|
BANKA SÖZLEŞMELERİNİN TANIM VE TASNİFİ
I.GİRİŞ
Günümüzde banka ile olan ilişkiler, yalnızca ticari hayat veya sosyal yaşantımızla ilgili olmayıp, devletin finans politikası ve ulusal ekonomi yönünden önemli bir yer işgal etmektedir. Bankacılık işlemleri banka ile müşteri arasındaki ilişkiler açısından özel hukuka, bankaların kuruluş, faaliyet ve denetimleri açısından kamu hukukuna tabidir. Biz burada ticari ve günlük hayatımızın önemli ihtiyaçlarını teşkil eden bankacılık işlemlerini, banka ile müşteri arasındaki özel hukuka tabi sözleşme ilişkilerini tanımlamaya çalışıp çeşitli tasniflere ayıracağız.
Banka sözleşmeleri ile ilgili tanım ve tasniflere geçmeden önce, konunun iyi anlaşılması açısından önce özel borç ilişkileri , daha sonra banka ve bankacılık işlemleri hakkında kısaca bilgi vereceğiz.
II- ÖZEL BORÇ İLİŞKİLERİ KAVRAMI
Borç ilişkisinin genellikle kuruluşu, sona ermesi, hükümleri, geçirdiği değişiklikler, hükümsüzlüğü,kuruluşunda temsil ilişkisi gibi sorunlar Borçlar Kanunu tarafından 1-181.maddelerde düzenlenmiştir. Borçlar kanununun bu birinci kısmını takip eden ikinci kısma 182-524.maddelerde ise özel borç ilişkileri,genellikle borç ilişkisi değil,belli sözleşme tipleri olarak düzenlenmiştir.
Borçlar Kanununun özel borç ilişkilerini düzenleyen ikinci kısmına “ Akdin Muhtelif Nevileri”4 denmektedir. Kanunun 182-524.maddeleri arasında düzenlenen bu ikinci kısmında satım, bağışlama,kira,ariyet,vedia,vekâlet gibi belli sözleşme tipleri düzenlenmiş,bu tiplerin dışında kalan tip dışı(veya atipik )sözleşmelerle ilgili düzenleme getirmemiştir.5 İlerleyen bölümlerde görüleceği gibi ödevimizin konusunu oluşturan banka sözleşmelerinin çoğu her geçen gün sayıları hızlı bir şekilde artan atipik(tipik olmayan),BK’da düzenlemesi olmayan sözleşmelerdir.
A- Sözleşme Özgürlüğü Çerçevesinde Tip Seçme Özgürlüğü
Sözleşme karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile oluşur(BK.m. 1). Kişiler sözleşme özgürlüğü ilkesi ile hukuk düzeninin sınırları içinde diledikleri konularda sözleşme yapabilirler. Anayasal bir ilke(Anay.m. 48) olan bu serbesti ile taraflar sözleşme yapıp yapmama6, sözleşmenin karşı tarafını seçme7, sözleşmenin konusunu ve koşullarını seçme8, sözleşmenin şeklini ve türlerini seçme özgürlüğüne9 sahiptir. Böylece taraflar Borçlar Kanununun 182-524. maddeleri arasında düzenlenen tip sözleşmelerden dilediklerini hatta yasalarda düzenlemesi olmayan türleride bu ilke çerçevesinde yapabilirler. Ancak bu serbesti mutlak bir serbesti değildir. Zira Borçlar Kanunu m. 19 ve 20 bu serbestiye sınır getirmiştir. Yapılacak sözleşme kanunun sınırları dahilinde, konusu ahlaka,kamu düzenine, emredici hükümlere ve kişilik haklarına aykırı olmamalıdır.
Ödevimizin konusunu oluşturan Banka Sözleşmeleri adından anlaşıldığı gibi banka ile müşteri arasında yapılan iki taraflı hukuki işlemleri ifade eder. İlerde açıklanacağı gibi Banka sözleşmelerinin çoğu Borçlar Kanununda düzenlenen tip sözleşmelerden farklıdır. Böylece taraflar sözleşme serbestisi çerçevesinde yasalarda düzenlenmeyen değişik sözleşme tipleri yapabilmektedir.
Bankacılık işlemleri özel hukuk alanına girer; bu alanda yukarıda belirtildiği gibi emredici hükümlere ve diğer sınırlara(BK.19,20) uymak kaydı ile, irade özgürlüğü ilkesi hakimdir. Ancak, bankaların genel işlem şartları, anılan ilkeyi kötüye kullanan bir uygulamayı ortaya çıkardığı için, bunların içeriklerinin denetimi zorunlu duruma gelmiş ve denetleme kuralları irade özgürlüğü ilkesinin bir diğer sınırını oluşturmuştur.10
B- Banka ile Yapılan Sözleşme Türlerinin Borçlar Kanununda Yer Alan Sözleşme Türleri ile Uygunluk İçinde Olup Olmadığı Hususu
Banka ile müşterileri arasında yapılan sözleşmeler çok çeşitlidir ve bunların sayısı her geçen gün çeşitlenerek artmaktadır. Birer kredi ve krediye aracılık kurumu olan banka ile müşteri arasındaki sözleşmelerden en sık karşılaşılanları şunlardır; kredi temini için yapılan kredi sözleşmesi, para ve menkul eşyanın muhafazası için yapılan cari hesap sözleşmesi,yine müşterek hesap sözleşmesi,ödeme amacıyla yapılan çek sözleşmesi, ticari amaç dışında kullanılmak için yapılan tüketici kredisi sözleşmesi gibi sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler sınırlı sayı(numerus clausus) ilkesine tabi değildir ve bunların sayısını çoğaltmak mümkündür.
İlk bakışta sözü edilen bu sözleşmelerin çoğunluğu BK’nun “akdin muhtelif nevileri” kısmında düzenlenmiş bulunan karz, usulsüz tevdi(vedia)11 ve vekalet gibi üç sözleşme kategorisine ayırmak mümkündür.12
Genellikle Tasarruf mevduat sözleşmesi, vadeli mevduat söz konusu ise karz, vadesiz mevduat ise usulsüz vedia olarak nitelendirmektedir.13
Doktrindeki hakim görüş, kredi açtırma sözleşmesini doğrudan karz akdi olarak nitelendirmemekte, sui generis bir sözleşme saymaktadır.14
Müşterek hesap sözleşmesi ise (compte-joint), usulsüz tevdi ve vekalet unsurlarını ihtiva eden bir karma sözleşme niteliğinde sayılmaktadır.15
Banka tekniğinin ağır bastığı akreditif ve ciro hesap işlemlerine ilişkin sözleşmelerin hukuki niteliğini tesbit kolay değildir. Zira bu sözleşmeleri havale veya sürekli vekalet olarak nitelendirmek, sadece hukuki çerçeveyi tayin etmek anlamına gelir, yoksa bu sözleşmelerle ilgili diğer sorunlara kesin bir çözüm getirildiği söylenemez.16
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşıldığı gibi banka sözleşmelerini borçlar kanunundaki sözleşme tipleri içinde mütalaa etmek onların orijinalliğini inkar etmek ve tanımamak demektir.Gerçekten banka sözleşmeleri kanunda düzenlenmiş bulunan vekalet,adi veya usulsüz vedia ve karz sözleşmeleri ile ortak yanları mevcuttur.Ancak bu sözleşmeler devamlı olarak yenileşen ve mükemmelleşen banka tekniklerinin özelliği gereği değiştirilmekte ve tamamlanmaktadır. Bu sebeple Borçlar kanunundaki sözleşme tipleri banka işletmesinde tanınan ve fiilen uygulanan sözleşmeleri biçimlendirmeye ve nitelendirmeye yeterli olamamaktadır.17
III- “BANKA” KAVRAMI ve “BANKA İŞLEMLERİ”
Banka ile müşteri arasında yapılan her sözleşmenin bir tarafını teşkil eden bankaların tanımına ilişkin yasalarımızda bir hüküm mevcut değildir.Ticaret Yasamızın Kıymetli Evraka ilişkin kısmında “Banka”nın tarifi başlığını taşıyan 727.maddesinde banka ile ilgili şöyle diyor: Bu fasılda geçen “Banka” tabirinden maksat Bankalar Kanununun hükümlerine tabi olan müesseselerdir. Bu hüküm bize bir tanım vermemektedir . 5411 sayılı Bankacılık Yasası’ da bu konuda bir tanıma yer vermemiş, anılan Yasanın “tanımlar ve kısaltmalar” başlıklı 3.maddesinde mevduat bankası ve kalkınma bankası gibi banka türlerinin ne olduğu tanımlanmaya çalışılmış fakat “banka”nın ne olduğuna dair doyurucu bir tanıma vermemiştir, yine yasa 11.maddesinde Türkiye’ de kurulacak bankaların Anonim Şirket şeklinde kurulacağını ve bakanlığın iznine tabi olacağını ve yasanın öngördüğü şekilde kurulacağını hükme bağlamıştır. Görüldüğü gibi yasalarımızda bankaya ilişkin bir tanım yoktur, durum böyle olunca banka kavramını tanımlama işi doktrine düşmüştür. Doktrinde bankalar için şöyle bir tanım yapılmıştır: “Bankalar,halkın derhal kullanmak istemediği paraları mevduat şeklinde toplayarak büyük sermayeleri oluşturan ve bunları başkalarına ödünç vermek suretiyle kredi ve benzeri işlemleri ticari bir iş ve sanat olarak yapmağa yasal olarak yetkili kılınan kuruluşlardır.”18
Banka kavramını açıkladıktan sonra şimdi banka işlemlerine ,bankaların müşteri ile yaptıkları işlemlere bakalım. 5411 sayılı Bankacılık yasası19 yürürlüğe girmeden önce yasalarımızda bu işlemlerin neler olduğu sayılmamış, bu iş doktrine düşmüş ve doktrin tarafından bu işlemler çeşitli tasniflere tabi tutulmuştur.20 21
Bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyet konuları, Avrupa Birliği direktiflerine uyumlu olarak, finansal kuruluşların tanımlanabilmesi ile etkin gözetim ve denetimin kapsamının belirlenmesi amacıyla açık bir şekilde sıralanmıştır.22 Bu işlemler 5411 sayılı yasanın “faaliyet konuları” başlıklı 4.maddesinde şöyle sıralanmıştır;
a. Mevduat kabulü.
b. Katılım fonu kabulü.
c. Nakdi,gayrinakdi her cins ve surette kredi verme işlemleri.
d. Nakdi ve kaydi ödeme ve fon transferi işlemleri,muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri.
e. Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri.
f. Saklama hizmetleri.
g. Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri.
h. Efektif dahil kambiyo işlemleri;para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı,satımı veya bunların emanete alımı işlemleri.
i. Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri.
j. Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri.
k. Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri.
l. Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri.
m. Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işleri.
n. Yatırım danışmanlığı işlemleri.
o. Portföy işletmeciliği ve yönetimi.
p. Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı.
r. Faktöring ve forfaiting işlemleri.
s. Bankalar arası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık.
t. Finansal kiralama işlemleri.
u. Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri.
v. Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler.
Görüldüğü gibi yeni yasa (5411 sayılı Bankacılık yasası) daha önceki yasada yer almayan bir hükme yer vermiş ve bankacılık işlemlerini örnek verme şeklinde sıralamış. Maddede sıralanan işlemler “kurulca belirlenecek diğer faaliyetler “ denilerek bankaların gerçekleştirebilecekleri işlemlerinin sınırlı sayıda olmadığı açıkça hükme bağlanmıştır. Böylece önceki yasa döneminde doktrinde yapılan tasnifler yasal bir zemine kavuşturulmuş ve bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyet konuları, Avrupa Birliği direktiflerine uyumlu hale getirilmiştir.
IV- BANKA SÖZLEŞMELERİ
Banka sözleşmesi kavramının ne olduğuna ilişkin yasalarımızda bir tanım bulunmamaktadır. Banka sözleşmesi kavramında yer alan “banka” sözcüğü bu sözleşmenin ancak bir banka ile yapılabileceğini gösteriyor. Kavramda yer alan “sözleşme” sözcüğü ise iki taraflı hukuki işlemi, böylece banka sözleşmesi banka ile yapılan iki taraflı hukuki işlemi ifade eder.
A- Genel Banka Sözleşmesinin Mevcut Olup Olmadığı Hususu
Genel banka sözleşmesi ,banka ile müşterisi arasında mevcut sözleşme ve sözleşmeler dışında bir çerçeve sözleşmenin bulunduğu esasına dayanan23 ve Alman doktrinindeki bir kısım hukukçu tarafından savunulan teoridir.24
Genel banka sözleşmesi,banka ile müşterisi arasındaki münferit sözleşme veya sözleşmeleri aşan, uzun bir zaman parçasına yayılmış bulunan, fakat her zaman sona erdirilebilen bir banka ilişkisini düzenler. Söz konusu banka iş ilişkisi, bankanın müşterisi için yaptığı işlemlerin ve verdiği hizmetlerin hukuki temelini ve çerçevesini oluşturur.25
Alman doktrininde savunulan bir görüş, banka genel işlem şartlarının26 “başlangıcında” yer alan “banka müşterilerine işlemlerinin yapılması için değişik türde vekaletnameleri emre hazır bulundurur” ibaresinden hareket edilerek, “genel bir banka sözleşmesinin” mevcut olduğu görüşü savunulmuştur. Ancak bu konuda Alman doktrininde birlik yoktur.27
B- Türk Hukukundaki Durum
Türk Hukukunda,Genel banka sözleşmesinin varlığının kabulü mümkün değildir. Zira sözleşmenin varlığı için gerekli olan taraf iradeleri unsuru gözden kaçırıldığı için Genel banka Sözleşmesinin varlığı reddedilir. Bir diğer neden Almanya’da olduğu gibi Bankalara ilişkin Genel işlem Şartlarının “Başlangıç”ında yer alan ve müşterinin bütün istekleri için, banka bina ve tesislerinin müşterinin emrine amade olduğunu bildiren hükme benzer bir kurala Türk bankacılık uygulamasında rastlanmamaktadır.28
Türk bankacılık uygulamasında özellikle kredi ilişkilerinde bankalar kendileriyle sürekli iş yapan müşterilerine kolaylık sağlamak ve değişik kredi türleri için çeşitli sözleşme metinleri düzenlenmesinin güçlüğünden kurtulmak için”Genel Kredi Sözleşmeleri”adı altında, özellikle borçlu cari hesabı açılan kredilerin tümünde ve çek taahhütnamesi ile iskonto taahhütnamesinde uygulanmak üzere bir sözleşme metni hazırlanmıştır. Bankaların müşterileriyle sözleşme yaparken kendisi tarafından önceden hazırlanmış metinleri kullanması, yapılan bazı sözleşmelerde Genel işlem şartlarına atıfta bulunulması Genel Banka Sözleşmesi”nin varlığının kabulü için yeterli değildir. Zira uygulamadaki gerçekler de göz önünde tutulursa, bir “genel banka sözleşmesi”yoktur;sadece mevduat, kredi açılması, cari hesap ve akreditif gibi bazı müşterek özellikler gösteren somut olarak kararlaştırılmış banka sözleşmeleri mevcuttur.29
Yukarıda açıklanan nedenlerle Türk hukukunda “Genel banka sözleşmesi”nin mevcut olduğu kabul edilemez.
V- BANKA SÖZLEŞMELERİNİN TASNİFİ
Yukarıda Banka işlemleri sıralarken 30görüldüğü gibi banka ile müşteri arasındaki ilişkiler özellikle sözleşme ilişkileri çok çeşitli olup sayıları her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle bu sözleşme ilişkilerini tasnif etmek hiçte kolay değildir.
Banka ile yapılan sözleşmeler genel olarak şunlardır; kredi sözleşmesi, mevduat sözleşmesi, çek sözleşmesi31, finansal kiralama sözleşmesi32, akreditif, müşterek hesap sözleşmesi,tüketici kredisi33 ve kiralık kasa sözleşmesi gibi sözleşmelerdir. Bütün bu sözleşmelerin ortak özelliği taraflarından birinin Türk Hukukunda ancak Anonim Şirket şeklinde kurulabilen birer kredi ve krediye aracılık kurumu olan banka olmasıdır. Bu sözleşmelerin hepsini bünyesinde barındıran bir yasa hukukumuzda mevcut değildir. Ancak Finansal kiralama sözleşmesi(Leasing) ve tüketici kredisi sözleşmesi(4077 sayılı Tüketicinin korunması hakkında kanun) gibi bazı sözleşmeler için ülkemizde ayrı yasa bulunmaktadır.
Aşağıda banka sözleşmeleri çeşitli tasniflere ayrılacak ve bazı sözleşme tipleri önemleri ve uygulamada yaygın şekilde görülmeleri nedeniyle haklarında kısaca bilgi verilecektir.
Banka işlemleri (özellikle sözleşmeler) ile ilgili doktrinde çeşitli tasnifler yapılmaktadır.34 Biz burada birer kredi ve krediye aracılık kurumu olan bankaların uygulamada müşterileriyle yaptığı hukuki işlemleri(sözleşmeleri),
-- Pasif işlemler yani müşterilerin para ve menkul eşyasının muhafazasına ilişkin banka sözleşmeleri ,
-- Aktif işlemler yani bankanın alacaklı olarak kredi müşterileri ile yaptıkları kredi sözleşmeleri,
-- Aktif işlemler kapsamında yer alan teminat amaçlı banka sözleşmeleri,
-- Bankaların müşteri hizmetlerini üstlendikleri, komisyon işlemleri diye adlandırılan nötral(bağımsız) banka sözleşmeleri ,
şeklinde bir tasnife tabi tutacağız.
Bankalar, müşterileriyle yaptıkları yukarıda belirtilen sözleşmelerde, genellikle muhtevası önceden bankaca kaleme alınmış ve hazırlanmış banka standart(numune) sözleşmeleri35 ile banka genel işlem şartlarını36 kullanmakta, bu metinlerin ya her iki tarafça imzalanmasıyla ve ya tek taraflı taahhüt şeklinde müşterinin imzalamasıyla banka ile müşteri arasında sözleşme kurulmaktadır.37
A-Para ve Menkul Eşyanın Muhafazasına İlişkin Banka Sözleşmeleri
Bu sözleşmeler banka hesabı ve banka saklama sözleşmeleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Banka hesabı denilince müşterinin parasını saklamak ayrıca bunun faiz almak(vadeli hesap sözleşmesi) amacıyla banka ile yaptığı sözleşmeler kastedilir. Bunlara örnek olarak başta TTK 87 vd. maddelerde düzenlenen cari hesap sözleşmesi38 olmak üzere tasarruf mevduatı sözleşmesi,yabancı hesap sözleşmesi,sırdaş hesap-mevduat sertifikası sözleşmesi,Döviz hesabı sözleşmesi ve Müşterek hesap sözleşmesi39örnek gösterilebilir.40
Menkul eşyanın muhafazasına ilişkin sözleşmeler ise müşterinin her nevi menkul malını saklamak amacıyla banka ile yaptığı sözleşmelerdir. Bunlara örnek olarak açık tevdi,kapalı tevdi,kiralık kasa41 ve toplu saklama sözleşmeleri örnek gösterilebilir.42
B-Kredi Sözleşmeleri
Kredi, bir gerçek veya tüzel kişinin itibarı,saygınlığını ifade eder. Kredi sözleşmesinde,kredi veren(ödevimiz açısından “banka”nın) kredi alana(müşteriye) belirli şartlarla,belirli kredi limiti dahilinde kredi vermeyi taahhüt etmesi, kredi alanın da bankaya karşı faiz ve komisyon ödemeyi taahhüt etmesi ile kurulan bir sözleşmedir.43
Kredi Sözleşmeleri pasif ve aktif kredi sözleşmeleri şeklinde ikiye ayrılır. Yine aktif kredi sözleşmeleri de nakdi ve gayri nakdi kredi sözleşmeleri şeklinde ikiye ayrılır.
Pasif kredi işlemleri(sözleşmeler), bankayı borç altına sokan ve ödeme yükümlülüğü getiren işlemlerdir(sözleşmeler). Bu tür işlemlerde banka kendi adına ve hesabına başkasına ait paraları borç olarak almakta ve kendine tevdi edilen bu paraları yine kendi iradesine göre aktif kredi işlemi olarak başkalarına ödünç vermektedir.44 Bu tür kredilere örnek olarak cari hesap sözleşmesi ve müşterek hesap sözleşmesi örnek olarak gösterilebilir.
Aktif kredi işlemleri, pasif kredi işlemlerinin karşı tarafını teşkil eder. Bu tür sözleşmeler genelde bankanın müşterilere ödünç para vermesi ve kredi açması, şeklinde banka ile müşteri arasında imzalanan kredi sözleşmesi şeklinde gerçekleşir. Aktif kredi işlemleri de kendi içinde nakdi ve gayri nakdi kredi işlemleri olarak ikiye ayrılır.45 Nakdi kredi işlemlerine(sözleşmeleri) örnek olarak 5411 sayılı Bankacılık yasasında açıkça düzenlenen kıymetli evrakın bankaca satın alınması amacıyla yapılan İskonto sözleşmesi, Finansal kiralama sözleşmesi46,tahsil amacıyla komisyon karşılığında alacağın temliki için yapılan Faktöring sözleşmesi, cari hesap ile ödünç para verme sözleşmesi, üçlü bir ilişki olup uluslararası ticarette ödeme amacıyla yapılan akreditif sözleşmesi ve senet ve emtia avansı kredisi sözleşmesi gösterilebilir. Gayri nakdi kredi işlemleri ise bir sonraki başlık olan teminat amaçlı banka sözleşmeleri adı altında incelenecektir.
C- Teminat Amaçlı Banka Sözleşmeleri
Teminat amaçlı sözleşmeler,genellikle banka garantisi diye adlandırılan, bankanın müşteri lehine verdiği veya müşterinin banka lehine verdiği banka teminatlarını ifade eder47.
Yukarıda kredi sözleşmeleri adı altında mütalaa ettiğimiz gayri nakdi kredilerde ,nakit olmayan kredi işlemlerinde kredi veren kurum(genellikle banka) para ödemez, sadece bir risk, bir sorumluluk üstlenmektedir. Bu tür kredide banka sadece bir yükümlülük altına girmekte olduğundan buna “yükümlülük kredisi”denilmektedir48.Gayri nakdi kredilerde genelde teminat amaçlıdır. Bu kredilere örnek olarak aval kredisi,kefalet kredisi,kabul kredisi,ciro kredisi ve uygulamada en çok görülen banka teminat mektupları gösterilebilir. Gayri nakdi krediler dışında teminat amaçlı sözleşmelere menkul ve gayrimenkul rehin sözleşmeleri,birlikte borç üstlenme sözleşmeleri ve müteselsil borçluluk sözleşmesi örnek olarak verilebilir.49
Bir şahsi teminat türü olan ve uygulamada çok yaygın çeşitleri50 olan banka teminat mektupları hakkında kısaca bilgi verelim. Türk hukuk sisteminde bugün için banka teminat mektupları;tek tip örnek metinlere uygun olarak hazırlanan, çok geniş bir uygulama alanına sahip olduğu halde, bazı dolaylı düzenlemeler bir yana, müessese olarak tüm yönleriyle yasal düzenlemesi olmayan , garanti sözleşmesi olarak nitelendirilen bir kişisel teminat türü durumundadır.51
D- Bankaların Müşteri Hizmetlerini Üstlendikleri, Komisyon İşlemleri Diye Adlandırılan Nötral(bağımsız) Banka Sözleşmeleri
Bankaların müşteri hizmetlerinin ifasına yönelik sözleşmeleri ,bankaların belli bir prim veya provizyon karşılığı müşteri hizmetinin ifası zımnında yaptığı sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmelerde müşteri adına yapılan ödemeler ile ilgili olanlar en önemlileridir.52 Müşteri hizmetlerinin ifasına yönelik sözleşmelere örnek olarak havale,kambiyo senetleri(bono poliçe ve uygulamada en çok karşılaşılan çek53) ve hisse senedi temettü kuponlarının tahsili, akreditif yoluyla mal bedelinin ödenmesi,vesaik mukabili ithalat ve ihracatta ödeme işlemleri gösterilebilir.54
Bankanın tüzel kişi olarak kendi hesabına ve adına yaptığı kağıt ve madeni para, döviz ve menkul kıymet alım-satımı ve ihracı ile ilgili sözleşmeler, komisyon sözleşmeleri diye adlandırılan nötral(bağımsız) sözleşmelerdir.55
VI- SONUÇ
Yukarıda açıklandığı gibi banka sözleşmeleri genellikle güven temeline dayanan sürekli devamlı borç ilişkileridir.56 Banka ile müşterileri arasında yapılan ve bizim tasnif etmeye çalıştığımız sözleşmeler, adı ne olursa olsun “banka sözleşmesi”olarak adlandırılmaktadır. Bu sözleşme ilişkileri ticari ve günlük hayatımızın birer parçası haline gelmiş ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununda bu işlemler örnek verme şeklinde sıralanarak bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyet konuları ve dolayısıyla sözleşme ilşkileri, Avrupa Birliği direktiflerine uyumlu hale getirilmiştir.
1 CENGİZ KOSTAKOĞLU,Banka Kredi Sözleşmelerinden Doğan uyuşmazlıklar ve Akreditif,3.Bası,Beta,İstanbul,2001 s.1.
2 KAPLAN,”Banka Sözleşmelerinin Yorumu ve Tamamlanması”,Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi(BATİDER)Cilt XIV,sayı:2,Ankara:1987,s.12.
3 ŞENER AKYOL,Banka Sözleşmeleri,Kemaleddin Birsen armağanı,İstanbul:2001,s.1.
4 BK’unun ikinci kısmının,”Akdin Muhtelif Nevileri”başlığı taşımasının isabetsiz olması konusunda geniş bilgi için bakınız(bkz.) CEVDET YAVUZ, Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler),3.Bası,İstanbul:2004,s.2 ; FAHRETTİN ARAL, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri,5.Bası Ankara:2003,s.45.
5 AKYOL, a.g.e, s.1-2.
6 YAVUZ, a.g.e, s.4.
7 YAVUZ, a.g.e, s.4-5.
8 AHME.T M.KILIÇOĞLU,Borçlar Hukuku Genel Hükümler,3.Bası,Ankara:2003,s.152.
9 KILIÇOĞLU, a.g.e, s.153.
10 ÜNAL TEKİNALP,Banka Hukukunun Esasları C. I,İstanbul:1988,s.12.
11 “Usulsüz tevdi” sözleşmesi,saklatan tarafından verilen bir miktar para,eşya veya kıymetli evrakın, saklayıcı tarafından güvenli bir yerde muhafaza edilmesi ve belirli bir süre sonra veya istenildiğinde mislen geri verilmesi borcunu doğuran sözleşmeyi ifade eder (EJDER YILMAZ,Hukuk Sözlüğü,6.bası, Ankara:2001,s.903.).
12 İBRAHİM KAPLAN,Banka Sözleşmelerinin Yorumu ve Tamamlanması,Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi(BATİDER) Cilt XIV 1987,s.15.
13 KAPLAN, a.g.m, s.15.
14 KAPLAN, a.g.m, s.16., Kredi sözleşmeleri hakkında daha fazla bilgi için bkz. İlerde Banka sözleşmelerinin tasnifi başlığı altında ,Kredi Sözleşmeleri.
15 KAPLAN, a.g.m, s.16. ; Müşterek Hesap;birden çok kişinin birlikte bankada bir hesap açmaları ve aralarındaki anlaşmaya göre, söz konusu hesap üzerinde birlikte veya münferiden tasarruf yetkisine haiz olmaları durumunda,ortada bir müşterek hesap sözleşmesi vardır. Müşterek Hesap sözleşmesinin çeşitleri ve müşterek hesaplar hakkında detaylı biligi için bkz. KAPLAN , Banka Sözleşmeleri Hukuku C. 1 , Ankara:1996 s.169-190.
16 KAPLAN, a.g.m, s.16.
17 KAPLAN, a.g.m, s.16.
18 ALİ SAİT YÜKSEL,Bankacılık Hukuku ve İşletmesi,5.Bası,İstanbul:1986,s.1.
19 5411 No- 19.10.2005 tarih, RG. 01/11/2005- 25983(Mük.)
20 TEKİNALP, a.g.e, s.13.
21 SEZA REİSOĞLU,Bankalar Kanunu Şerhi 4491 sayılı yasayla değişik,Ankara:2000,s.113-114.
22 Bankacılık Kanunu ile ilgili 30.03.2005 tarihinde T.B.M.M. Başkanlığına sunulan tasarıya ilişkin Hükümet gerekçesi için bkz. www.tbb.org.tr/turkce/kanunlar/5411/5411-hükümet gerekçesi .
23 TEKİNALP, a.g.e, s.250.
24 İBRAHİM KAPLAN,Banka Sözleşmelerinin Yorumu ve Tamamlanması,BATİDER CXIV,Ankara :1987,s.13.
25 TEKİNALP, a.g.e, s.250.
26 Genel işlem şartları;bankalar tarafından önceden hazırlanmış bulunan, banka ile müşteri arasında geçerli olacak hesap ve kredi şartlarını gösteren kurallara verilen isimdir.
27 Genel banka sözleşmesinin mevcut olup olmadığı hususu ile ilgili olarak,Alman hukukundaki diğer görüşler ile Fransız ,İsviçre ve Avusturya hukuklarındaki durum hakkında bilgi için bkz. KAPLAN, a.g.m, s.12-13.
28 TEKİNALP, a.g.e, s.251-253.
29 KAPLAN,”Banka Sözleşmelerinin Yorumu ve Tamamlanması”, BATİDER Cilt XIV,sayı:2,Ankara:1987,s.14-15
30 bkz.. yukarıda. III Nolu başlık
31 Çek,Türk Ticaret Kanununa göre kıymetli evrak mahiyetinde bir kambiyo senedidir ve hukuki niteliği itibariyle bir havaledir. ABUZER KENDİGELEN,Çek Hukuku,İstanbul:2004,s.3. Çek anlaşması(bkz.TTK m.695) ödevimiz açısından bir banka sözleşmesidir. Çünkü Türk hukukunda çekte muhatap ancak bir banka veya özel finans kurumu olabilir(ancak uygulamada hemen her zaman muhatabın bir banka olduğu görülüyor).
32 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu m.4’e göre, finansal kiralama sözleşmesi,”kiralayanın,kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir”.
33 Tüketici kredisi;Banka ve benzeri finans kuruluşlarının, bir mal veya hizmet almak isteyenlere,bazı özel koşullarla açtıkları kredi türü. YILMAZ, s.894.
34 Bankacılık işlemlerinin , 1.Bilançolarına göre, 2. Konularına göre, 3. Niteliklerine göre yapılan tasnifi hakkında geniş bilgi için bkz.TEKİNALP,s.14-16; bir başka tasnif için bkz. YÜKSEL,s.4-5.
35 Standart(numune)sözleşmeler; muhtevasının tamamı veya bir kısmının önceden matbu(basılmış) olarak banka tarafından düzenlendiği, sözleşmenin kuruluşu için müşterinin metni imzalamasının yeterli olduğu metinlerdir.
36 Genel işlem şartlarının tanımı için bkz.26 nolu dipnot.
37 İBRAHİM KAPLAN,Banka Standart Sözleşmeleri ve Banka Genel İşlem Şartları,BATİDER Cilt XVI,sayı 2,Ankara:Aralık 1991.s.1.
38 TTK m.87 cari hesap;”iki kimsenin para,mal,hizmet ve diğer hususlardan dolayı birbirlerindeki alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem zimmet ve matlup şekline çevirerek hesabın kesilmesinden çıkacak bakiyeyi isteyebileceklerine dair bulunan mukaveleye cari hesap mukavelesi denir.”
39 bkz. 15 nolu dipnot.
40 KAPLAN, a.g.e, s. 126-127.
41 Kiralık kasa sözleşmesi;banka ile müşterisi arasında kurulan ve bankanın müşterisine kiralık kasalar dairesinde bulunan kasayı, orada kıymetli eşyasını saklamak üzere bir bedel karşılığında yararlanmasına izin vermesi ve kasanın açılması için gerekli iki anahtardan birinin müşteride diğerinin bankada bulunması hususunda tarafların anlaşması ile kurulan sözleşmedir. Kasa sözleşmeleri hakkında geniş bilgi için bkz. AKYOL, a.g.e, s.143-159.
42 KAPLAN, a.g.e, s.127
43 Kredi sözleşmesi hakkında geniş bilgi için bkz. AKYOL, a.g.e, s.75-143.
44 KAPLAN, a.g.e, s.118-120.
45 KAPLAN, a.g.e, s.120-122,s.127.
46 Finansal kiralama sözleşmesinin tanımı için bkz. 32 numaralı dipnot.
47 KAPLAN, a.g.e, s.127.
48 AKYOL, a.g.e, s.81.
49 KAPLAN, a.g.e, s.128.
50 Teminat mektupları; kesin ve geçici teminat mektupları,avans teminat mektupları,verildikleri yere göre teminat mektupları,süreli ve süresiz teminat mektupları çeşitleri ve teminat mektubu örnekleri hakkında geniş bilgi için bkz. AKYOL , a.g.e, s.164-215.
51 NAMİ BARLAS,Türk Hukuk Sisteminde Banka Teminat Mektupları, İstanbul:1986, s.12.
52 KAPLAN, a.g.e, s.128.
53 Çek hakkında daha önce yapılan açıklamalar için bkz. 31 nolu dipnot.
54 KAPLAN, a.g.e, s.128.
55 KAPLAN, a.g.e, s.128.
56 KAPLAN, a.g.e, s.29.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Banka Sözleşmelerinin Tanım Ve Tasnifi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Adnan Harman'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Banka Sözleşmelerinin Tanım Ve Tasnifi
