|
İÇİNDEKİLER
I) HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR 3
II) MENKUL KIYMETLER 4
A) PAY (HİSSE SENETLERİ) 4
1) Hisse Senetlerinin Çıkarılması 5
2) Hisse Senetlerinin Türleri 7
B) İLMUHABERLER 8
C) İNTİFA SENETLERİ 9
D) TAHVİLLER 10
III) DİĞER SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI 11
A) KATILMA İNTİFA SENETLERİ (KİS) 12
B) KÂR VE ZARAR ORTAKLIĞI BELGELERİ (KOB) 12
C) BANKA BONOLARI VE BANKA GARANTİLİ BONOLAR 13
D) FİNANSMAN BONOLARI 13
E) VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLER 13
I) HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR
Halka açık anonim ortaklıklar kavramı1 3794 sayılı SerPK2 ile kanuni bir kavram olarak hukukumuza girmiştir. Gördüğü ilgi nedeni ile Halka açık anonim ortaklıklar ülkemizde gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır.
SerPK. m. 3/g hükmüne göre, SerPK uygulamasında halka açık anonim ortaklık hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklardır. Kanunumuz iki tip halka açık anonim ortaklık öngörmektedir. Hisse senetleri halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklar pay sahibi sayısı 250’ yi aşan anonim ortaklıklardır. Bu anonim ortaklıklar halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar3.
Bir anonim ortaklık HAAO haline gelmekle sorumluluklar ve cezai hükümler gibi, yatırımcıyı koruyucu hükümlere tabi olmakla birlikte, SPK ve ilgili mevzuatımızın HAAO’ a tanıdığı haklardan da faydalanmaktadır4.
II) MENKUL KIYMETLER
Menkul kıymetler kıymetli evrak niteliğini haiz senetlerdir ancak bu senetler kıymetli evrak içinde yer alan daha dar bir kategoriyi oluştururlar. Her menkul değer aynı zamanda aynı zamanda bir kıymetli evraktır, fakat her kıymetli evrak menkul kıymet değildir. Menkul kıymet kavramının tanımında ana işleve sahip misli eşya niteliğine sahip olma, yatırım aracı olarak kullanılma ve dönemsel ürün verme olarak sayabileceğimiz üç öğe vardır5.
Menkul kıymetler poliçe, bono, çek konişmento, makbuz senedi gibi kıymetli evrakın aksine misli eşya niteliğine sahip kıymetli evraktır. Her bononun hukuki unsurları, yani şekil şartları diğerinin aynıdır. Ancak her birinin ihdasına sebep olan hukuki ilişki farklıdır. Soyutluluk ilkesi bu olguyu değiştirmez. Tertipler halinde çıkarılan senetler ise seri numaralarını taşırlar, aynı hukuki temele dayanırlar. Her biri aynı temel ilişkiden güç aldıkları için bütünün bir parçasını teşkil ederler. Bu nedenle her senet, sadece unsurları ile değil, içeriği, vadesi ve borçlusu ile aynıdır. Biri diğerinin aynıdır. Üçüncü kişiler açısından bir senedin diğerinden farkı yoktur. Poliçe bono, çek ödeme, konişmento, varant ve makbuz senedi i emtia işlemlerine araç olarak hizmet ederken menkul değerler, ortaklık ve alacaklılık hakkı sağladığı için yatırım aracı olarak kullanılırlar. Bu nedenle menkul kıymet borsasında işlem görürler. Menkul kıymeti tanıtan unsur onların faiz, kâr payı gibi dönemsel ürün getirmeleridir6.
SerPK md.3/b’ de verilen tanıma göre: “menkul kıymetler, ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları SPK tarafından belirlenen kıymetli evraktır”.
Menkul kıymetlere örnek olarak, pay senetleri, temettü ve faiz kuponları ve talonlar, ilmuhaberler, intifa senetleri, tahviller, varlığa dayalı menkul kıymetler, yatırım fonu katılma belgeleri, banka bonoları, banka garantili bonolar, finansman bonoları, gayrimenkul sertifikası, kâr ve zarar ortaklığı belgeleri, depo edilen menkul kıymet sertifikaları, seri halde çıkarılan ipotekli borç ve irat senetleri, rehinli tahvilleri verebiliriz7.
Aşağıda anonim ortaklıklar tarafından çıkarılan menkul kıymetler arasında önemli olanları incelenmeye çalışılacaktır.
A) PAY (HİSSE SENETLERİ)
Anonim şirket hisse senetleri günümüzde ekonomik hayatın en önemli araçlarından biridir. Sermaye piyasasının önemli araçlarından olan borsanın işleyişi de bu senetlerin üzerine inşa edilmiştir. Şirket paylarının kolayca devredilmesi de bu senetlerle gerçekleşmektedir. Türk hukukunda hisse senetleri, ortaklık sermaye payını temsil eden senetlerdir. Hisse senedi, ortaklık sermayesinin birbirine eşit kısımlara ayrılmış parçalarından her birinin karşılığı olmak üzere, kanunda gösterilen şekillere uygun bir kıymetli evraktır. Türk hukukunda hisse senetleri anonim ortaklıkların ve sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların paylarını temsil eder. TTK md. 409-419’ da düzenlenen pay senetleri, kanunumuzda tanımlanmamıştır. Doktrinde genel olarak hisse senetlerine ilişkin yapılan tanıma göre; “hisse senetleri, sermayesi paylara bölünmüş ve karşılığında kıymetli evrak niteliğinde pay senedi çıkarılabilen sermaye ortaklıklarının kanuni şekillere uygun olarak düzenledikleri belgeler olup, sermayesinin belirli bir oranını temsil ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı sağlayan senetlerdir ve kıymetli evrak niteliğini haizdirler8”.
HAAO’ ın hisse senetlerinin şekillerine ilişkin 2004 yılında SPK tarafından bir tebliğ9 yayınlanmıştır (Seri: I, No: 5). Bu tebliğin kapsamı 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre hisse senetleri halka arz olunmuş veya arz olunmuş sayılan anonim ortaklıklar ile Menkul Kıymetler Yatırım Ortakları tarafından ihraç edilecek veya bu ortaklıklarca, kupon tükenmesi, yıpranma, kupürlerin birleştirilmesi ya da bölünmesi gibi sebepler ile değiştirilecek hisse senetlerinin şekil şartları ve buna ilişkin kullanım esasları şeklinde belirtilmiştir.
Uzun dönemli yatırım aracı olarak kullanılan hisse senetleri, menkul kıymetlerin tipik bir örneğidir. Menkul kıymet olarak hisse senetlerinde yatırımcı bir ortaklığa hissedar olma gayesinden çok uzun dönemli ve sabit olmayan bir gelir elde etmeyi hedef almaktadır. Senedin ortaklık hakkı vermesi onun menkul kıymet olma cazibesini arttırmaktadır. Ayrıca hisse senetlerine imtiyaz tanınması onları daha da cazip hale getirmektedir10.
İçerdiği hak türü açısından alacak senetleri, ortaklık senetleri ve eşya hukuku senetleri bağlamında ortaklık senetleri grubunda yer alır. Çünkü senet düzenlenmeden önce kuruluşun ve sermaye artırımının tescili ile pay ve pay sahipliği geçerli olarak doğar. Temel ilişki bağlantısı açısından yapılan soyut/illi kıymetli evrak ayrımında ise hisse senetleri hakkı yaratan temel ilişkiyi gösterdikleri için illi (sebebe bağlı) senetler arasında yer alırlar11.
Menkul kıymet sayılan hisse senetlerinin adi veya imtiyazlı olup olmaması önemli değildir. Hisse senetlerinin halka arz edilip, bu yolla satılıp satılmaması da senedin menkul kıymet niteliğini değiştirmez. Menkul kıymet olarak kabul edilen hisse senetlerinin halka açık veya kapalı bir anonim ortaklık hisse senedi olmasının menkul kıymet kavramı açısından da farkı yoktur. Ancak tabi olduğu kanun ve hükümlerde farklılık yaratır.
1) Hisse Senetlerinin Çıkarılması
Türk hukukunda anonim ortaklıklardaki pay sahipliğini belirtmek ve paylar üzerinde yapılan hukuki muameleleri kolaylaştırmak amacı ile hisse senetleri çıkarılabilir. Pay aslında hisse senedinin çıkarılmasından önce mevcuttur. Bu nedenle hisse senetleri yaratıcı değil, açıklayıcı nitelikteki kıymetli evraktır.12
Kural olarak her paya karşılık bir hisse senedi çıkarılır. Ancak bir hisse senedine biden fazla pay da bağlanabilir. Hisse senedinin pay sahibine sağlayacağı haklar, pay sayısına göre değişir. Hisse senetlerinin matbu olması şart değildir. Ayrıca nama ya da hamiline yazılı hisse senedi çıkarmak da mümkündür, ancak hamiline yazılı hisse senedi çıkarabilmek için, taahhüt edilen pay bedellerinin tamamının ödenmiş olması gerekir13.
TTK’ ya göre, ortaklığın hisse senedi çıkarabilmesinin ilk şartı, ortaklığın tescil edilmesidir. Tescilden önce çıkarılan hisse senetleri hükümsüzdür ancak katılma taahhütlerinden doğan sorumluluklar devam eder. Tescilden önce hisse senedi çıkaranın bundan doğan zararlardan sorumluluğu devam etmektedir. Ancak SerPK md. 7/4’ e göre, kayıtlı sermaye artırım sistemini kabul etmiş anonim ortaklıkların tescilinden önce de hisse senedi çıkarılması mümkündür.
Anonim ortaklıklar için TTK payların hisse senetlerine bağlanması zorunluluğunu getirmemiştir. Şirket sözleşmesinde de bir zorunluluk öngörülmemişse, yönetim kurulu payları temsilen hisse senedi bastırıp bastırmamakta serbesttir. Hisse senedi çıkarılmamışsa payın devri, şirket pay defteri esas alınarak yapılır. Bu durumda şirketin ortakları da esas sözleşmeye ve pay defterine göre belirlenir.
Ticaret Kanununun aksine SerPK’ da 3794 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile, halka açık anonim ortaklıklarda, pay sahibine hisse senedi verme zorunluluğu getirilmiştir. SerPK md. 7/4’ deki düzenlemeye göre, kayıtlı sermayeli şirketler, satışını yaptıkları payları temsil eden hisse senetlerini aynı anda teslim etmelidir. Pay sahipliği de aynı anda alıcıya geçmiş olacaktır. Sermeye Piyasası Kanununun, 7/4 maddesi esas sermaye sistemini benimseyen halka açık anonim ortaklıklara bir süre tanımıştır. Buna göre sermaye artırımı nedeni ile satılacak olan nama yazılı hisse senetleri en geç doksan gün içinde alıcıya teslim edilmelidir. Hamiline yazılı senetler için bu süre otuz gün olarak belirlenmiştir. Yani, Sermaye Piyasası Kanununa tabi, anonim şirketlerde hisse senetlerinin ortaklara teslim edilmesi bir zorunluluktur. Ortaklara teslim edilebilmesi içinse hisse senetlerinin bastırılmış olması gerekmektedir.
Ayrıca TTK’ ya göre, imtiyazlı hisse senedi çıkarabilmek için, esas sözleşmede hüküm bulunması ve buna izin verilmesi gereklidir. Esas sözleşme değişikliği yapmadan, genel kurul veya yönetim kurulu kararı ile hisse senedi çıkarmak mümkün değildir. Ancak SerPK md. 12’ ye göre, kayıtlı sermaye sistemini seçmiş HAAO’ da yönetim kurulu kararı ile imtiyazlı veya itibari değerinin üzerinde, hisse senedi çıkarılabilir. Yönetim kurulunun imtiyazlı14 ve itibari değerinin üzerinde15 hisse senedi hisse senedi çıkarabilmesi için, esas sözleşme ile yetkili kılınması gerekir. (SerPK. m. 12/5)
SerPK’ nun burada getirdiği sınırlama, pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması veya mevcut imtiyazlı hisse senedi sahiplerinin haklarını kısıtlayan kararlar alınması ile ilgilidir. Ancak esas sözleşme ile SerPK md. 12/5 ile yönetim kuruluna bu tür kararlar alma yetkisi verilebilir. Ayrıca yeni çıkarılacak hisse senetlerinin miktarı kayıtlı sermaye miktarını aşmamalıdır.
2) Hisse Senetlerinin Türleri
TTK’ nın 409. maddesine göre, hisse senetleri hamiline veya nama yazılı olarak çıkarılabilir. Doktrinde hisse senetlerinin, nama, bağlı nama ve gerçek nama şeklinde üç değişik türü olduğu belirtilmektedir16.
a) Hamiline Yazılı Hisse Senetleri
TTK md. 570/1’ e göre, “senedin metin veya şeklinden, hamili kim ise o kimsenin hak sahibi sayılacağı kıymetli evrak; hamiline yazılı senet sayılır. Bu tanımdan yola çıkarak, hamili kim ise o kimsenin anonim şirket ortağı olarak, kabul edileceği senetlere hamiline yazılı hisse senedi denir. Bu senetler üzerinde ortağın adı yazmaz. Hamiline yazılı hisse senetlerinin devri bu nedenle oldukça kolaydır. Bu nedenle HAAO ve borsanın yapısına en uygun menkul kıymet olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, Hamiline yazılı hisse senetlerinin kim tarafından kimlere devredildiğinin takibi noktasında sıkıntılar çıkmaktadır. Bu nedenle hamiline yazılı hisse senetleri, kapalı aile şirketlerine veya halka açılmayı amaç edinmeyen şirketlere uygun düşmemektedir17.
Hamiline yazılı hisse senedini elinde bulunduran şahısların kanun ve esas sözleşme hükümlerine uygun olarak genel kurul toplantılarına katılma oy kullanma, şirket kâr elde etmişse, kendi payına düşen miktarı talep etme, yönetime katılma ve oy kullanma, şirket kâr etmişse kendi payına düşen miktarı talep etme gibi hakları vardır. hamiline yazılı hisse senetlerinin çıkarılabilmesi için esas sözleşmede hüküm olmalıdır (TTK md. 409/II). Ayrıca pay bedelleri tamamen ödenmedikçe hamiline yazılı hisse senedinin çıkarılamayacağı ifade edilmiştir (TTK md. 409/III)18.
HYPS, zilyetliğin nakli ile devredilir. Devrin anonim şirkete bildirilmesine ve bir deftere kaydedilmesine gerek yoktur. Devir için senet zilyetliği devredilmeli, zilyetlik devri mülkiyetin geçişi amacı ile yapılmalı, çoğunluk görüşünce tasarrufi işlemin geçerli bir hukuk sebebi olmalıdır. Ayrıca devreden yetkili olmalıdır. Bununla birlikte malik olmayan zilyetten iyiniyetle kazanımlar korunur19.
b) Nama Yazılı Hisse Senetleri
Anonim şirketlerin hisse senetleri ister hamiline ister nama yazılı olsun, kıymetli evrak niteliğini haizdir. TTK md. 566’ ya göre: “belirli bir şahıs namına yazılı olup da onun emrine kaydını ihtiva etmeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır”. TTK md. 416’ da ise, hisse senetlerinin nama veya hamiline olarak çıkarılabileceği belirtilmiş; ancak nama yazılı hisse senetlerinin devir şekli için emre yazılı kıymetli evrakta geçerli olan ciro şartı aranmıştır. Devrin ortaklığa karşı hüküm ifade etmesi içinse pay defterine kayıt gereklidir. Ayrıca anasözleşme ile devrin tamamen yasaklanabileceği de kabul edilebilir20.
Nama yazılı hisse senetlerinin hukuki geçerliliği bu nedenle tartışmalıdır. Doktrinde TTK’ nın 416/II hükmü karşısında bu senetlerin kanunen emre yazılı kabul edilebileceğini, senet üzerine yazılan olumsuz emre kaydı ile (TTK md. 566) gerçek nama yazılı hisse senetlerinin ihdas edilebileceğini savunanlar vardır. Nama yazılı hisse senetlerinin gerçek nama yazılı hisse senetleri ve bağlı nama yazılı hisse senetleri olmak üzere iki türü vardır.
1) Gerçek (Sınırlamasız) Nama Yazılı Hisse Senetleri
Nama yazılı pay senetleri kanunen emre yazılı kıymetli evrak niteliğinde olmayıp, gerçek anlamda “nama” dırlar. Yani bu hisse senetlerinin adında yer alan “nama” ifadesi gerçek anlamda “nama” lığı ifade ederler21.
Nama yazılı pay senetleri kanunen emre yazılı kıymetli evrak sayılsa da menfi emre kaydı konularak ve devrinin alacağın temliki hükümlerine göre yapılacağı anasözleşmede belirtilmek suretiyle, bu senetlerin gerçek nama yazılı olarak düzenlenebileceği kabul edilmektedir. TTK 416 Nama yazılı pay senetlerinin sadece ciro ve zilyetliğin nakli ile devredilebileceği izlenimi yaratmaktadır. Ancak kanunen emre yazılı olan kambiyo senetlerinin dahi menfi emre kaydı ile nama dönüştürülmesi kabul edilmişken, bu sonucu nama yazılı pay senetleri için de kabul etmememiz bir çelişkiye yol açabilir22.
Gerçek nama yazılı pay senetlerinin devri için, senet üzerine veya ayrı bir kağıda temlik beyanı yazılması senet ve ayrı belgede temlikname zilyetliğinin devralana nakledilmesi ve devredenin de yetkisinin bulunması gerekir. yetkisi olmayan birisinden iktisap durumunda devralanın iyiniyeti korunmaz. Ayrıca devralanın pay defterine kaydı da gerekir. ( TTK md. 416/II, 417)
2) Bağlı Nama Yazılı Hisse Senetleri
TTK 416’ da belirtildiği üzere, nama yazılı senetler, anasözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça devredilebilirler.
Bağlı nama yazılı hisse senetleri, “bağlam” denilen, esas sözleşmede yer alan hükümler dolayısı ile devirleri kısıtlanmış hatta yasaklanmış nama yazılı hisse senetleridir. Nama ifadesini içermelerine rağmen bunlar da, kanunen emre yazılı kıymetli evraktır, bu nedenle ciro ve zilyetliğin devri ile devredilirler23.
Bağlı nama yazılı hisse senetlerinde devralan bağlama uymuyorsa, pay defterine kaydolunmaz ve ortaklığa karşı pay sahipliğini kazanamaz. Bağlam hükümleri kayda imkân veriyorsa devir alan aynı zamanda ortaklığa karşı da pay sahipliği sıfatını kazanır.
B) İLMUHABERLER
İlmuhaberlerin anlamı geçici senet ya da ara senet olarak ifade edilmektedir. Anasözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla ileride çıkarılacak pay senetleri ile değiştirilmek üzere pay senetlerinin yerine geçici olarak çıkarılan, nama veya hamiline olarak düzenlenen ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir24.
Nama yazılı hisse senetlerinin yerini tutmak için çıkarılan nama yazılı ilmuhaberlerin devri nama yazılı hisse senetlerinin devrine ilişkin hükümlere tabidir. (TTK md. 411/1). Hamiline yazılı hisse senetlerinin yerine düzenlenen nama yazılı ilmuhaberler ancak alacağın devri hakkındaki hükümlere göre devredilebilir, ancak devir şirkete karşı ancak bildirim ile hüküm ifade eder. TTK 409/III hükmünden yola çıkarak hamiline yazılı pay senetleri yerine bedelleri tamamen ödenmiş olmak şartıyla, hamiline yazılı ilmuhaber çıkarılabileceği sonucuna ulaşabiliriz. Bunların devri de hamiline yazılı senetler gibi zilyetliğin devri hükümlerine göre devredilebilir.
TTK’ da ilmuhaberlerin şekli ile ilgili, hüküm yoktur. Hisse senetlerine ilişkin TTK md. 413 burada kıyasen uygulanabilir. Aksine bir hüküm olmadığı taktide, anonim ortaklıkların ilmuhaber çıkarma zorunluluğu yoktur25.
C) İNTİFA SENETLERİ
Sahibine sadece malvarlıksal haklar sağlayan, hisse senetlerinin aksine, anonim şirketlerde herhangi bir payı temsil etmeyen, pay sahipliği haklı bahşetmeyen, kıymetli evrak bazen de menkul kıymet niteliğini haiz senetlere intifa senedi denir26. TTK md. 402-403’ de düzenlenmiştir.
İntifa senetleri, İntifa sözcüğü içerse de sahibine Medeni Kanundaki intifa hakkını vermez. Medeni Kanunda intifa hakkı tam bir yararlanma yetkisi verir. Oysa intifa senedi, pay sahibine kural olarak yönetim hakkı kazandırmaz, sadece malvarlıksal yararlanma yani saf alacaklılık hakları bir tür katılmayı ifade eder. Zira 403. maddede intifa senedinin sadece kâra veya tasfiye artığına katılma ya da çıkarılacak yeni paylardan alma hakkı sağladığı belirtilmiştir27.
Burada hak sahibi ile ortaklık arasındaki ilişki sözleşmeseldir, ortaksal nitelikte bir ilişki yoktur. Hak sahibi burada, ortaklık karşısında üçüncü kişi konumundadır. Bu nedenle anonim ortaklık intifa senetlerini bu senetlerin sahiplerinin onayını almadan esas sözleşmeyi değiştirerek kaldıramaz ya da sınırlayamaz28.
TTK md. 402/1’ e göre, genel kurul, ana sözleşme gereğince veya ana sözleşmeyi değiştirerek, bedeli ödenen payların sahipleri alacaklılar, kurucular veya bunlara benzer bir nedenle, şirketle ilgili olanlar lehine intifa senetleri yaratılmasına karar verilebilir. Ancak ilk ana sözleşmede öngörülmedikçe kurucular lehine intifa senedi yaratılamaz. ( TTK md. 279/5, 402/II). İntifa senetleri anasözleşmede hüküm bulunması, ve genel kurulun karar alması şartı ile, belirli kişiler yararına çıkarılır. TTK 402’ ye göre bu kişiler, bedeli itfa edilen pay sahipleri ve ilk anasözleşmede öngörülmek şartı ile kurucular, alacaklılar veya bunlara benzer nedenlerle ortaklık ile ilgisi olanlardır. İntifa senetleri sahipleri TTK md. 402/III uyarınca bir kurul oluştururlar.
Lehlerine intifa senedi düzenlenmiş olanlar, intifa sahipleri genel kurulu adında bir heyet oluşturur. Bu kurul kararlarını intifa senedi öngörülürken daha ağır hükümler konulmamışsa, var olanların çoğunluğu ile verir.
D) TAHVİLLER
TTK md. 420’ ye göre, “anonim şirketlerin ödünç para bulmak için, itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları senetlere tahvil denir”. Tahviller özel finansman aracıdır ve ödünç sözleşmesine dayanır. Normal ödünç sözleşmelerinden farkı, taraflarında ve senedin kıymetli evrak olmasında görülür. Burada alacak hakkı tahvilin satılmasından sonra doğmaktadır. Hak ise anapara ve faizden oluşmaktadır. Ortaklık zarar etse de tahvil sahipleri anapara ve faizlerini talep edebilirler. Bu nedenle tahvillerde anapara ve faiz miktarı ile ödeme şartlarının varsa ödeme planının yazılması gerekir. Bu faiz miktarı sözleşme ile kararlaştırılmamışsa, açık talep halinde avans oranı olacaktır, çünkü konu TTK’ da düzenlendiği için mutlak ticari iştir.
Hisse senedi ile tahvil arasında bazı farklılıklar vardır. paydaşla şirket arasındaki ilişki, tahvil sahibine göre daha devamlıdır. Tahvil sahibi paydaş statüsünü kazanmaz. Kendisine intifa senedi verilse de sonucu değiştirmez. Sadece şirketten alacaklı konumundadır. Şirketin kâr payı dağıtması, kar elde etmesine bağlıdır. Oysa tahvil sahibine zarar edilse bile faiz ödemek zorundadır. Şirketin tasfiye aşamasında tahvil sahipleri üçüncü kişi alacaklı konumunda olduğu için paydaşlara göre öncelik hakkına sahiptir. Tahvilde faiz alacağı sabitken, temettü değişkenlik gösterebilir29.
Ana sözleşme tahvil çıkarılmasına uygun olsa bile, bu konuda genel kurul tarafından bir karar verilmesi gerekir. Bu kararın geçerli olması için TTK md. 388’ deki toplantı ve karar yeter sayılarının sağlanması gerekir. Ayrıca genel kurulun bu kararı tescil ve ilan edilmedikçe uygulanamaz. (TTK md. 423). Çıkarılan tahvillerin bedelleri, tamamen alınmadıkça, ikramiyeli veya ikramiyesiz yenileri çıkarılamayacağı gibi, bu tahviller ödenmiş sermayeyi ve onaylanmış son bilançoya göre, mevcudiyeti anlaşılan miktarı aşamaz. (TTK md. 422) bu ilke ve kurallara SerPK. md. 13 ile istisnalar getirilmiştir.
SerPK. md. 13/6’ ya göre, tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç yetkisi esas sözleşme ile yönetim kuruluna verilebilir. Yönetim kuruluna verilen yetkinin dayanağı, esas sözleşmedir. Esas sözleşme ile tahvil çıkarma esasları ve şartları belirtilebileceği gibi, faiz oranı, satış ve itfa şartları gibi hususlara karar verme yetkisi yönetim kurula bırakılmış olabilir. SerPK. md. 13/6’daki yetki devrinin doktrinde sadece halka açık anonim ortaklıklar için söz konusu olduğu savunulduğu gibi, halka açık olsun veya olmasın bütün anonim ortaklıkların tahvil ihraç yetkisinin yönetim kuruluna devredilebileceği savunulmaktadır30. Yönetim kurulunun tahvil çıkarma yetkisine esas sözleşme ile bir sınırlama getirilmemişse, kanun yönetim kurulunun bu yetkilerinin sınırlarını da belirler. Yönetim kurulu tahvil sahiplerinin haklarına engel olabilecek, herhangi bir karar alamaz ( SerPK md. 14/3).
SPK’ da Seri: II, No: 11 Sayılı, Tahvillerin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliği31, Seri: II, No: 15 Sayılı Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvillere İlişkin Esaslar Tebliği32, Seri: II, No: 16 Sayılı Kâra İştirakli Tahvil İhraç Esasları Tebliği yayınlamıştır33.
Tahviller nama veya hamiline yazılı olarak çıkarılabilir. Tahvillerin şirket adına imzaya yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Tahvil çıkarıldığı taktirde, şirketçe nama yazılı kaydına özgü bir defter tutulur. tahvil sahiplerinin oluşturduğu bu kurul, tahvil sahipleri genel kurulu olarak adlandırılır ve bu kurul kanunda yazılı yetkileri kullanır.
E) PAY SENETLERİ İLE DEĞİŞTİRİLEBİLİR TAHVİLLER
Pay senedi ile değiştirilebilir tahviller, sahiplerine pay senetleri ile değiştirebilme veya doğrudan yeni paylar alma hakkı veren kıymetli evrak niteliğine sahip borç senetleri olarak tanımlanabilir. Bu senetler tahvillerin özel bir türüdür. Sahibine değiştirme hakkı kullanılıncaya kadar bir tahvil olarak bazı haklar sağlamasının yanında, pay senetlerinin iktisabına yönelik beklenen bir hak da sağlar. Hak sahibi ortaklığın kazanç durumunu gözeterek dilerse dilerse değiştirme hakkını kullanır. Aksi halde ödenmesi ortaklığın kazanç sağlamasına bağlı olmayan ve oranı belirli faiz ile yetinmektedir34.
TTK’ da da bunların çıkarılmasına dair bir engel yoktur. Tahvillerle değiştirilebilecek payların temini esas sermaye sisteminde büyük güçlüklere yol açsa da SerPK m. 12 ile HAAO’ a getirilen kayıtlı sermaye sistemine geçme olanağından yararlanan ortaklıklarda bu sorun kolaylıkla aşılabilmektedir35.
III) DİĞER SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
Kanunda diğer sermaye piyasası araçlarının tanımı yapılmamış, sadece, uygulamada ortaya çıkabilecek sorunları bertaraf etmek amacıyla, esasen para piyasası Aracı sayılan banknot, döviz ve münferit borç ilişkilerine dayanan kambiyo senetleri (poliçe, çek, bono), mevduat sertifikası ve nukut sermaye piyasası araçları dışında bırakılmıştır. Kanun koyucunun tamın yapmayarak sınırlama getirmemesinin amacı, sermaye piyasasının hızlı gelişim süreci ve dinamik yapısı gereğince, ihtiyaç duyulacak yeni sermaye piyasası araçlarının önünün kesilmemesi, yeni finansal enstrümanlar yaratılmasına imkan tanınmak istenmesidir36.
SerPK tahvillerin haricinde, diğer sermaye piyasası aracı olarak, “depo edilen menkul kıymet sertifikası” ( SerPK m. 11/5), “ipotek teminatlı menkul kıymetler” (SerPK m. 12/A) “varlığa dayalı menkul kıymetler ”(SerPK m. 13B) ve diğer borçlanma senetlerinden bahsetmektedir. Bunlar şartları ve nitelikleri SPK tarafından belirlenecek ve kurul tarafından ihdas olunacak belgelerdir. Kurul tebliğlerle “katılma intifa senetlerini” (SERİ III, NO: 10), “Kâr ve zarar ortaklığı belgelerini” (SERİ III, NO, 11), “banka bonoları ve banka garantili bonoları” (SERİ III, NO, 12), “finansman bonoları” (SERİ III, NO, 13), “varlığa dayalı menkul kıymetler” (SERİ III, NO: 14), “gayrimenkul sertifikaları” (SERİ III, NO:19), “ipotek teminatlı menkul kıymetler” (SERİ III, NO 33), “ipoteğe dayalı menkul kıymetler” (SERİ III, NO 34) ile düzenlemiş ve niteliklerini ve çıkarılma esas ve usullerini hüküm altına almıştır37.
SerPK m. 13/6’ da tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin ihraç yetkisinin esas sözleşme ile yönetim kuruluna bırakılabileceği belirtilmiştir. Şimdi bu borçlanma senetlerinden bazılarını inceleyelim.
A) KATILMA İNTİFA SENETLERİ (KİS)
Katılma intifa senetleri anonim ortaklıkların nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alam ve tebliğde belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan senetlerdir38.
KİS’ lere tanınabilecek haklar, TTK sisteminden ayrılmaktadır. Ortakların nakit karşılığı satılmak üzere ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve tebliğde belirtilen imkanların bir bölümden veya tamamından yararlanma haklarının tanınabileceği, hükme bağlanmaktadır. (SERİ III, NO: 10 m.4)
Tebliğde KİS’ lerin , esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabileceği düzenlenmektedir. Ayrıca KİS’ ler nama veya hamiline olarak düzenlenebilir.
B) KÂR VE ZARAR ORTAKLIĞI BELGELERİ (KOB)
KOB’ lar menkul kıymet alın satımı ile iştigal eden ortaklıklar hariç, diğer anonim ortaklıklar tarafından iştigal sahalarına giren tüm faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyaçlarını karşılamak için, yurt içinde ve yurt dışında satılmak üzere çıkarılabilen, kâr ve zarara iştirak edeceği belirtilen menkul kıymetlerdir39.
KOB çıkarabilecek ortaklıkların anonim ortaklıklar olduğu tebliğde belirtilmiştir. Tebliğ KOB ihracında HAAO veya kapalı anonim ortaklık ayrımı yapmamakta tüm ortaklıkların KOB ihraç edebileceğini ifade etmektedir. KOB ihraç edebilecek tüm anonim ortaklıkların genel kurulu KOB ihraç karar yetkisini esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla yönetim kuruluna devredebilir40.
C) BANKA BONOLARI VE BANKA GARANTİLİ BONOLAR
Banka Bonoları; bankanın bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip, Kurul'ca kayda alınmasını müteakip ihraç ettiği emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. (SERİ III, NO, 12 md. 2). Tebliğ hükmünün tanımında bu bonoların emre veya hamiline yazılı kıymetli evrak olarak belirtilmesi, tebliğ hükümlerinde açıklık olmayan hallerde TTK’ nın kıymetli evraka ilişkin hükümlerinin uygulanacağını da belirtmektedir. Bu bonolar da tebliğde açıkça menkul kıymet olarak belirtilmiştir.
Bonoların ihracına dair karar, özel sektöre mensup bankalarda genel kurulca, kamu iktisadi teşebbüsü statüsündeki bankalarda ise kendi özel mevzuatları uyarınca yönetim kurulunca alınır. Bu kararda satış limiti ve tedavül limitinin belirtilmesi şart olup, diğer koşulların tespitinde banka yönetimine yetki verilebilir. Bono ihracı için esas sözleşme ile yönetim kuruluna yetki devredilebilir. (SERİ III, NO, 12 md. 4)
D) FİNANSMAN BONOLARI
Finansman bonoları, ihraçcıların bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip Kurul kaydına alınmak suretiyle ihraç ederek sattıkları emre veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki kıymetli evraktır. (SERİ III, NO, 13 md. 3) Finansman bonolarının vadeleri banka bonoları veya banka garantili bonolar gibi, en az 60 en fazla 720 gündür. SERİ III, NO, 13 md. 4). Finansman bonosu ihracı için anonim ortaklık statüsündeki ihraçcıların esas sözleşmede buna yetki veren hüküm bulunması, genel kurulca TTK’ da belirtilen nisaplara uygun karar alınması gerekir. SerPK md. 13 hükmü uyarınca da finansman bonosu ihraç yetkisi esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. (SERİ III, NO, 13 md. 10)
E) VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLER
Bu Tebliğde düzenlenen varlığa dayalı menkul kıymetler, bu Tebliğde belirlenen ihraçcıların kendi ticari işlemlerinden doğmuş alacakları veya bu Tebliğ hükümleri çerçevesinde temellük edecekleri alacaklar karşılığında, Kurul'ca kayda alınarak ihraç edilen kıymetli evraktır. (SERİ III, NO: 14 md.3)
Varlığa dayalı menkul kıymetlerin ihracında işleme konu olabilecek alacak türleri Tüketici Kredileri; (Bankaların gerçek kişilere, ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla, mal ve hizmet alımları dolayısıyla, açmış oldukları bireysel krediler ile finansman şirketlerinin kendi mevzuatları çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilere açmış oldukları krediler), Konut Kredileri; (Bankaların, 2985 sayılı Kanun ve bu Kanuna dayalı mevzuat çerçevesinde, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ile yapılan anlaşma hükümlerine göre kendi kaynaklarından hazır konut alan kişilere açtıkları bireysel krediler, bankaların verdikleri ipoteğe dayalı bireysel konut kredileri ile konut sektörünü kredilendirmeye yetkili Kamu İktisadi Teşebbüsü statüsündeki bankaların kendi mevzuatları çerçevesinde açtıkları krediler), Finansal Kiralama Sözleşmelerinden Doğan Alacaklar (3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde finansal kiralamaya yetkili kuruluşların yaptıkları finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar) dır. (SERİ III, NO: 14 md 4)
Varlığa dayalı menkul kıymetler, doğrudan veya alacaklıların temellükü ile dolaylı olarak ihraç edilebilir. (SERİ III, NO: 14 md 5)
KAYNAKÇA
ALTAY, İsmail. “Türk Menkul Kıymetler Borsası Hukukunda Hisse Senedi Yatırımcısının Korunması Açısından Kotasyon Sistemi ve Kottan Çıkarılan Şirket Yatırımcısının Hukuki Başvuru Yolları”(basılmamış yüksek lisans tezi, Marmara üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, 2006), http://tez2.yok.gov.tr/tez.htm.
ARSLAN, İbrahim. Şirketler Hukuku Bilgisi. 9. baskı. Konya: Mimoza Yayınları, 2004
BAHTİYAR, Mehmet. Ortaklıklar hukuku. Gözden geçirilmiş 2B. İstanbul: beta, 2006
MOROĞLU, Erdoğan ve Abuzer Kendigelen. Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuat. Güncelleştirilmiş 2. bası: İstanbul.Arıkan yayınevi, 2007
POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU. Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku. 10.Baskı. Beta: İstanbul, 2005
PULAŞLI, Hasan. Şirketler Hukuku.Güncelleştirilmiş 4.B. ADANA: Karahan,2003
FEHİMAN, Tekil. Anonim Şirketler Hukuku. İstanbul, 1998
ÜNAL, Kürşat. “Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu’nda Hisse Senetleri”. Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu'na 65.Yaş Günü Armağanı.2.b. İstanbul : Beta Basım Yayım, 2001.ss 693-743
ÜNAL, Oğuz Kürşat, “Sermaye Piyasalarında Halka Açık Anonim Ortaklıklar”, Ankara: nobel, 1999
1 Halka açık anonim ortaklıkların tarihi gelişimi konusunda bkz. Oğuz Kürşat Ünal, Sermaye Piyasalarında Halka Açık Anonim Ortaklıklar”, Ankara: Nobel, 1999, s. 32 vd
2 13.5.1992 T; 21227 S RG.
3 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s.33.
4 Tanına haklar konusunda bkz.Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 42.
5 TEKİNALP ( Poroy/Çomoğlu). Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku,1 0.B.İstanbul: Beta, 2005, N.1094.
6 TEKİNALP ( Poroy/Çomoğlu).s. 618.
7 Mehmet Bahtiyar,.Ortaklıklar hukuku, Gözden geçirilmiş 2B, İstanbul: Beta, 2006 s. 176.
8Oğuz Kürşat Ünal, “Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu’nda Hisse Senetleri”. Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu'na 65.Yaş Günü Armağanı. 2.b. İstanbul : Beta Basım Yayım, 2001. s. 692.
9 R.G. 23.6.1989 T; 20204 S. R.G.
10 Ünal, TTK ve SerPK ‘ da hisse senetleri, s. 692.
11 Bahtiyar s. 180 vd.
12 Ünal TTK ve SerPK’ da hisse senetleri s. 716.
13 Ünal, TTK ve SerPK’ da hisse senetleri, s 716.
14 İmtiyazlı hisse senetlerini adi hisse senetlerinden ayıran özellik, bu senetlerin sahiplerine adi hisse senetlerine nazaran farklı haklar temin etmesidir. Bu farklılığa ise imtiyaz denir. İmtiyazla, temettü dağıtımı tasfiyeye iştirak, oy verme ve yeni çıkarılacak menkul kıymetlerin alanında öncelik gibi haklarla ilgilidir. TTK imtiyaz konularını sınırlamamıştır. Özellikle “ve sair hususlarda imtiyaz” ifadesini kullanarak imtiyaz konularının tespitini TTK ve diğer emredici hükümlere aykırı olmamak şartı ile serbest bırakmıştır. Bu açıdan imtiyazların sınırlarını genel hukuk kuralları düzenler. Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 170 vd.
15 İtibari değerinin üzerinde bir bedelle taahhüt edilebilen veya satılabilen hisse senetlerine doktrinde “agiolu (primli) hisse senedi” adı verilmektedir. Esas sözleşmede aksine bir hüküm olmadıkça, primli hisse senetlerinin kar ve tasfiye payının hesabında itibari değer üzerinden ödenen miktar hesaba katılmaz. Bkz. Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s.180 vd.
16 Bkz. Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) s. 625.
17 İbrahim Arslan, Şirketler Hukuku Bilgisi. 9. Baskı. Konya: Mimoza Yayınları, 2004 S. 287 vd.
18 Yargıtay, TTK 409’ a aykırı olarak, hamiline hisse senedi çıkarılması ve sahibine verilmesi halinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının hisse senetlerinin iptalini dava etmeye hakkı olmadığına karar vermiştir. (Y.11.HD. 20,31987, 7665/1621)
19 Bahtiyar s. 181.
20 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N. 1168.
21 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N.1103.
22 Bahtiyar s. 187.
23 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N. 1102.
24 Bahtiyar s. 187.
25 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N 1197.
26 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N. 1214.
27 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N. 1215.
28 Tekinalp (Poroy/ Çomoğlu) N. 1217, İntifa senedi sahiplerinin yapacağı özel toplantıda onaylamaları halinde kaldırmanın ya da sınırlamanın mümkün olduğu konusunda bkz. Yarg. 11. HD. 22.01.1976 tarihli kararı.. Yargıtay burada çoğunlukla alınan kararı yeterli görmüştür, ancak Tekinalp’ e göre, burada onay oybirliği olmalıdır. Nitekim Yargıtay da daha sonra eski görüşünden dönmüş ve onayın oybirliği ile olmasını kabul etmiştir. Bkz. Yarg. 11. HD. 31.05.2001.
29 Tekil Fehiman, Anonim Şirketler Hukuku, İstanbul, 1998, s. 462
30 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 150
31 20.9.1991 T ; 20997 S R.G.
32 14.7.1992 T; 21284 S. R.G.
33 14.7.1992 T; 21284 S. R.G.
34 Bahtiyar, s. 190
35 Bahtiyar s. 191.
36 İsmail Altay,.“Türk Menkul Kıymetler Borsası Hukukunda Hisse Senedi Yatırımcısının Korunması Açısından Kotasyon Sistemi ve Kottan Çıkarılan Şirket Yatırımcısının Hukuki Başvuru Yolları”(basılmamış yüksek lisans tezi, Marmara üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, 2006), http://tez2.yok.gov.tr/tez.htm, s. 21.
37 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 160.
38 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 161.
39 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s 161
40 Ünal, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s. 161
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Menkul Kıymetler" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Vildan Şimşek'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Menkul Kıymetler
