|
I – GİRİŞ
G.Jellinek’in yaptığı ve genellikle benimsenen bir ayrıma göre , kamu özgürlükleri üç kategori oluşturmaktadırlar.Bunlar Negatif Statü Hakları , Aktif Statü Hakları ve Pozitif Statü Haklarıdır(1).Günümüzde (Özellikle 1970’lerden sonra) birçok yazarlar tarafından , İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri ; “Birinci Kuşak Haklar” ,”İkinci Kuşak Haklar” ve “Üçüncü Kuşak Haklar” şeklinde üç kuşağa ayrılmaktadır.Birinci kuşak haklar ; Klasik kişisel haklar ile siyasal ve kamusal hakları (Negatif Statü hakları ile Aktif Statü hakları); ikinci kuşak haklar ise ; ekonomik , sosyal ve kültürel hakları (Pozitif statü hakları) içine almaktadır.Üçüncü kuşak hakları ise “Dayanışma Hakları (Des Droits des Solidarités) olarak adlandırılmaktadır.Bu tezin konusunu da “Kamu Özgürlüklerinin Gelişmesi Alanında Görülen Sapmalar” ya da saptırmalar (insan hakları ihlalleri) oluşturmaktadır.
Robert L.Allen’a göre “Sosyal bir devrim , bilindiği gibi , asla doğru bir çizgi üzerinde gelişmez ve muntazaman baskıdan kurtuluşa (özgürleşmeye) doğru ilerlemez.Gerçekten (sosyal bir devrimin) kompleks gelişmesi; gürültülü patlamalarla , çöküntüler , zaferler...yıkılmalar , duraklamalar , gerilemelerle...kesintili bir biçimde gerçeleşir...”(2).Bu noktada saptıran ; toplumsal yapıda yer alan , toplumun bir grup , sınıf ya da kesimi(3) olabileceği gibi ; sosyal, siyasal ve ekonomik düzenin işleyişide olabilir(4).
Günümüzde iradi ve bilinçli saptırmalar , insan hakları ihlalleri olarak ifade edilmektedir.Başka bir ifade ile günümüzde insan hakları ihlalleri deyimi , saptırma deyiminin yerini almıştır.Albert Bayet , sapma olaylarını , geri gitme , geri dönme(5) “İnsan Hakları Bildirisine doğrudan saldırı”(6) deyimleri ile karşılamıştır.Klasik Kamu Özgürlükleri alanında doğup gelişen sapma türleri , bunların kaynaklandıkları nedenlerin niteliklerine göre iki grup altında karşımıza çıkmaktadırlar.Birinci grup sapma nedenleri ; belli bir batı demokrasisi ülkesine ya da ülkemize özgü ve ÖZEL niteliktedirler(sosyo-ekonomik-kültürel , dini ve etnik yapı...vb.).Bu tür sapmalar ve kaynakları da bazı yönlerden ortak ve genel nitelikler taşırlar ( dini inanç farklılığından kaynaklanan sapmaların , hem İngiltere’de hemde Fransa’da görülmesi gibi).İkinci grup sapmalar ve kaynakları ise her ülkeye ortak genel nitelikler taşır.Örneğin , devlet-birey çatışması.Bu nedenlerle sapma ya da ihlalleri , uluslararası ve bölegesel insan hakları hukuku (Örn: AİH. Hukuku) ölçülerine göre de belirtmek gerekmektedir.
II – İNGİLTERE’DE DİNİ İNANÇ NEDENİNDEN KAYNAKLANAN SAPMALAR (Hak ihlalleri)
Dini inaç farklılığı , temelde biri doğrudan doğruya din ayrılığı diğeri aynı dinin mensupları arasında mezhep ayrılığı olmak üzere iki biçim altında ortaya çıkmaktadır(7).İngiltere’de ilk akla gelen XVI-XIX. yy. arasında Anglikan Kilisesine bağlı olmayan Katoliklere , Puritenlere , Non-Conformistlere yapılan sürekli baskılar(8) olacaktır.
1534 yılında Katolik dininin 6 maddelik statüsü kaldırıldı.İngiltere, Kabul ettiği bu kanun ile (Act de Suprématie), İngiliz Kilisesinin, Roma Katolik Kilisesinden ayrılmasını ve karalın da İngiliz Kilisesinin şefi olmasını sağladı.Anglikan Kilisesi adını alan bu kilisenin inanç sistemi ve kuruluşu, 1563 yılında “39 madde” kanunu ile gerçekleştirildi.1552’de 42 maddelik Anglikan Klisesi yasası yürürlüğe kondu.Kraliçe Elizabeth zamanında 1559’da L’Act de Suprématie ile İngiltere ve kral , katolik klisesine üstün sayıldı.Aynı yıl kabul edilen bir yasa (Act of Uniformity) ve 1563’de hazırlanan 39 maddelik yasa (des trente-neuf articles), 1571’de parlementonun onayı ile Anglikan Klisesinin teşkilatının tümüyle kurulmasını sağladı(9).Hangi mezhepten olursa olsun tüm din adamları buna uygun olarak görev yapmaya zorlandılar.I.Jacques zamanında 1603 yıllarından itibaren püritenlere yapılan dayanılmaz baskılar , birçok kamu görevlerinden uzaklaştırılmaları , sürgünler, 1633 yıllarında Puritenlere yeniden baskılar, Presbiteryenlere bir inanç empoze edilmesi , 1654’ten başlayarak sözde cumhuriyet olan Cromwell diktası zamanında tüm Katoliklerin oy haklarının ellerinden alınması, Katolik İrlanda’ya baskı, hak ve özgürlüklerin çiğnenmesi, 40.000 kişinin sürgün edlimesi, ailelerinin Amerika’ya göçe zorlanması, bütün bunlar kralların ve yöneticilerin din ayrılığı ve özellikle Anglikan Klisesi lehine saptırma örnekleridir.1661-1665 arasında puritenlere karşı parlamento tarafından kabul edilen ve Clarandon Codu (Code de Clarendon) denilen 4 yasa parlamentonun puritenlere zulüm derecesinde baskısı sayılır.Bunlardan Corporation Act denilen birincisi, Anglikan Kilisesi inançlarını benimsemeyenlerin, parlemento ve meclislerine girmelerini yasaklamıştır.;Act. D’Uniformité denilen ikincisi, tüm din adamlarına Anglikan inançlarını empoze etmiş, benimsemeyen 2.000 tanesini görevinden etmiş; üçüncüsü (five-mile Acte) bu ikibin kişinin eski ikametgah ve şehirlerinin beş mil yakınına gelmelerini yasak etmiş; dördüncüsü (Conventicle Act) mezheple ilgili dini toplantıları yasak etmiştir.Aynı parlemento 1673’te Anglikan kilisesinin ilkelerini benimsemeyen tüm toplum kesimlerinin, tüm kamu görevlerine girmesini yasaklayan “Test Act” adlı yasayı kabul etti.1678’de de Katoliklerin Avam Kamarasına girmesini yasakladı.Bu yasak 1829 yılına kadar sürdü.Bunlarla birlikte ayrıca 1689 tarihli Haklar Bildirisi (Bille of Rights), Taca Tevarus Kanunu (Act of settlement=Acte de sucsession Au Trone)(10) İngiliz özgürlüklerinin kurucusu ve koruyucusu olan parlementonun din ve mezhep ayrılığı nedenine dayalı saptırmalarını göstermektedirler(11).
Bu saptırmalar İngiltere için önemli sonuçlar doğurmuştur.Birincisi; baskılar sonucu Kuzey Amerika’ya göç edenler oralardaki kolonileri kurmuşlardır.İkincisi; bu çatışmalar İngiltere’nin müdahalesi yoluyla İrlanda’da da yaşanmıştır.Yaklaşık yüz yıldır özellikle Kuzey İrlanda’da faaliyet gösteren İRA terör örgütünün çıkış kaynağı ve sosyal temeli de bu çatışmalardır.
Dini inanç ayrımından kaynaklanan bu özgürlük saptırmalarının, hangi kategori özgürlükler olduğu konusuna gelince; kanaatimce bunların klasik bireysel özgürlükler ve nadiren de siyasal haklar oldukları görülmektedir.
III – KOMİSYONUN TUTUMU*
Komisyon ve mahkeme, takdir yetkisine saygı göstermekle birlikte, müdahalenin amaç ve zorunluluğunun sözleşmeye uygunluğu hususunda karar vermeye kendilerini yetkili görmüşlerdir.Dahası, Mahkemeye göre, Strasbourg organlarınca gerçekleştirilen denetim, müdafi devletin takdir yetkisini makul,temkinli ve iyi niyetli bir biçimde kullanıp kullanmadığını incelemekle sınırlı olmayıp öne sürülen müdahaleyi olayın koşullarının bütünü içinde ele almalıdır.
Komisyon, yakın zamanda önüne gelen İngiltere ile alakalı uyuşmazlıklara ilişkin aşağıdaki kararları vermiştir ;
- Belli bir göreve talip olan aday, muhtemel bir ayrımcılık kaygısıyla dinini açıklamama hakkına sahiptir.İngiltere’de çalışan Müsliman bir ilkokul öğretmeni , ders yılının ortasında , Cuma günleri ders saatine isabet eden saatte Cuma namazına gitmek istemiş, olay komisyon önüne gelmiş, komisyon; başvuru sahibinin kendi hür iradesi ile sözleşmeden kaynaklanan borçları kabul ettiğini ve iddiasını ispatlayamadığını ayrıca Cuma namazına gideceğini önceden işverene bildirebilecekken bildirmediğine dikkat çekmiştir. (X.Birleşik Krallık’a karşı, 8160/78 , 12 Mart 1981 ,D.R. 22.s.27-50.)
- Mahkum , tespit ve teşhis edilebilir ölçüde yaygın ve yerleşik bir dinin mensubu olduğunu iddia edebilir, varsayımsal bir dine göndermede bulunamaz.Mahkum,”Wicca” dinine mensup olduğunu belirttiği halde hapishane müdürü kayıtlara bu bilgiyi geçmemiştir.Mahkum dinini izhar etme hakkının ihlale uğradığını öne sürmüştür.Komisyon; mahkumun tamamen bireysel ve kanıtlanamaz bir dine a fortiori göndermede bulunamayacağını belirtmiştir. (X.Birleşik Krallık’a karşı, No.7291/75, 4 Ekim 1977, D.R. 11, s.55-57.) Bülent Tanör hocaya göre; İnanç ve din özgürlükleri sadece inananların ve dindarların değil, tanrısal ve/ya da dinsel bir inanç beslemeyenlerin de özgürlüğü demektir.Ayrıca Yarg. 9.CD. : mevcut veya sonradan ortaya çıkabilecek dinler arasında ayrım yapmamış, bunu kişinin özgür iradesine bırakmıştır.
- Müslüman bir mahkum, bir İngiliz Hapishanesinde ibadetlerini yerine getirememekten yakınarak Komisyon’a başvurmuştur.Başvuru sahibinin İçişleri Bakanlığına yazdığı bir mektupta Müslüman koğuş arkadaşları bulunduğunu belirttiğine dikkat çeken Komisyon, bu sefer Müsliman din adamlarının görüşünü almış ve başvuruyu reddetmiştir.Komisyon “kurumsallaşmış dini dogmalara” itibar etmekte ve ilgili dinin otoritelerinin görüşünü almaktadır. (X...Birleşik Krallık’a karşı No.5112/71, 13 Aralık 1971, D., s. 381.)
- Budist mahkum, ısmarladığı “Vücudun ve Düşüncenin Koreografisi” isimli kitaba hapishane yönetimince el konulması nedeniyle Komisyona başvurmuştur.Komisyon, söz konusu kitabın savaş sanatlarına ve kendini savunma tekniklerine ilişkin bir bölüm içerdiğinin altını çizerek hapishane yönetiminin müdahalesinin haklı olduğuna karar vermiştir. (X...Birleşik Krallık’a karşı, No. 6886/75, 18 Mayıs 1976, D.R 5,s.100-102) Doktirinde din özgürlüğünün diğer sebeplerin yanında, kamu güvenliği sebebiyle sınırlanabileceğini öngören 9.maddenin 2.paragrafının bu olayda açıkca uygulama alanı bulduğu belirtilmiştir.
- Wingrove davasında başvuru sahibinin düşünce yayma hakkına kamu otoritesinin müdahale ettiği kanosunda taraflar mutabık kalmışlardır (Wingrove Birleşik Krallık’a karşı, 19/1995/525/611, 22 Ekim 1996.
- Druid dini örgütü ve bu örgütün tören görevlisi, binlerce yıllık Stonehenge arkeolojik anıt bölgesinin kapatılarak yaz gündönümü ayini ve bunu izleyen Stonehenge festivaline engel olunmasını Komisyon önüne götürmüşlerdir.Komisyon, festival sırasında disiplinsiz grupların taşkınlıklarının hem arkeolojik kalıntılara hem de insanlara zarar verdiğine, hatta başvuru sahiplerinin 1985’te törenden vazgeçtiklerine dikkat çekerek alınan tedbirin hem kamu düzeninin hem de başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunmasına yönelik meşru bir amaç güttüğüne hükmetmiştir. (Chappel Birleşik Krallığa karşı, 12857/86 , 14 Temmuz 1987, DR 53, s.252.)
-------------------------------------
1. Bkz. Jellinek, G. , L “Etat Moderne Et Son Droit ,Deuxiéme Partie, (Théorie Juridique de L.’Etat , Trad.George Fardis) Paris , Vé 1913 s.51-55.
2. Allen Robert ; L’Histoire Du Mouvement Noir Aux etats-Unis , Tome I, s.7.
3. Bkz. Colliard, C.-A., Lib. Pub. S.76 ; Tanör, B. Anayasa Huk.Sosyal Haklar, s.46. s.49. ve d.
4. Bkz. Bayet , Albert, Histoire De La Déclaration des Droits de L’Homme , Paris-1939 , s.137-153 ; Göze Ayferi; Liberal , Marksist , Faşist ve Sosyal Devlet Sistemleri , İst. 1980. s.41 ve d. ; Tanör, B. ,Anayasa Huk.Sos.Haklar, s.61-64
5. Bayet, Albert, Histoire de La Déclaration Des Droits de L’Homme Sagittaire , Paris-1939 , s.136-137.
6. Bayet , Albert , a.g.es. s.151.
7. Bkz. Lipson , Leslie, Politika Bilimlerinin Temel Sorunları, Çev. T.Karamustafaoğlu, Ank. 1973, s.125-126.
8. Jellinek, Georg; La Déclaration Des Droits de L’Homme Et Du Citoyan , Paris – 1902 s.61 ve d . ; Nobert , Albert , La Démocratie Anglaise , s.60,73-74,70-98 et suite.
9.Noblet, A., a.g.es. s.67 ; Bedouelle, G., a.g.es. s.11.
10.Noblet., A., a.g.es. s.105-106, s.115.
11.Jellinek , A. Noblet , G. Bedouelle ve Langrod-Cliford-Vaughan’ın daha önce ismi geçen eserlerinden yararlanılmıştır.
*. Avrupa İnsan Hakları Komisyonu
Bibliyografya ::
· Doç.Dr. Oktay Uygun , İnsan Hakları (Yapı Kredi Yayınları , Aralık 2000) s.98-100. (Prof.Dr. Bülent Tanör , İnanç ve Din özgürlüğü)
· Dr. Tahsin Erdinç , Batı Demokrasilerinde Klasik Kamu Özgürlükleri Alanında Görülen Sapmalar 2002
· Akif Emre Öztem, Doç.Dr.Turgut Tarhanlı , Uluslararası Hukukta İnanç Özgürlüğü , Galatasaray Üniversitesi Kütüphanesi 2001
· Tanör, B. Anayasa Huk.Sosyal Haklar
· Göze Ayferi; Liberal , Marksist , Faşist ve Sosyal Devlet Sistemleri , İst. 1980.
· Lipson , Leslie, Politika Bilimlerinin Temel Sorunları, Çev. T.Karamustafaoğlu, Ank. 1973
· Avrupa İnsan Hakları Komisyonu , İlgili kararları
· Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
· Türk Hukuk Sitesi , ilgili makaleler
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Batı Demokrasilerinde Din Farklılığından Kaynaklanan , Klasik Kamu Özgürlüklerinde Görülen Sapmalar Ve Buna Karşılık Din Ve Vicdan Özgürlüğü (Özellikle İngiltere'deki Durum)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Çağlar Dinçtürk'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Batı Demokrasilerinde Din Farklılığından Kaynaklanan , Klasik Kamu Özgürlüklerinde Görülen Sapmalar Ve Buna Karşılık Din Ve Vicdan Özgürlüğü (Özellikle İngiltere'deki Durum)
