|
TÜRK CEZA HUKUKUNDA ZİNCİRLEME SUÇ
(HUKUK FAKÜLTESİ 2.SINIF ÖĞRENCİSİ) Ozan KURTOĞLU
GENEL OLARAK
Zincirleme suç failin lehine yönelik geliştirilmiş bir müessedir. Ortaçağda, özellikle üç hırsızlık suçunun cezasının ölüm olmasının doğurduğu aşırılıkları yumuşatmanın çıkar yolu olarak öngörülen müessese pratik hukukçular tarafından, mükemmel bir açıklıkla düzenlenmiştir.(1).
“müteselsil”, “Zincirleme; dayanışmalı; ardı ardına” anlamına gelmektedir. (http://www.uyap.gov.tr/destek/hs/index.htm) .YTCK’da “müteselsil suç” dilde sadeleşme amacı ile “zincirleme suç” olarak olarak adlandırıldığından bu çalışmada genel olarak zincirleme suç kavramı kullanılacaktır.
Zincirleme suç hukukumuzda ilk defa 1 mart 1926 tarihinde kabul edilen 765 sayılı TCK’nın 80. Maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin ilk hali şöyledir : “Aynı kararın ef’ali icraiyesinden olarak bir madde-i kanuniyetin defaatla ihlal edilmesi ezmenei muhtelifede vaki olmuş olsa bile cürmü vahit olunur. Lakin bundan dolayı terettüp edecek ceza südüsten nısfa kadar tezyit olunur.”(2). Ancak bu haliyle bazı tartışmalara yol açan madde 4055 sayılı kanunla tadil edilmiştir.(3). Maddedeki “suç” yerine “cürüm” sözünün kullanılması; müteselsil suçun kabahatler bakımından gerçekleşmesine engel olacak nitelikte yorumlara yol açtığı için tadil zorunlu görülmüştür.(4).
Yapılan değişiklikten sonra maddenin yeni hali şu şekildedir: “Bir suç işlemek kararının icrası cümlesinden olarak kanunun aynı hükmünün bir kaç defa ihlal edilmesi , muhtelif zamanlarda vaki olsa bile bir suç sayılır. Fakat bundan dolayı , terettüp edecek ceza altıda birden yarıya kadar artırılır.”
Yukarıdaki haliyle 1 haziran 2005 tarihine kadar yürürlükte bulunan 80.madde YTCK ile köklü değişikliğe uğramıştır. 5237 sayılı TCK’ nın 43/1 maddesinde ise zincirleme suç “ Bir suç işleme kararının icrası kapsamında, değişik zamanlarda bir kişiye karşı aynı suçun birden fazla işlenmesi durumunda, bir cezaya hükmedilir. Ancak, bu ceza, dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılır. Bir suçun temel şekli ile daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli şekilleri, aynı suç sayılır. Mağduru belli bir kişi olmayan suçlarda da bu fıkra hükmü uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşıldığı üzere zincirleme (müteselsil) suç ilk kabul edildiği 1926 yılından günümüze kadar önemli değişikliklere uğramıştır.
Ancak bu çalışmada yürürlükte bulunan 5237 sayılı YTCK’nın 43/1. Maddesi esas alınacak, gerekli görüldüğünde eski kanunun zincirleme suça ilişkin 80. maddesi dikkate alınacaktır.
ZİNCİRLEME SUÇ VE ŞARTLARI
ZİNCİRLEME SUÇ
Zincirleme suç, bir suç işleme kararı çerçevesinde, aynı suçun aynı kişiye karşı değişik zamanlarda birden fazla işlenmesidir.(5). Diğer bir deyişle zincirleme suç halinde, aynı suçun birden fazla işlenmiş olması söz konusudur. Ancak, bu suçlar, bir suç işleme kararının icrası kapsamında işlenmektedir, yani bu suçlar arasında sübjektif bir bağ bulunmaktadır.(6). Örneğin, bir kuyumcu çırağının çalıştığı dükkândaki altınları tek seferde almak yerine (yakalanacağı korkusu ile önceden verdiği karar doğrultusunda) azar azar alması halinde zincirleme suç oluşmaktadır. Bu durumda çırağa her bir suç için ayrı ayrı ceza verilmesi gerekirken 43. madde gereği faile tek ceza verilir. Ancak ceza bir miktar artırılır.
Zincirleme suç halinde her biri başlı başına suç olan birden fazla fiil vardır.
Esasında her bir fiile ayrı ayrı ceza verilmesi gerekirken, aşırı şiddetli ceza tayinini engellemek amacıyla tek ceza verilir. Ancak verilecek ceza bir miktar arttırılır.
Zincirleme suçun tarihi kökeni ise orta çağdaki glossattörler ile post glossatörlere dayanır. Bu dönemden itibaren bu kurum (zincirleme suç) çeşitli eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştiriler genellikle verilecek cezanın miktarı hususunda olmuştur. Yani birden fazla aynı suçu işleyen failin,suç işleme kararındaki birlikten dolayı tek ceza ile cezalandırılması eleştiri konusu olmuştur. Çünkü bu halde failin tehlikeliliği, tek bir suç işleyene göre oldukça fazladır. Ancak, yukarıda da belirtildiği gibi bu müessenin esas kabul ediliş sebebi üçüncü hırsızlık suçunu işleyen kişinin ölüm cezasına mahkum olmasını önlemektir.
Günümüzde ise birçok devletin ceza kanununda zincirleme suç düzenlenmiştir.(İtalya, Hollanda, İsveç,Türkiye gibi)
Kanunlarında müteselsil suça yer vermeyen devletlerde zincirleme suçun hiç tanınmadığı anlamı çıkarılmamalıdır. Birçok devlette zincirleme suç müessesesinin doktrin ve uygulama tarafından kabul edildiği görülmektedir.(7). (Avusturya,Macaristan,İspanya).
ZİNCİRLEME SUÇUN ŞARTLARI
Zincirleme suçun üçü objektif biri sübjektif olmak üzere dört şartı bulunmaktadır.
A- BİRDEN ÇOK FİİLİN BULUNMASI
Zincirleme suçun ilk objektif şartı birden çok fiilin bulunmasıdır. Bu şart zincirleme suçun doğal şartıdır. Çünkü aynı kanun normunun aynı anda aynı kişiye karşı birden fazla kez ihlal edilmesi mümkün değildir.
Her biri başlı başına suç olan birden fazla fiilin var olması gerekir. Her fiil bakımından suçun tipiklik ve hukuka aykırılık unsurları gerçekleşmiş olmalıdır.(8). Diğer bir deyişle birden fazla cezalandırılabilir fiilin var olması gerekir. Örneğin, iki hırsızlık eylemini gerçekleştirmiş kişinin ilk eylemi hukuka uygunluk sebebi içeriyorsa (suç teşkil etmez), ikinci suçla arasında teselsül ilişkisi oluşmayacağından dolayı ikinci suç tek başına cezalandırılır.
Bu başlık altında dikkat edilmesi gereken diğer bir hususta hareketin tekliği - çokluğu ayrımını yapabilmektir. Hareket davranışların toplamından ibarettir. Hareket tek bir davranıştan ibaret olabileceği gibi birden fazla davranışın bir araya gelmesi ile de tek hareket oluşabilir ve bu halde zincirleme suçtan bahsedilemez. Örneğin; hırsızlık için bir eve giren hırsızın evden beş ayrı eşya çalması halinde beş ayrı hırsızlık suçu değil tek bir hırsızlık suçu oluşmuştur.
Bu bakımdan davranışların çokluğu halinde tek hareketten bahsedebilmek için:
- Davranışlar arasında önemli olmayan zaman aralıkları olmalıdır.
- Failin ( suç işleme ) amacında birlik olmalıdır.
Bu iki şart varsa orada tek hareket vardır.
Zincirleme suçun oluşabilmesi için ise ortada birden fazla ( aynı ) suçun var olması gerekir. Birden fazla suçun varlığını tespit edebilmek için normun ihlali ölçütünden faydalanılır.
Birden fazla fiilin zincirleme suçu oluşturması için suçlardan her birinin tamamlanmış olmasına gerek yoktur. Yukarıdaki örnekte çırağın ilk hırsızlık eylemi teşebbüs aşamasında kalsa ikinci eylemiyle hedefine ulaşsa bile zincirleme suç oluşmuş sayılır.
B- FİİLERİN HER BİRİNİN AYNI SUÇU OLUŞTURMASI
Zincirleme suçun ikinci koşulu, birden fazla fiillerin aynı suçu oluşturmasıdır. Bu husus kanunda “aynı suçun birden fazla işlenmesi” şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre fiillerden bazıları farklı suçlar oluşturuyorsa, zincirleme suç hükümleri uygulanmayacak, fail işlediği suç sayısı kadar cezalandırılacaktır.(9).
“Aynı suçtan” ne anlaşılması gerektiği eski kanun da tartışmalıydı. Ancak YTCK da bu husus “bir suçun temel şekli ile daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli şekilleri aynı suç sayılır” hükmüyle açıklığa kavuşmuştur. Örneğin, A mağduruna karşı önce basit sonra nitelikli hırsızlık suçunu işleyen failin bu fiilleri arasında diğer şartlarında varlığı halinde zincirleme suç hükümleri uygulanır.
Zincirleme suç bakımından varlığı gerekli olan aynı suçun işlenmesinden maksat kanunun aynı maddesini ihlal değildir.(10). Eğer diğer şartlar varsa farklı kanunlar arasında da zincirleme suç hükümleri uygulanır
.
C- AYNI SUÇUN BİRDEN ÇOK DEFA AYNI KİŞİYE KARŞI İŞLENMESİ
Zincirleme suçun üçüncü şartı aynı suçun aynı kişiye karşı işlenmesidir. 765 sayılı kanun ile 5237 sayılı kanun arasındaki zincirleme suça ilişkin en önemli fark budur. “E”TCK, suç mağdurları başka başka oldukları takdirde müteselsil suç hükmünün değil gerçek içtima hükümlerinin uygulanacağına ilişkin bir kural getirmemiştir.(11). Mülga kanunda mağdurun aynı kişi olması şartı bulunmamakla birlikte, uygulamada bazen farklılıklar yaşanmıştır. İlk olarak 1929 tarihli içtihadı birleştirme kararı ( 1929 tarih 26/10 sayılı karar) ile kişilere karşı işlenen suçlarda zincirleme suç hükümlerinin uygulanamayacağına karar verilmiştir. Sonra ise mağdurların farklı olmasının suç işleme kararındaki birliği ortadan kaldıracağına yönelik olarak içtihatlar ortaya çıkmıştır. (Bk. Y.C.G.K. 27.03.1995 – E.8/58 – K.86). Bu kararlar Türk hukuk doktrininde kabul görülmemiş ve eleştirilmiştir. (Dönmezer - Erman, Tosun, İçel, T.Y. Sancar, Artuk, Sami Selçuk- Karşıoylarım)
Günümüzde ise bu hüküm tamamen değiştirilerek mağdurun aynı kişi olması şart koşulmuştur. Diğer bir deyişle kişi bakımından zincirleme suç mülga kanuna göre aşırı şekilde sınırlandırılmıştır.
Yeni kanun yapılırken genel olarak “kadim” doktrin ve uygulamanın esas alınmaması ise eleştirilmiştir.(12).
.
Suçun mağdurunun belli bir kişi değil, toplumu oluşturan herkesin olduğu hallerde de zincirleme suç hükümleri uygulanacaktır. Bu husus 43/1. Maddesinde “Mağduru belli bir kişi olmayan suçlarda da bu fıkra hükmü uygulanır.” şeklinde ifade edilmiştir.
D- BİRDEN ÇOK SUÇUN BİR SUÇ İŞLEME KARARININ İCRASI KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLMESİ
Zincirleme suçun sübjektif unsuru ve son şartı suç işleme kararındaki birliktir. Suç işleme kararında birlikten, kanunun aynı hükmünü birkaç defa ihlal etme hususunda önceden kurulan bir plan, genel bir niyet anlaşılır.(13). Failin önceden yapmış olduğu plan çerçevesinde aynı kanun normunu tek seferde ihlal etmek yerine, kısımlara ayırmak suretiyle ihlal etmesine yönelik genel niyeti suç işleme kararındaki birliği ifade eder. Suç işleme kararındaki birlikten, suç işleme kastındaki birlik anlaşılmamalıdır. Zira zincirleme suçta tek kast yoktur, tek karar vardır. Zincirleme suçtaki her bir suçun manevi unsuru dolayısıyla kastı farklıdır.
Suç işleme kararındaki birliği belirlemede yardımcı olabilecek bazı durumlar vardır:
- Suçların işleniş şekilleri
- Suçların işlenme zamanları
- Suçların işlendikleri yer
- Suçların iştirak halinde işlenmeleri
- Suçların mağdurlarının değişmesi
- Suçlardan biri veya birkaçı hakkında kovuşturma yapılması veya hüküm verilmesi
Bu hususlar her olayda hâkim tarafından değerlendirilecek ve suç işleme
kararındaki birliğin var olup olmadığı yine hâkim tarafından kararlaştırılacaktır.
SONUÇ
Zincirleme suçun tespiti hâkim tarafından gerçekleştirilir. Bunun için öncelikle birden fazla fiilin varlığı aranmalıdır. Ardından bu birden çok fiilin bir suç işleme kararının icrası kapsamında gerçekleşmiş olması gerekir. Mağdur aynı ise ve aynı suç ihlal edilmiş ise zincirleme suç oluşmuş olur. Zincirleme suçun şartları gerçekleştiğinde işlenen suçlardan dolayı faile sadece bir suçun cezası verilir Ancak verilecek ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar arttırılır.
Tamamlanmış suç ile teşebbüs halinde kalmış suçlarda tamamlanmış suç üzerinden ceza artırımı yapılır.
Kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçlarında zincirleme suç hükümleri uygulanmaz. (43/3)
DİPNOTLAR
(1) - T. Y. SANCAR – MÜTESELSİL SUÇ:40.
(2) MADDENİN, MEHAZ KANUNDAN İLK DEFA TERCÜMESİ. FARUK EREM: SUÇLARIN VE CEZALARIN İÇTİMAI HAKKINDAKİ KANUN HÜKÜMLERİNİN TETKİKİ; ANKARA 1944, S.36
(3)02.05.1941 TARİH VE 4055 SAYILI KANUN, 06.06.1941 TARİH VE 4827 SEAYILI RESMİ GAZETEDE YAYINLANARAK 06.06.1941 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİRMİŞTİR.
(4) ÖZTEKİN TOSUN: MÜSELSEL SUÇLAR; SY 132
(5) M.KOCA – İ ÜZÜLMEZ: TÜRK CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER, SY: 458
(6) İ. ÖZGENÇ: GAZİ ŞERHİ, SY:555
(7) T. Y. SANCAR – MÜTESELSİL SUÇ SY:46
(8) M. KOCA – İ ÜZÜLMEZ: TÜRK CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER, SY:460
(9) M. KOCA – İ ÜZÜLMEZ: TÜRK CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER, SY:461
(10) T.Y. SANCAR – MÜTESELSİL SUÇ, SY.82
(11) SAMİ SELÇUK – KARŞIOYLARIM, SY:10
(12) ZEKİ HAFIZOĞULLARI (5237 SAYILI KANUNUN 43/1. MADDESİNE 2005/5377 SAYILI KANUNLA EKLENEN “ MAĞDURU BELLİ BİR KİŞİ OLMAYAN SUÇLARDA DA BU FIKRA HÜKMÜ UYGULANIR “ HÜKMÜ HAKKINDA) (MAKALE) SY: 1
(13) DÖNMEZER –ERMAN: NAZARİ VE TATBİKİ CEZA HUKUKU, CİLT: 1 SY:398
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1 - T. Y. SANCAR – MÜTESELSİL SUÇ - SEÇKİN YAYINEVİ, ANKARA 1995.
2 - FARUK EREM: SUÇLARIN VE CEZALARIN İÇTİMAI HAKKINDAKİ KANUN HÜKÜMLERİNİN TETKİKİ; ANKARA 1944
3 – ÖZTEKİN TOSUN: MÜSELSEL SUÇLAR; İHFM, C.XXLL
4 - M.KOCA – İ ÜZÜLMEZ: TÜRK CEZA HUKUKU GENEL HÜKÜMLER SEÇKİN YAY. ÜÇÜNCÜ BASKI
5 - İ. ÖZGENÇ: GAZİ ŞERHİ SEÇKİN YAY. İKİNCİ BASKI
6 - SAMİ SELÇUK – KARŞIOYLARIM. TURHAN KİTAPEVİ ANKARA 2001
7 – ZEKİ HAFIZOĞULLARI : (“5237 SAYILI KANUNUN 43/1. MADDESİNE 2005/5377 SAYILI KANUNLA EKLENEN “ MAĞDURU BELLİ BİR KİŞİ OLMAYAN SUÇLARDA DA BU FIKRA HÜKMÜ UYGULANIR “ HÜKMÜ HAKKINDA)
8 - SULHİ DÖNMEZER – SAHİR ERMAN: NAZARİ VE TATBİKİ CEZA HUKUKU GENEL KISIM CİLT:1 BETA BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. ONİKİNCİ BASI
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Türk Ceza Hukukunda Zincirleme Suç" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Ozan Kurtoğlu'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Türk Ceza Hukukunda Zincirleme Suç
