|
Destek Ve İş Gücü Kaybı Tazminat Hesaplamaları
TAZMİNAT HESAPLAMALARINDA
AKTÜARYEL YÖNTEM
Av.Fahri TAN
Bilindiği gibi; Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları ekinde bulunan “Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Hesaplaması” ve “Sürekli Sakatlık Tazminatı Hesaplaması” başlıklarında yer alan AKTÜERYAL HESAPLAMA TEKNİK VE YÖNTEMLERİNE GÖRE hesaplama yapılmasına ilişkin “6704 sayılı Kanun” 26.04.2016 tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.
Karayolları trafik kanunun 90. maddesine göre; Zorunlu mali sorumluluk –ZMSS kapsamındaki tazminatlar bu kanun ve bu kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda öngörülen usul ve esaslara tabidir.
Kanunda atıfta bulunulan Karayolları Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında maddi tazminatın (ax,n) Aktüeryal YÖNTEME göre hesaplanacağı ve hesaplamalarda TEKNİK FAİZ VE TRH 2010 YAŞAM tablosunun kullanılacağı belirtilmiştir.
I) AKTÜERYAL YÖNTEMDE TAZMİNATIN UNSURLARI
Aktüeryal Teknik ve Yöntemle hesaplamada , hesaplamalara esas alınan tazminatın unsurları
a-Teknik Faiz
b-TRH-2010 yaşam tablosu
c-Vergilendirilmiş kazanç-yasal aylık asgari brüt ücrettir.
1-TEKNİK FAİZ.
a)Teknik faiz olarak % 1,8 kullanılması öngörülmüştür.
Ancak %1.8 olarak belirlenen Teknik faiz, tazminat hesaplamalarında hesaba esas alınan kazanç durumunun- ücretin ve işleyecek devre kazancının belirlenmesinde davacı yararına kullanılan bir arttırım sayısı olmayıp, teknik faiz %1.8 oranı hesaplanan zarar miktarında iskonto etme (indirme) katsayısı olarak kullanılmaktadır.
Tazminat hukuku uygulamalarında olduğu gibi Teknik faiz %1.8 arttırım ve %1,8 iskonto indirimi anlamında kullanılmamaktadır.
Aktüeryal hesaplama yöntemine göre hesaplanan maddi tazminat;
Yargıtay’ca benimsenen mevcut hesaplama yöntemine nazaran, pasif döneme ilişkin zarar hesaplamaları %100’lere kadar eksik çıkmakta ve aktif devre hesaplarında ise %25 kadar eksik çıkmaktadır.
b)Teknik Faizin önceki yıllarda %3 olarak uygulanmakta olduğunu hatırlatalım.
Teknik faizin ekonomik dengelerdeki risk artış oranları, kamu borcu, faiz, kur ve benzeri sebeplerle sigorta sektörünün kar ve zarar dengesindeki değişiklikler nazara alınarak, sigorta şirketlerinin talebi üzerine Hazine Müsteşarlığınca, bir an için Teknik Faizin %3 olarak belirlenmesi durumunda Sigorta şirketlerinin karşılayacağı zarar miktarı daha düşük rakkamlarda olacak ve tazminat raporlarında hesaplanacak tazminat miktarları zarar görenler aleyhine daha da azalacak şekilde düzenlenmiş olacaktır.
2-YAŞAM TABLOSU ( TRH 2010)
Trafik kazası tazminat hesaplamalarına esas alınacak TRH 2010 ,artık PMF 1931 yaşam tablosu yerine muhtemel ömür sonunu erkeklerde ortalama 75 yaş ve kadınlarda ortalama 79 yaş olarak belirleyen tablodur.
Aktüeryal metotta kullanılacak TRH-2010 Tablosunda sadece muhtemel bakiye yaşam süresi nazara alınmamakta olup, malül veya destek görecek kişiler bakımından her yaşın ayrı ayrı hayatta kalma ihtimali de değerlendirilmekte olduğundan, PMF 1931’e göre çok daha uzun yaşam süresini içeren TRH 2010 tablosundaki bakiye ömür süresinin uzunluluğunun tazminatın artmasına hiç katkı sağlamadığı , aksine yaşam süresi uzatıldıkça , hesaplanan tazminatı daha da azaltıcı etkisi bulunan tablo olduğunu belirtmek gerekir.
-Örneğin;
26-60 yaş arası ( 34 )yıllık işleyecek aktif devre hesabında
34 yıllık peşin değer katsayısı %1.8 teknik faize göre (25,39 )
40-60 yaş arası 20 yıl için ise peşin değer katsayısı (16,43 )
60-75 yaş arası peşin değer katsayı (15 )yıllık destek süresinin uzunluğuna rağmen teknik faiz %1.8 e göre peşin değer kat sayısı (7,11) düşmektedir.
%1.8 Teknik Faiz ve TRH 2010 uygulandığında 15 yıllık işleyecek devre peşin değer 15 katsayısı 7,11 olmaktadır. Böyle olunca da pasif devre zararında tazminat miktarı %100 oranında azalmaktadır.
TRH 2010 tablosunda kadınlar için muhtemel bakiye ömür sonu 79 olarak öngörülmüş ise de, 60 yaşındaki kişinin 79 yaşına kadar hayatta kalma ihtimali değerlendirildiğinde 19 yıllık pasif devre için peşin değer katsayısı ise 7,30 olmaktadır.
PMF tablosunda 26 yaş için bakiye ömür süresinin 41 yıl ve pasif devrenin 7 yıl olduğu görülmektedir. TRH tablosunda 19 yıla karşılık hesaba esas alınan katsayı sadece 7,30 ve PMF tablosundaki 7 yıllık bakiye ömre karşılıktır.
Aktüryal yöntemde 19 yıllık %10 artış ve %10 iskonto hesaplaması yerine 7,30 peşin değer faktörü ile hesaplama yapılacaktır. Bu durum da Pasif devre zararı mağdur aleyhine %100 oranı aşan miktarlarda eksilmektedir.
-%3 teknik faize dönülmesi halinde ise ;
15 yıllık zarar hesabında peşin değer kat sayısı 5,24 olmaktadır. Bu çarpan kat sayısı
PMF yaşam tablosuna göre ömür sonu 65 yaş olan bir kişinin 5 yıllık pasif yaşam süresine karşılık gelmektedir.
3-HESAPLAMAYA ESAS ALINACAK ÜCRET:
Hazine Müsteşarlığınca benimsenen Aktüeryal Yöntem de tazminat hesabına esas alınan ücretin hesap raporunun düzenlendiği tarihteki sadece belgelendirilmiş resmi evraklara göre belirlenen ücret olacağı kabul edilmiştir.
Bundan böyle SGK kayıtlarında ve işyeri ücret bordrolarında gösterilen ücretlere itibar olunacağı kararlaştırılmıştır. Çalışma yaşamında daha az vergi ve eksik sigorta primi ödenmesi amacıyla ücret bordrolarında gösterilen ücretlerin büyük bir kısmının gerçeği yansıtmadığı herkesçe biliniyorken, mağdurun mesleği ve fiilen yaptığı iş, takdiri deliller, hayatın olağan akışı, tanık ifadeleri ve en önemlisi kayıtlara geçen değil gerçek emsal ücret ve kazanç durumunun araştırmasına ilişkin yargısal uygulamalar dışlanarak çalışma hayatındaki kayıt dışılıktan sigortacı yararlandırılmıştır.
Sigorta şirketlerinin daha fazla kar etmeleri için hukuktan feragat edilmiştir.
Artık kazanç durumuna ilişkin ücretin belirlenmesinde takdiri deliller, yargısal içtihatlar değerlendirme dışı bırakıldığından, belgelendirilen kazanç olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi zorunlu olan primine esas kazanç alt sınırı olan yasal asgari ücretlerin net tutarları esas alınarak hesaplama yapılması zorunluluk haline gelmiştir.
II) AKTÜERYAL YÖNTEM VE YARGITAY’CA BENİMSENEN YÖNTEME GÖRE
KARŞILAŞTIRMALI ZARAR HESABI
A) 10.06.2017 tarihinde meydana gelen trafik kazasında vefat eden davacılar murisinin geride kalan hak sahibesi eşinin destekten yoksun kalma nedeniyle uğradıkları maddi zarar hesaplanacaktır.
B) Davalı sürücü %100 kusurludur.
C) 30.08.1981 doğumlu olan müteveffa, 10.06.2017 vefat tarihinde (36) yaşında kabul edilerek, TRH 2010 yaşam tablosuna göre bakiye ömrü (39) yıl ve muhtemelen (75) yaşına kadar yaşayacaktır.
Yargıtay'ın bu konudaki yerleşmiş içtihatlarına ve uygulamalara göre kural olarak aktif çalışma yaşı sonu (60) olarak kabul edilmekte olup, müteveffanın aktif çalışma hayatının (60) yaşına kadar süreceğinin kabulü ile bakiye ömründe zarar gördüğü aktif hayat süresi (60-36)=24 yıl ve pasif devresi 15 yıldır.
Hak sahibi Doğum tarihi Vefat T. Yaşı Destek süresi
TRH -Eş 01.10. 1981 36 (bakiye ömrü 43 yıl) 24+15 = 39 yıl
PMF Eş 24+9 yıl=33 yıl
Müteveffanın gelirinin tamamı aşağıdaki oranda hak sahipleri arasında paylaştırılacaktır.
Hak sahipleri
İlk 24
15 yıl
Müteveffa
2/4
2/4
Eş
2/4
2/4
D)KAZANÇ DURUMU
Müteveffanın vinç operatörü olduğu aylık ücretinin 3.000,00 TL lduğu emsal ücret yazıları ve tanık beyanlarına göre belirtlmiş ise de, ücret bordrosu yasal asgari ücret üzerinden düzenlenmiş bulunmakla, zorunlu mali sorumluluk sigortası genel şartları uyarınca yasal asgari ücret üzerinden hesaplama yapılacaktır.
E)BİLİNEN DÖNEM KAZANÇ TESPİTİ
Müteveffanın 10.06.2017 tarihinden itibaren hesaba esas alınacak aylık net ücreti 1.430.73 TL’dir.
F) BİLİNMEYEN DÖNEM KAZANÇ TESPİTİ
a) Zorunlu mali sorumluluk sigortası genel şartlarında belirtilen hesaplama yöntemine göre;
an,x = Nx – Nx+n
Dx
formülü ve iskonto oranı %1.8 teknik faiz ve TRH-2010 yaşam tablosu uygulanarak kazanç ve zarar hesabı yapılacaktır.
b) Aktif devre bakımından hesaplamaya alınacak aylık net ücret ( Yasal aylık asgari brüt ücret 1777,50 TL’nin evli kişiler geçerli olan aylık net tutarı 1.430,73 TL’dir.
Pasif devre maddi zararının aylık brüt 1777,50 TL’lik yasal asgari ücretin AGİ ilave edilmemiş net tutarı olan 1.270,75 TL üzerinden hesaplanması gerekmektedir.
MADDİ ZARAR HESABI:
1- Aktüeryal Yönteme göre;
Eş bakımından 39 YILLIK Maddi Zarar hesabı
24 yıllık aktif devre zararı;
(N 36-N 60)/D36 x (1.430,73 TL x 12 ay) x 2/4 pay x %100 kusur = 166.451,13 TL
15 yıllık pasif devre zararı
(N 60-N75)/D36 x (1.270,75 TL x 12 ay) x 2/4 pay x %100 kusur =+ 57.107,51 TL *
Eşin 39 yıllık maddi zararları toplamı =223.558,00 TL
2- Yargıtay ca benimsenen metoda göre 33 YILLIK Zararı:
24 yıllık aktif devre zararı;
1430,73 TL x12 ay x1.10x0.909091 x 24 yılx2/4 x%100 = 206.025,12 TL
9 yıllık pasif devre zararı
1270,75 TL x12 ay x1,1x0909091x9yılx2/4x%100 =+ 68.620,50 TL*
Eşin 33 yıllık maddi zararları toplamı = 274.645,00 TL
Aktüeryal yöntemde, yasal asgari ücret üzerinden (yeni düzenlemeye göre artık çoğunlukla yasal asgari ücret üzerinden hesaplama yapılacaktır) yapılan hesaplamada toplam zarar miktarı Yargıtay’ca benimsenen yönteme göre hesaplanan zarardan %25 civarında azdır.
Yine TRH tablosundaki pasif devre yaşam süresi *15 yıl olmasına rağmen PMF tablosundaki *9 yıllık bakiye ömür süresi destek süresi için hesaplanan maddi zarardan çok daha düşük çıkmıştır.
AKTÜERYAL YÖNTEM HAKKINDAKİ DEĞERLENDİRMELERİM ;
Aktüeryal yöntem, trafik kazasında meslekte kazanma gücünü yitiren veya geride kalan hak sahiplerinin, mağdurların maddi zararlarını karşılamayı amaçlayan hesaplama yöntemi olmayıp sadece sigorta şirketlerinin aktüeryal kar zarar dengelerinin bozulmaması için bu günkü ekonomik konjöktüre göre ödeyebileceği miktarın tesbitine yarar bir hesaplama işlemidir.
Aktüeryal yöntem sadece sigorta şirketinin karşılamayı kabul ettiği miktarın tesbitine yöneliktir. Bu yöntemde davacıların gerçek nihai maddi zararlarının hesaplanması ve ödenmesi amaç edinilmemiştir.
Bu itibarla açılacak tazminat davalarında iki ayrı bilirkişi raporu alınması gereği doğmuştur.
Davacıların maddi zararlarının hesabı için öncelikle Yargıtay’ca benimsenen metoda göre bilirkişi raporu ve sigorta şirketinin karşılayacağı miktarın hesaplanması içinde aktüeryal yöntemde dahil tek veya iki rapor alınmalıdır.
Sigorta ödemesiyle karşılanmayan zararın giderimi içinde diğer sorumluların sorumluluğuna gidilecektir.
S O N U Ç :
-Aktüeryal yöntemin, aktüerlerin belirlediği bir hesaplama yöntem olmadığı anlaşılmaktadır. Bu tarz hesaplama yönteminin, Hazine Müşteşarlığının, Sigorta Şirketlerinin talepleri doğrultusunda, sigorta sektöründeki şirketlerin karlılıklarının devamı ve Aktüeryal dengelerinin bozulmaması için aktüeryal nedenlere dayanan bir hesaplama yöntemi olduğu açık seçiktir.
Bu yöntemde Sigorta şirketinin karşılayabileceği demeyelim de , karşılamak istediği zarar miktarı hesaplanmaktadır.
Her ne kadar ödenen primler karşılığı teminat altına alınan poliçe limiti var ise de poliçeyle teminat altına alınan limit miktarı böylece daha alt miktarlara çekilmiş olmaktadır. Teknik Faizin %2 ve %3 olması durumunda ise sigorta şirketlerinin karşılayacağı tazminat miktarları daha da düşük rakkamlara ulaşacaktır.
Tazminatın tespitinde geçerli ve etkili olan objektif ölçüler yargısal kurallar uygulamalar büyük ölçüde sigorta sektörü yararına değiştirilmiştir.
-Ancak Şirketlerin aktüeryal sebeplerle kendi ekonomik çıkarlarını gözeterek risklerini azaltmak için yöntem belirlemeleri ve idarenin olur vermesi neticesinde vatandaşın hakkını elde etmesi zorlaştırılmıştır. Hak kayıpları ve mağduriyetler artacaktır. İşin ucu davanın diğer taraflarına (diğer tazmin sorumlularına) dokunacaktır.20.03.2018
Av.Fahri TAN
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Aktüeryal Yönteme Göre Maddi Tazminat Hesaplamaları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.Fahri Tan'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Aktüeryal Yönteme Göre Maddi Tazminat Hesaplamaları
