Toplu iş sözleşmesinin süresi sona ermeden taraflar değişiklik yapabilir mi ?
Av.M.Lamih ÇELİK Şanlıurfa Belediyesi Hukuk İşleri Müd.V
“İngiliz işçi hareketinin ünlü tarihçeleri Sidney ve Beatrice Webb tarafından ilk defa 1891 yılında kullanılan toplu pazarlık deyimi,işçilerin temsilcisi olarak sendikalar ile işverenler arasında ücret ve diğer çalışma koşullarını düzenlemek amacıyla yapılan toplu iş sözleşmelerini ve buna ilişkin görüşmeleri,yorumları ve uygulamaları anlatır. Türk hukukunda işçiler ve işverenler karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek amacıyla tanınan toplu iş sözleşmesi yapma hakkı(Anayasa m.53/1),işçiler tarafından sendikaları aracılığıyla kullanmaktadır.”[1]
ILO’nun 91 sayılı tavsiye kararının 2.paragrafında toplu iş sözleşmeleri,”Çalışma ve istihdam koşulları ile ilgili olarak bir tarafta işveren veya işveren örgütü;diğer tarafta işçi örgütü temsilciler arasında yazılı olarak yapılan sözleşmeler olarak tanımlanmaktadır.[2]
Türk hukukunda ise 2822 sayılı Toplu iş sözleşmesi,Grev ve Lokavt Kanununun 2.maddesine göre;”Toplu iş sözleşmesi, hizmet akdinin yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmedir.
Toplu iş sözleşmeleri, tarafların karşılıklı hak ve borçlarını, sözleşmenin uygulanmasını ve denetimini, uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de ihtiva edebilir.”
Konuya ilişkin genel açıklamalardan sonra başlıkta sorduğumuz soruya şöyle cevap verebiliriz;
Yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesi, henüz süresi sona ermemiş olsa bile bazı maddelerde uygulamadan kaynaklanan anlaşmazlık ortaya çıkması halinde, Belediye ve işçi sendikası karşılıklı anlaşıp yazılı bir ek protokol düzenleyerek sözleşmenin bazı maddelerini değiştirebilirler.
Belediye ve İşçi sendikası henüz süresi dolmayan toplu iş sözleşmesini aşağıda belirtilen esaslara uyarak değişiklik yapabilirler;
1-Taraflar yürürlükte bulanan Toplu iş sözleşmesinin süresini değiştiremezler.Yani 1 yıl süreyle yapılmış toplu iş sözleşmesinin süresini 2 veya 3 yıla çıkaramazlar.Aynı şekilde 3 yıl süre ile yapılmış sözleşmenin süresini de kısaltamazlar. (TİSGLK.m.7/1) Toplu iş sözleşmesinde hiç süre belirtilmemişse sözleşmenin içeriğinden herhangi bir süre tespit edilemiyorsa 1 yıl süreli yapıldığı kabul edilecektir.Sözleşmede bazı yardımlarda iki yıla göre artış yapılmış ise ve süreye ilişkin bir düzenleme yoksa sözleşmenin süresi iki yıl olarak kabul edilmelidir.
2-Yürürlükteki Toplu iş sözleşmesini imzalayan işçi sendikası ile belediye karşılıklı anlaşarak sözleşmeyi değiştirebilir.Belediye ,sözleşmeyi imzalayan sendikadan başka bir işçi sendikasıyla anlaşıp ta yürürlükteki sözleşmeyi değiştiremez.Değişiklik ancak yürürlükteki Toplu iş sözleşmesini imzalayan işçi sendikası ile yapılabilir.Ancak çoğunluğunu kaybeden işçi sendikası sırf işçileri cezalandırmak amacıyla yapacağı değişiklikler Medeni kanunun 2.maddesinde yer alan dürüstlük ve iyiniyet kuralına aykırı olacağından mahkemeye başvurulması halinde mahkeme kararıyla geçersiz sayılabilir.[3]
3- Toplu iş sözleşmesinin eki niteliğinde olan değişiklik protokollerinin “yazılı” yapılması şarttır.(TİSGLK.m.4)Sadece Belediyenin kabul etmesi yetmez,işçi sendikası da değişikliği aynen kabul etmesi gerekir. Muhalefet şerhi içeren değişiklik metni geçerli olmaz.
4-Henüz yürürlüğe girmemiş ücret zamları gibi parasal konulara ilişkin sözleşme hükümlerinde değişiklikler yapabilir ve henüz işçiler için tahakkuk etmemiş durumdaki her türlü ödeme tutarlarında indirime gi­debilir veya bunlara ilişkin düzenlemeleri kaldırabilirler.[4]
İşçi lehine tahakkuk etmiş ve uygulaması yapılmış haklar işçi için artık kazanılmış bir hak niteliğinde olduğundan belediye ve sendika anlaşarak bunu değiştiremezler. Sadece Toplu iş sözleşmesinin yürürlük süresi içinde henüz doğmamış veya gerçekleşmemiş parasal nitelikli hükümlerinindeğiştirilmesi, örneğin, ikinci altı aya veya bir sonraki yıla ait ücret zamları ile yüzde yüz oranında uygulanan fazla mesai ücretlerinin protokol tarihinden itibaren yasal sınırlara (%50) çekilmesi mümkün vegeçerlidir. Ancak ücret zammı dönemlere ayrılmamış ise yani 2 yıl için tek bir artış oranı belirlenmiş ise bunun işçi aleyhine değiştirilmesi mümkün değildir.
5-Toplu iş sözleşmesinde yapılacak değişiklikler bir veya birkaç maddenin sözleşmeden çıkarılması veya içeriğinin tamamen değiştirilmesi ya da tamamıyla yürürlükteki sözleşmede hiç bulunmayan yeni bir veya birkaç maddenin eklenmesi şeklinde olabilir. Yoksa değişiklik adı altında sözleşmenin tümü yeniden düzenlenemez.[5]
Konuya ilişkin Yargıtay Kararları
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
Esas : 2005/38473 Karar: 2006/4428 Karar Tarihi: 21.02.2006
Toplu iş sözleşmesinin uygulandığı işyerinde, işçi ile işverenin biraraya gelerek toplu iş sözleşmesi hükümlerini değiştirmeleri mümkün değildir. Toplu iş sözleşmesini imzalayan tarafların bu yönde yetkileri olmakla birlikte, somut olayda toplu iş sözleşmesini imzalayan işçi sendikası ile işveren sendikası arasında bu yönde yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. Bu noktada davacı işçinin toplu iş sözleşmesi hükmü uyarınca 01.09.2001 tarihinde yürürlüğe giren ücret artışını öngören hükmün uygulanmasından işçinin bireysel olarak vazgeçmesi geçerli değildir. İşyerindeki bu uygulama, toplu iş sözleşmesi düzenini öngören 2822 sayılı Yasanın 6. maddesi hükmüne aykırıdır. Gerçekten, davacı işçinin işverene vermiş olduğu feragatname ile toplu iş sözleşmesinin hükmüne aykırı şekilde ve işçi aleyhine bir hizmet akdi hükmü yürürlüğe sokulmak istenmiş olmakla, bu durum, anılan 6. maddenin ilk cümlesine açık biçimde aykırılık oluşturur.Böyle olunca, davacı işçinin toplu iş sözleşmesinin 01.09.2001 - 28.02.2002 tarihleri arasında geçerli olan 3. dönem ücret artışından yararlanması gerekir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
Esas : 2007/18332 Karar: 2008/13705 Karar Tarihi: 02.06.2008
Toplu iş sözleşmesini düzenleyen tarafların bir araya gelerek toplu iş sözleşmesi hükümlerini değiştirmeleri olanaklıdır. 4857 sayılı İş Kanununun 22. maddesinin son fıkrasında yazılı olan “taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilirler” kuralından, toplu iş sözleşmeleri yönünden iş ilişkisinin tarafları yerine, toplu iş sözleşmesinin taraflarını anlamak lazım gelir. Gerçekten, toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi olan kişilerin bu yetkileri devam ettiği sürece toplu iş sözleşmesi hükümlerinde değişiklik yapmaları kural olarak mümkündür.
Buna göre davalının toplu iş sözleşmesini imzalayan işçi sendikası ile bir araya gelerek toplu iş sözleşmesi hükümlerini günün koşulları sebebiyle değiştirmesi mümkün iken bunu yapmamıştır. Muvazaalı şekilde işçilerin kağıt üzerinde çıkışları yapılıp işi ve işyerleri değişmeksizin yeni bir iş sözleşmesi ve düşük ücretle holding bünyesindeki bir başka işyerinde işe başlattığı, davacı işçiye TİS ve sendika ile yapılan protokol hükümlerini belirlenen düşük ücret üzerinden uyguladığı anlaşılmaktadır.
Davalı işverenin TİS zamlarını etkisizleştiren bu işlemleri sebebiyle davacının fark ücret ve ikramiye alacağı doğmuştur.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
Esas : 1996/906 Karar : 1996/9229 Karar Tarihi: 22.04.1996
Toplu İş Sözleşmesi tarafları yetkileri olduğu sürece kural olarak yeni düzenlemeler yapabilirler ve sözleşmenin kimi hükümlerini değiştirebilirler. Somut olayda Toplu İş Sözleşmesi'nin altında sendika temsilcisi olarak imzası bulunan bir sendika mensubu ile davalı arasında protokol yapıldığı anlaşılmakla birlikte bu sendika temsilcisinin tek başına Toplu İş sözleşmesi değişikliği yapabilip yapamayacağı konusunda mahkemece bir araştırma ve inceleme yoluna gidilmemiştir. Böyle bir yetkinin olup olmadığının saptanabilmesi için öncelikle sendika tüzüğünün getirtilerek hükümlerinin incelenmesi gerekir.
Tek başına yetkili olduğu sonucuna varıldığı takdirde dava red edilmeli aksi halde şimdiki gibi kabul edilmelidir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, tereddüt halinde sendika genel başkanlığından adı geçenin yetkili olup olmadığı da sorularak sonuca gidilmelidir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
Esas :20079-889 Karar : 2007/916 Karar Tarihi: 28.11.2007
Toplu iş sözleşmesinin eki niteliğinde bulunan protokol uyarınca toplu iş sözleşmesinin yasaca izin verilen hükümlerinin ileriye dönük olarak değiştirilebilmesi mümkündür.
DİPNOTLAR;
[1] Prof.Dr.Fevzi Demir,Sorularla Toplu İş Hukuku TBB yayını Ankara-2006 s.211
[2] Dr.Banu UÇKAN,Avrupa Birliği Düzeyinde Toplu Pazarlık Legal yayını İst-2006 s.24
[3] Av.Yusuf ULUTAŞ,”Toplu İş Sözleşmesinde Süreler”,Legal İSGHD S.2008/18 s.498
[4] Dairemizin kararlılık kazanmış uygulamasına göre toplu iş sözleşmesi ücret artış hükmünün, artış zamanının gelmesinden önce toplu iş sözleşmesi taraflarınca değiştirilmesi mümkündür.Ancak bu yöndeki protokolün toplu iş sözleşmesini imzaya yetkili kişilerce düzenlenmiş olması şarttır.(Yargıtay 9.HD. E. 2003/15316 K. 2004/8953 T. 20.4.2004)
[5] Yrd.Doç.Dr.Aydın BAŞBUĞ,”Toplu iş Sözleşmesinden doğan Haklardan Feragat” Sicil Dergisi S.Eylül/2007 s.69
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Toplu İş Sözleşmesinin Süresi Sona Ermeden Taraflar Değişiklik Yapabilir Mi ?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.M.Lamih Çelik'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
* Son okunma 3 saat 35 dakika 17 saniye
önce.
* Ortalama Günde 2,64 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 15656, Kelime Sayısı : 1402,
Boyut : 15,29 Kb.
*
1 kez yazdırıldı.
*
1 kez indirildi.
*
Henüz yazarla iletişime geçen okuyucu yok.
* Makale No : 1073
Toplu İş Sözleşmesinin Süresi Sona Ermeden Taraflar Değişiklik Yapabilir Mi ?
