. Aşama: İhracatçı malların sevkini müteakip, bu sevke ilişkin sevk evraklarını kendi ülkesindeki bankasına (muhabir bankaya) verir.
4. Aşama: Sevk belgeleri ithalatçıya gönderilir.
5. Aşama: Taşıyıcı tarafından ihracat konusu malar, ithalatçının bulunduğu ülkedeki gümrük idaresine veya gümrüğün denetimindeki sundurma/antrepoya ve benzerine getirilip teslim edilir.
6. Aşama: İthalatçı gümrük idaresine müracaatla ve işlemlerini ikmal ederek mallarını gümrükten çeker.
7. Aşama: İthalatçı tarafından malların bedelinin transferi için bankaya müracaat edilerek mal bedelleri bankaya (amir bankaya) ödenir.
8. Aşama: Amir banka tarafından bu mal bedellerinin tahsilini müteakip Türk Parası Transfer belgesi veya Döviz Satış Belgesi düzenlenerek, muhabir bankaya (ihracatçının ülkesindeki bankaya) transfer edilir.
9. Aşama: İhracatçı ülkesindeki bankadan (muhabir bankadan) ihraç ettiği mallarının bedellerini tahsil eder.
34 TÖRE,N.,SEVİNÇ,D.: Bankacılar İçin Dış Ticaret ve Kambiyo Bilgisi, 9.b, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 363, 1999, s.75
35 Vesaik Mukabili Ödeme Şeklinin Aşamaları
1.Aşama: İhracatçı (satıcı) ve ithalatçı (alıcı) satış sözleşmesi yaparlar.
2.Aşama: İhracatçı, mallarını ithalatçıya teslim edilmek üzere sevk eder.
3.Aşama: İhracatçı ilgili sevk belgelerini kendi ülkesindeki bankaya verir.
4.Aşama: ihracatçıdan vesaiki alan banka, “vesaik mukabili” şartı ile ithalatçının bankasına gönderir.
5.Aşama: İthalatçının bankası gelen vesaikin ithalatçıya ihbarını yapar.
6.Aşama: İthalatçı bankasına mal bedellerini (ithalat bedellerini) yatırır.
7.Aşama: İthalatçının bankası ithalat bedellerinin ihracatçının bankasına transferini yapar ve sevk belgelerini ithalatçıya teslim eder.
8.Aşama: İhracatçının bankası mal bedellerini ihracatçıya öder.
9.Aşama: Mallar taşıyıcı tarafından ithalatçının bulunduğu gümrük idaresine getirilir.
10.Aşama: Bankadan vesaikleri alan ithalatçı gümrük idaresine başvurarak, malların ithalatını gerçekleştirir (İthalatçı artık ilgili belgeleri nakliye firmasına ibraz ederek malları çekebilir.).
36 ŞAHİN,A.: İhracatta Ödeme Şekilleri, Ankara, 2002, s.16.
37 ŞANLI/EKŞİ, s.95.
38 BAĞRIAÇIK/KANTEKİN, s.68.
39 ŞANLI/EKŞİ, s.99.
40 SEVEN,V.: Dış Ticarette Vesaik Mukabili Ödemeli Satışların CMR Kapsamındaki Taşıma Sözleşmelerine Etkisi, Legal Hukuk Dergisi, Şubat 2006,cilt 4, sayı 38, s.449.
41500 sayılı “Vesikalı Krediler İçin Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar” isimli broşür için bkz: YILANLI,H,: Dış Ticaret işlemleri, 1. bası, İstanbul 2003, s. 245-286.
42 YILANLI, s.47.
43 http://www.asyafinans.com.tr/ticari/dis_ticaret.jsp
44 ŞANLI/EKŞİ, s.100
45 YILANLI, s.46-49.
46 YILANLI, s.50.
47 ŞANLI/EKŞİ, s.105.
48 REİSOĞLU,S.: “Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Akreditif”, Ankara 1995, s.87.
49 Bkz.BAĞRIAÇIK,A.: “Uygulamalı Dış Ticaret İşlemleri”, 5.bası, İstanbul 1998, s.140.
50 DEVECİ,A.: “Deniz Konişmentoları ve Dış Ticarette Fonksiyonları”, Gümrük Dergisi, Eylül 1998, sayı 26, s.43.
51 DEVECİ, s.44.
52 ÇAĞA/KENDER, s.66
53 DEVECİ, s.45
54 ŞANLI/EKŞİ, s.266
55 ÇAĞA/KENDER, s.68
56 DEVECİ, s.48
57 bkz.YILANLI, s.260-268
1
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Denizaşırı Satışlar Açısından Konişmentonun Fonksiyonları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Mustafa Topkaya'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Denizaşırı Satışlar Açısından Konişmentonun Fonksiyonları
