|
I – Giriş
Ekonomi ve ticarette, klasik ödeme aracı olarak kullanılan evrensen değer ölçüsü paradır.
Bütün hukuk sistemleri paranın yerine kullanılmak üzere çeşitli ödeme araçları geliştirmişlerdir. Özellikle ödeme aracı olarak kullanılan “çek” yakın geçmişte en çağdaş yol olarak görülmüştür. Ancak çek kullanımı uygulamada birtakım sorunlar ortaya koymuş ve hesap sahibinin bankada parası olması gereği gibi bir takım uygulamada istenilen yaygınlığa ulaşamamıştır.
Teknolojinin ilerlemesi ve bankacılık sektörünün gelişmesi sonucunda kredi kartı kullanılmaya başlanmış ve 20 yüzyılın sonları ile 21. yüzyılın başlarında bu kullanım oldukça artmıştır.
Dünyada kredi kartının ödeme aracı olarak kullanımı, paranın nakit kullanımından daha fazladır. Ekonomi tarihinde ilk defa paraya alternatif bir ödeme aracı olarak kredi kartı kullanılmaktadır.
Kredi kartı uygulaması ilk defa ticari işletmelerin sadece kendi müşterileri için ve sadece kendi mağazalarından veresiye ve taksitle alışveriş yapmasına olanak sağlamak amacı ile çıkardıkları “mağaza kartı” uygulaması ile başlamıştır. Bu sisteme ikili kredi kartı sistemi denmiştir.
İncelememizin asıl konusunu, günümüzde yaygın olarak kullanılan ve gerçek anlamda kredi kartı olarak nitelendirilen üç taraflı sistem oluşturmaktadır. Üç taraflı kredi kartı sisteminde, 1- Kartı çıkaran kuruluş, 2- Kredi kartı sahibi, 3- Üye iş yeri olmak üzere üç taraf bulunmaktadır.
Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan kredi kartı sisteminde, her şeyden önce kartı çıkaran kuruluş olan banka ile kredi kartı sahibi arasında bir “kredi kartı sözleşmesi” akdedilmektedir. Bu sözleşme ile banka, kredi kartı sahibine, onun üye işyerinden, kredi kartı ile yapacağı harcamaların bedelini üye işyerine ödemeyi taahhüt etmektedir.
Diğer taraftan, banka ile üye işyeri arasında ki hukuki ilişkileri düzenleyen üye işyeri sözleşmesi” kurulmaktadır. Bu sözleşme ile üye işyeri, kredi kartı sahiplerinin kendi işyerinde yaptığı mal ve hizmet teminine ilişkin sözleşmelerde kredi kartını ödeme aracı olarak kabul etmeyi taahhüt etmektedir.
Görülüyor ki, banka her iki sözleşmede de taraf konumunda olmaktadır. Biz ödevimizde banka ile kredi kartı sahibi arasında ki sözleşme ağırlıklı olarak konuyu inceleyeceğiz.
II- KREDİ KARTI SİSTEMİNİ OLUŞTURAN SÖZLEŞMELERİN TANIMI, HUKUKİ NİTELİĞİ ve TARAFLAR ARASINDAKİ HUKUKİ İLİŞKİLER
A- İki Taraflı Kredi Kartı Sistemini Oluşturan Sözleşmeler
İki taraflı kredi kartı sisteminde, kredi kartı sahibi, kredi kartını, kartı çıkaran
kuruluştan mal ve hizmet temin etmek amacı ile kullanmaktadır. Diğer bir ifade ile, kartı çıkaran kuruluş, kredi kartını kendi işyerlerinde ödeme aracı olarak kabul etmek üzere çıkarmaktadır.
Üç taraflı kredi kartı sisteminden farklı olarak, burada sadece kartı çıkara kuruluş ile kredi kartı sahibi arasında sözleşme ilişkisi mevcuttur. İki taraflı sistemde taraflar arasında ki hukuki ilişki nispeten daha az karmaşıktır. Zira bu sistemde kartı çıkaran kuruluş ile mal ve hizmet temin eden kuruluş aynıdır.
İki taraflı kredi kartı sisteminde kartı çıkaran işyeri, aynı zamanda kendi müşterisi olan kart sahibine esas itibari ile ödeme kolaylığı sağlamaktadır. Bu amaçla, kartı çıkaran kuruluş, kart sahibine nakitsiz alış-veriş olanağı tanımak sureti ile, ödeme borcunu ertelemekte ve taksitlendirme yapmaktadır.
Kartı çıkaran kuruluş, kredi kartı sahibi ile çerçeve niteliğinde bir sözleşme akdederek, kredi kartının sadece kendi işyerlerinde ödeme aracı olarak kabul edileceğini taahhüt eder. Kredi kartı sahibi de, kartı çıkaran kuruluş ile mal ve hizmet temini için münferit sözleşmeler yaptığı takdirde, ödemeyi kredi kartı ile gerçekleştirir.
Bu ilişkide, kartı çıkaran kuruluş, edimini zamanında yerine getirirken, kart sahibi edimin ifasını ertelemektedir.
B- Üç Taraflı Kredi Kart Sistemini Oluşturan Sözleşmeler
Üç taraflı kredi kartı sisteminin tarafları arasında toplu olarak bir üçlü ilişki oluşturan ve birbirinden bağımsız değerlendirmeleri mümkün olmayan karşılıklı çift taraflı sözleşme ilişkisi söz konusudur.
Kartı çıkaran kuruluş (banka), daha önceden üye işyeri ile, kredi kartının bu işletmede ödeme aracı olarak kabul edilmesini konu alan bir sözleşme akdetmiş durumdadır. Aynı şekilde kartı veren kuruluş ile kart sahibi arasında kart sahibinin kredi kartını üye işyerlerinde ödeme aracı olarak kullanmaya yetkili olmasını düzenleyen bir sözleşme mevcuttur.
Kart sahibi ile üye işyeri arasında ki ilişkide “Karşılık”, kartı veren kuruluş ile kart sahibi arasında ki ilişki “teminat-garanti ilişkisi” olarak nitelendirilmektedir.
Karşılık sözleşmesinde var olan edim şekli, öğretideki baskın görüşe göre, ödeme şekli eşzamanlı olarak ödeme mutabakatı olan ifa amacı ile edimdir. Sözleşmeli kuruluş, kart sahibi için söz konusu tutarı ertelemekte ve ilk olarak kartı veren kuruluşla olan ödeme taahhüdü üzerinden alacağını almaya çalışmaktadır.
III- KREDİ KARTI SÖZLEŞMESİ
A- TANIM
Gerçek anlamda bir kredi kartı sisteminde esas itibarı ile üç taraf bulunmaktadır. Bunlar “kartı çıkaran kuruluş, üye işyeri ve kart sahibidir.”
Kredi kartı sözleşmesi, kartı çıkaran kuruluş ile kredi kartı sahibi arasında ki hukuki ilişkiyi düzenlemektedir. Genellikle bankalar tarafından önceden düzenlenen bir çerçeve sözleşme niteliğinde olan kredi kartı sözleşmesi kart sahibi olmak isteyen kişi tarafından imzalanmakla doğmuş olmaktadır.
Yani, Kredi kartı sözleşmesi; kartı çıkaran kuruluş ile kredi kartı sahibi arasında akdedilen, çerçeve niteliğinde kendisine özgü yapısı olan, sürekli öyle bir sözleşmedir ki, bununla kartı çıkaran kuruluş, kredi kartının üye işyerlerinde nakitsiz ödeme aracı olarak kabul edileceğini, buna karşılık kredi kartı sahibi de kredi kartı ile yapılan harcamaların kartı çıkaran kuruluşa ödemeyi taahhüt eder.
B- UNSURLARI
1- Tarafların Anlaşması
Kredi kartı sözleşmesi, rızai bir sözleşmedir. Sözleşmenin kurulması için tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanına ihtiyaç vardır. Kredi kartının düzenlenip kart sahibine verilmiş olması, sözleşmenin kurulması için gerekli bir şart olmayıp, sözleşme kurulduktan sonra kart sahibinin sözleşmeden doğan haklarını kullanabilmesi için kartı çıkaran kurulun yerine getirmesi gereken bir edimdir.
Kartı çıkaran kuruluşun, tek taraflı olarak, genel işlem şartları niteliğinde hazırladığı matbu sözleşme metni, hukuki niteliği itibari ile bir “icaba davettir.” Kredi kartı almak isteyen kişinin bu sözleşmeyi imzalaması “icap”, yine kredi çıkaran kuruluşun bunu onaylaması ise “kabuldür.” Kabul beyanı, sözleşmenin icaba uygun olarak kurulmasını sağlayan icaba yapana varması gerekli tek taraflı bir irade beyanıdır. Kabul beyanı açık bir şekilde yazılı olarak bildirileceği gibi uygulamada sıklıkla kredi kartının ilgiliye gönderilmesi ile de yapılmış sayılır.
Bazen Kredi kartı çıkaran kuruluş bazı müşterilerine onların herhangi bir talebi olmaksızın kredi kartını hazırlayıp adreslerine postalamaktadır. Bu işlemin hukuki niteliği icaptır. Müşteri kredi kartını kullandığı taktirde kabul beyanında bulunmuş olmaktadır. Aksi halde sözleşme ilişkisi kurulmaz.
4077 sayılı Tüketicinin korunması hakkında ki kanunda değişiklik yapan 4822 sayılı kanun ile eklenen 10/A maddesine göre, Kredi kartı sözleşmesi, tüketici kredisi sözleşmesinin hükümlerine tabi kılınmıştır. Tüketici kredisi sözleşmesinin yazılı olarak yapılması zorunlu olduğu içinde kredi kartı sözleşmesi de “geçerlik şartı” olarak yazılı yapılmak zorundadır.
2- Süreklilik
Kartı çıkaran kuruluşun üye işyerlerinde, kredi artını nakitsiz ödeme aracı olarak kabul ettirmesinde ki yükümü, belirli ya da belirsiz bir süre içi olsa da mutlaka sürekli niteliktedir.
3- Kredi Kartının ye İşyerinde Nakitsiz Ödeme Aracı Olarak Kabul Edilmesini Sağlamak İçin Faaliyette Bulunma
Bu yükümlülük, kredi kartı sözleşmesine iş görme niteliği veren husustur.
4- Kredi Kartı Sahibin Harcamalarını Üye İşyerlerine Ödeme
En önemli unsurlardan biride, kartı çıkaran kuruluş tarafından, kart sahibinin yaptığı harcamaların üye işyerine ödenmesidir. Bu yükümlülük krt sahibine değil, kartı çıkaran kuruluşa aittir. Bu unsur, kredi kartı sözleşmesini iki taraflı kredi kartı sisteminden ayırt eden unsurdur.
5- Kredi Kartı Sahibinin, Kredi Kartı ile Yaptığı Harcamalar Tutarını Kartı Çıkaran Kuruluşa Ödemesi
Kredi kartı sahibi, kredi kartı ile yaptığı harcamaları üye işyerlerine değil, kredi kartı çıkaran kuruluşa ödemek zorundadır.
C- KREDİ KARTI SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ
Kredi kart sözleşmesi kartı çıkaran kuruluş ile kredi kartı sahibi arasındaki hukuki ilişkiyi ifade eder.
Bu sözleşme ile kart çıkaran kuruluş, sürekli olarak, üye işyerlerinin kredi kartını nakitsiz ödeme aracı olarak kabul etmesi için faaliyette bulunma yükümlülüğü üstlenir. Yani bir “iş görme” edimi ifa eder. Ayrıca, kredi kartı sahibine karşı, onun işyerinden yaptığı alışverişlerin tutarını üye işyerine ödeme yükümlülüğü üstlenir.
Kredi kartı sahibi de, üye işyerinden temin ettiği mal ve hizmetlerin bedellerini kartı çıkaran kuruluşa ödemekle yükümlüdür.
Sözleşmede üstlenilen karşılıklı edimler nedeni ile, kredi kartı sözleşmesi “tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme”dir.
Kredi kartı ile nakit avans çekme imkanı da sağlanıyorsa, burada bir kredi ilişkisi de söz konusu olur.
Görülüyor ki, kredi kartı sözleşmesi, içinde birden fazla sözleşme türüne ait edimlerin bir arada bulunduğu çerçeve niteliğinde sürekli, kendisine özgü (sui generis) bir sözleşmedir.
IV- KREDİ KARTI SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN HAKLARI ve BORÇLARI
A- KARTI ÇIKARAN KURULUŞUN HAKLARI ve BORÇLARI
1- Hakları:
a- Kart Ücretinin Ödenmesini İsteme Hakkı
Kredi kartı sahibi adına düzenlenen kart ücretini kartı çıkaran kuruluşa ödemekle yükümlüdür. Bunun dışında, kartı çıkaran kuruluş, sözleşmede kararlaştırılabilen ve kart yenileme ücreti olarak da bilinen ücretlerin de ödenmesini talep edebilir.
Kart sahibi kartı kullanmasa da kart ücreti ödemekle yükümlüdür. Kart ücreti, kart sisteminin işleyişi için gerekli masrafların finansmanı için kredi kartı için gereklidir.
b- Kredi Kartı İle Yapılan Harcamaların Ödenmesini İsteme Hakkı
Kredi kartı sahibi, kart ile yaptığı harcamalar tutarının tümünü son ödeme gününe kadar öderse, herhangi bir faiz borcu altına girmez. Buna karşılık, borcunu son ödeme günü ödemez veya asgari ödeme tutarını ödeyerek borcunu taksitlendirirse, bu takdirde kartı çıkaran kuruluşun faiz talep etme hakkı doğar.
c- Nakit Kredi Kullanılması Halinde Ana para, Faiz ve Gecikme Faizi İsteme Hakkı
Kredi kartı sahibi, nakit avans kullanmış ise, kartı çıkaran kuruluşun buna ilişkin olarak ana para, faiz ve gecikme faizi ödenmesini isteme hakkı ortaya çıkar.
2- Borçları:
a- Kredi Kartı Sahibine Mal ve Hizmet Temini İçin Üye İşyerlerini Sağlamak
Kredi kartı sözleşmesinden, kartı çıkaran kuruluş için doğan en önemli borç, kredi kartı sahibinin nakitsiz mal ve hizmet tein etmesine olanak sağlayacak faaliyette bulunması yükümlülüğüdür.
Bu yükümlülüğün ifası için, kartı çıkaran kuruluş, mal ve hizmet temin eden işletmeler ile üye işyeri sözleşmesi imzalar. Kartı çıkaran kuruluşun yükümlülüğü, üye işyerlerinde kredi kartlarının ödeme aracı olarak kullanılması sağlamaktır. Bunu sağlamak için, kartı çıkaran kuruluş, kredi kartı ile yapılan harcamaları üye işyerine ödemeyi taahhüt etmektedir.
Kartı çıkaran kuruluş, üye işyerlerini kredi kartı sistemine dahil etmek için faaliyette bulunmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük aslidir ve sözleşmenin temelini oluşturur.
Kredi kartı çıkaran kuruluş tarafından oluşturulan, üye işyerleri ağı, kredi kartı sözleşmesinin kurulmasından sonra önemli ölçüde daralmışsa, kredi kartı sahibi açısından “işlem temeli çökmüş” sayılacağından sözleşme haklı sebeple feshedilebilir.
b- Kredi Kartı Sahibi Adına Kredi Kartı Düzenlemek
Sözleşmenin sağladığı haklardan yararlanabilmek için kredi kartına ihtiyaç vardır. Nakitsiz olarak mal ve hizmet temin edebilmek için her şeyden önce hak sahibinin adına düzenlenmiş ve kendisine teslim edilmiş geçerli bir kredi kartına ihtiyaç vardır. Kredi kartının düzenlenip kart sahibine verilmesi geçerlik şartı değildir ancak sözleşmenin ifası için gerekli bir işlemdir. Aksi halde kart sahibinin haklarını kullanması fiilen imkansız hale gelir.
Gerek kartlı işlemlerde provizyon alan ve işlem kaydı yaratan “POS” cihazlarında, gerek nakit çekme ve para yatırma gibi hizmetler sunan “ATM” lerde kredi kartı olmaksızın işlem yapmak mümkün değildir.
Görülüyor ki kartı çıkaran kuruluşun yükümlülüğü “ kredi kartının düzenlenmesi”, “hak sahibine teslim edilmesi”, “Kartın kullanıma açılması” şeklinde gerçekleşen birbirine bağlı üç ayrı edim borcundan oluşmaktadır.
c- Kredi Kartının Yasaklandığını Üye İşyerlerine Bildirmek
Kredi kartının çalınması, kaybedilmesi veya gasp edilmesi gibi durumlarda kart sahibini elinden iradesi dışında çıkması halinde, kart sahibinin bunu derhal kartı çıkaran kuruluşa bildirmesi gerekir. Böyle bir durumda kartı çıkaran kuruluş, kredi kartının kullanılmasını yasaklamak ve yasaklanmayı tüm üye işyerlerine bildirmekle yükümlüdür.
B- KREDİ KARTI SAHİBİNİN HAKLARI ve BORÇLARI
1- Hakları:
a- Adına Kredi Kartı Düzenlenmesini İsteme Hakkı
Tam iki tarafa borç yükleyen ve rızai bir sözleşme olan kredi kartları sözleşmesinin kurulmuş sayılması için, kredi kartının düzenlenmesi şart değildir Kredi kartı hakların kullanılması için bir araçtır. Bu sebeple kart sahibi kredi kartını çıkaran kuruluştan adına kredi kartı düzenlenmesi talep edebilir.
Bu hak kredi kartının yenilenmesi hakkını da kapsar.
b- Üye İşyeri Sağlanmasını İsteme Hakkı
Kredi kartını çıkaran kuruluş tarafından, üye işyeri ile sözleşme yapılmadığı taktirde, kredi kartının kullanılmaması düşünülemez. Bu nedenle, kredi kartı sahibinin, kartı çıkaran kuruluştan, kredi kartını ödeme aracı olarak kabul eden üye işyerleri sağlanmasını talep hakkı vardır.
c- Hesap Dökümünün Gönderilmesini İsteme Hakkı
Uygulamada hesap ekstresi, ya da kredi kartı hesap özeti denilen ve kredi kartı ile yapılan harcama bilgilerini gösteren bu belgeyi, kredi kartı sahibi talep edebilir.
2- Kredi Kartı Sahibinin Borçları
a- Sözleşmede Kararlaştırılan Giriş ve Üyelik Aidatının Ödenmesi
Burada sözü edilen üyelik hukuki anlamda, herhangi bir dernek, sendika veya kooperatif üyeliği şeklinde anlaşılmamalıdır. Zira kredi kartı sözleşmesi karşılıklı ve iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Kredi kartı sistemin de yerleşmiş bir kavram olduğu için yaygın kullanılmaktadır.
Bu aidatların ödenmesinin istenmesi sözleşmenin esaslı unsuru değildir. Böyle bir yükümlülük koyulmayabilinir. Rekabet amacıyla son zamanlarda yapıldığı görülmektedir.
Öğreti de bu ödentinin neye ilişkin olduğu tartışmalıdır. Bir görüş hizmet ediminin bir karşılığı olarak nitelendirmekte ise de çoğunluk kredi kartı sahibinin kartlı sistemin olanaklarından yararlanması için kartı çıkaran kuruluşun yaptığı masraflara katkı olarak yorumlanmaktadır.
b- Kredi Kartı ile Yapılan Harcamaları Ödemek
Kredi kartı ile nakitsiz alışveriş yapan kart sahibi adına üye işyerine kredi kartı sağlayan kuruluşun yaptığı ödemeyi kredi kartı sahibi bankaya ödeme yaparak üzerinde ki edimi ifa eder.
Kredi kartı sahibi harcama belgesi tutarlarını, sözleşmede kararlaştırılan süre ve şekilde kartı çıkaran kuruluşa ödemek zorundadır.
V- SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ
Kredi kartı sözleşmesi rızai bir akit olduğundan, düzenlene çerçeve sözleşmede özel hükümler konularak sözleşmenin nasıl sona erdirileceği düzenlenebilir.
Kredi kartını çıkaran kuruluş matbu olarak önceden hazırladığı sözleşmeye sona ermeye ilişkin hükümler koyar ve uygulamada genellikle kredi kartı adına düzenlenen kişi tarafında sözleşmede bankaca düzenlen bu özel hükümlere uyar.
Süre olarak bir düzenlemenin yapıldığı veya özel durumlarda nasıl ve ne şekilde sonlandırılacağı sözleşmede belirtildiği durumlarda kredi kartını çıkaran kuruluş tarafından kartın kullanıma kapatılması ile sonlandırılabileceği gibi herhangi bir temerrüt durumunda yine bankaca sona erdirilebilir.
Kredi kartını çıkaran kuruluşun yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda da kart sahibi tarafından haklı fesih ile sonlandırılabilir.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Yeni Düzenlemeler Işığında Kredi Kartları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Murat Nokay'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Yeni Düzenlemeler Işığında Kredi Kartları
