|
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 19 Şubat 2013 günü X ve Diğerleri – Avusturya davasında (başvuru no. 19010/07) kesin olarak:
Çoğunluk kararıyla; evli olmayan farklı cinslerden çiftlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinme istemi ile karşılaştırıldığında başvuruculara farklı muamele yapıldığından 8 madde (özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı) ile bağlantılı olarak 14. maddenin (ayrımcılık yasağı) ihlal edildiğine
ve
Oybirliğiyle; evli çiftlerden bir eşin diğerinin çocuğunu evlat edinmesi istemi ile karşılaştırıldığında başvurucuların durumunun 8. madde ile bağlantılı olarak 14. maddenin ihlal edilmediğine
karar vermiştir.
Dava, düzenli bir eşcinsel birliktelik sürdüren iki kadının Avusturya mahkemeleri hakkında şikayetleri ile ilgili idi. Mahkemeler başvuranlardan birinin partnerinin çocuğunu evlat edinmek isteği karşısında önce annesinin çocukla olan yasal bağlarını koparması gerektiği yönünde karar vermişlerdir (ikinci ebeveynin evlat edinmesi).
Mahkeme evli olmayan farklı cinsten çiftlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmek istemiyle karşılaştırıldığında, başvuruculara, birinci ve üçüncü başvurucunun cinsel yönelimine dayanan farklı bir muamele yapıldığını tespit etmiştir. Böyle farklı bir muamele ile ailenin korunmasının veya çocuğun menfaatlerinin korunmasının gerekliliğini gösterecek hiçbir ikna edici neden ileriye sürülmemiştir. Mahkeme, aynı zamanda, Sözleşme'nin Devletlere evli olmayan çiftler için ikinci ebeveyn evlat edinme hakkını genişletme yükümlülüğü yüklemediğini de vurgular. Bundan başka, bu dava, ister eşcinsel ister heteroseksüel olsunlar evli olmayan farklı cinsten çiftler ile aynı cins çiftlere, evli olmayan hiçbir çiftten ikinci ebeveynin evlat edinmesine açık olmayan Fransız yasaları karşısında, Mahkemenin cinsel yönelim temelinde farklı muameleye tabi tutulmadığını tesbit ettiği Gas ve Dubois – Fransa davasından ayrı tutulmak gerekir.
Başlıca olaylar
Başvurucular (birinci ve üçüncü başvurucu), her ikisi de 1967 doğumlu, düzenli bir eşcinsel ilişki yaşayan iki Avusturyalı kadın ve bunlardan birinin oğludur (ikinci başvurucu). Sonuncusu 1995 yılında evlilik dışı bir ilişkiden doğmuş ve annesi (üçüncü başvurucu) tek başına onun velisi olmuştur. Başvurucular birlikte yaşamakta ve iki kadın çocuğa ortaklaşa bakmaktadır.
Çocuğun annesi ile bağlarını koparmadan ilk başvurucu ile çocuk arasında hukuki bir bağ yaratmak arzusuyla Şubat 2005'te bir evlat edinme anlaşması yapmışlar ve onay için yetkili yerel mahkemesine sunmuşlardır. Medeni Yasa'nın ilgili hükümlerinin, doğal ebeveyn ile ilişkisi kesilmeksizin, eşcinsel bir çiftten birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmesini hariç tuttuğunun farkında olan başvurucular, Anayasa Mahkemesi'nden, bu hükümlerin cinsel yönelimleri nedeniyle kendilerine ayrımcılık yaptığından dolayı anayasaya aykırı olduğunu tespit etmesini istemişlerdir. Anayasa Mahkemesi Haziran 2005'te, yerel mahkeme önünde bekleyen davada, istemi kabul edilemez bulmuştur.
Ekim 2005'te, yerel mahkeme evlat edinme anlaşmasını onaylamayı reddetmiş, Medeni Kanun'un biri tarafından evlat edinilme halinde evlat edinen ebeveynin aynı cinsten doğal ebeveyn ile yer değiştireceğini, böylece çocuğun erkek veya kadın o ebeveynle bağının kesilmesi durumunu öngördüğüne karar vermiştir. Bu durumda, birinci başvurucu tarafından çocuğun evlat edinilmesi çocukla annenin bağını kesmekte, babayla bağını kesmemektedir.
Başvurucuların temyiz talepleri 2006 Şubat'ında bölge mahkemesi tarafından reddedilmiştir. Bölge mahkemesinin görüşlerine ek olarak, temyiz mahkemesi, Avusturya yasalarının “aile” kavramını kesin olarak tanımlamasa da, açıkça farklı cinsiyetlerden iki kişiyi öngördüğünü gözlemlemiştir. Bu davada olduğu gibi, bir çocuk her iki ebeveyne sahip olduğu durumlarda, bu ebeveynlerden birini evlat edinen ebeveyn ile değiştirmenin gereği yoktur. Bu bağlamda, mahkeme bu dosya bağlamında çocuğun babası ile düzenli ilişki içinde olduğunu kaydetmiştir. Mahkeme, başvurucuların ileriye sürdüğü üzere, babanın evlat edinmeye onay vermemesinin hükümsüz olup olmadığı sorunuyla uğraşmamıştır. Eylül 2006'da, Temyiz Mahkemesi başvurucuların temyiz başvurularını hukuken reddetmiş, annenin kadın partneri tarafından çocuğun evlat edinilmesinin yasal olarak imkansız olduğuna karar vermiştir. Mahkeme, Medeni Kanun'un ilgili hükümlerinin hiçbir bakımdan anayasaya aykırı bulunmadığına karar vermiştir.
Şikayetler, prosedür ve Mahkeme'nin oluşumu
Başvurucular 8. madde ile bağlantılı olarak 14. maddeye dayanarak birinci ve üçüncü başvurucunun cinsel yönelimleri nedeniyle ayrımcılığa uğratıldıklarından yakınmışlardır. Başvurucular evli olsun olmasın heteroseksüel çiftlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmesine izin verilirken, homoseksüel çiftler için birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmesinin yasaklanması için makul ve objektif bir gerekçe bulunmadığını beyan etmişlerdir. Başvuru Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne 24 Nisan 2007'de sunulmuştur. 5 Haziran 2012'de, davaya bakan Daire yargı yetkisinden Büyük Daire lehine feragat etmiştir. Büyük Daire 3 Ekim 2012 tarihinde Strasbourg'da bir duruşma yapmıştır.
Sözleşme'nin 36. maddesi'ne göre, Büyük Daire Başkanı aşağıdaki örgütleri ve kurumları üçüncü taraf olarak yazılı yorumlarını sunmak üzere görevlendirmiştir:
- Federation International des ligues des Droits de l’Homme (FIDH), International
Commission of Jurists (ICJ), the European Region of the International Lesbian, Gay,
Bisexual, Trans and Intersex Association (ILGA-Europe), British Association for Adoption
and Fostering (BAAF), Network of European LGBT Families Associations (NELFA) ve
European Commission on Sexual Orientation Law (ECSOL), bunlarla müştereken,
- European Centre for Law and Justice (ECLJ),
- Attorney General for Northern Ireland,
- Amnesty International (AI) and
- Alliance Defending Freedom.
Hüküm veren Büyük Daire aşağıdaki 17 yargıçtan oluşmuştur:
Dean Spielmann (Lüksemburg), Başkan,
Josep Casadevall (Andorra),
Guido Raimondi (İtalya),
Ineta Ziemele (Letonya),
Nina Vajić (Hırvatistan),
Lech Garlicki (Polonya),
Peer Lorenzen (Danimarka),
Anatoly Kovler (Rusya),
Elisabeth Steiner (Avusturya),
Khanlar Hajiyev (Azerbaycan),
Egbert Myjer (Hollanda),
Danutė Jočienė (Litvanya),
Ján Šikuta (Slovakya),
Vincent A. de Gaetano (Malta),
Linos-Alexandre Sicilianos (Yunanistan),
Erik Møse (Norveç),
André Potocki (Fransa), hakimler,
ve Johan Callewaert, Büyük Daire Yazıişleri Müdürü Yardımcısı.
Mahkemenin Kararı
8. madde ile bağlantılı olarak 14. madde
Mahkeme, yerleşik içtihatları uyarınca, üç başvurucu arasındaki ilişkinin Sözleşme'nin 8. maddesi anlamında “aile hayatı” anlamına geldiğini doğrular. Bundan dolayı, 8. madde ile bağlantılı olarak 14. madde bu davaya uygulanabilir. Avusturya hükümeti bu uygulanabilirliğe itiraz etmemiştir.
Bir eşin diğer eşin çocuğunu evlat edinmeyi istediği evli bir çiftle karşılaştırma
Bir başka davaya ait yeni bir kararda, Gas ve Dubois – Fransa davasında, Mahkeme aynı cinsten olan bir eşin diğer eşin çocuğunu annenin yasal bağlantısını kesmeden evlat edinmesi isteminin, evli bir çiftle benzer bir durum göstermediğini gözlemlemişti. Mahkeme bu davadaki bulgularından ayrılmak için bir neden görmemektedir. Mahkeme, Sözleşmenin Üye Devletlere aynı cinsten çiftlerin evliliğe erişimlerini temin etme ödevi yüklemediğini yenilemiştir. Bir Devletin aynı cinsten çiftlere alternatif anlamda bir yasal tanınma sağladığı durumlarda, belirli durumlarda belirli bir miktarda tedbir öngörme (takdir marjı) yetkisi vardır. Bundan başka evlilik, içine girenler için sosyal, kişisel ve yasal sonuçlara sebebiyet veren özel bir konum sunmaktadır.
Mahkeme X ve Diğerleri davasında birinci ve üçüncü başvurucuların evli çiftlere ilişkin benzer bir durumda olmadığına karar vermiştir. Bu nedenle, başvurucuların durumları bir eşin diğer bir eşin çocuğunu evlat edinmeyi istediği evli çiftlerle karşılaştırıldığında 8. madde ile bağlantılı olarak 14. maddeyi ihlal etmemiştir.
Bir eşin diğer bir eşin çocuğunu evlat edinmeyi istediği farklı cinsten evli olmayan bir çiftle karşılaştırma
Mahkeme, başvurucuların bir eşin diğer bir eşin çocuğunu evlat edinmeyi istediği farklı cinsten evli olmayan bir çiftle benzer olduğunu kabul etmiştir. Avusturya Hükümeti evli olmayan farklı cinsten bir çifti aynı cinsten bir çiftten ayrık tutan varolan özel yasal düzenleme karşısında, aynı cinsten çiftlerin farklı cinsten çiftler gibi, prensip olarak ikinci ebeveynin evlat edinmesini de kapsayan evlat edinmeye uygun olup olmadığının tartışmasını yapmamıştır.
Avusturya yasaları evli olmayan farklı cinsten çiftlere ikinci ebeveynin evlat edinme hakkını tanımaktadır. Medeni Kanuna göre bireyler evlat edinebilirler ve Medeni Kanun'da evli olmayan heteroseksüel çiftlerden birinin diğerinin çocuğunu, bu eşin çocukla bağları kesilmeden evlat edinmesiyle ilgili engelleyici bir hüküm bulunmamaktadır. Aksine, aynı cinsten çiftlerden ikinci ebeveynin evlat edinmesi yasal olarak mümkün değildir. Medeni Kanun'un ilgili hükümleri uyarınca evlat edinen şahıs aynı cinsten biyolojik ebeveynin yerini almaktadır. Birinci başvurucu kadın olduğu için partnerinin çocuğunu evlat edinmesi çocuğun annesiyle yasal bağını kesmesi halinde mümkündür. Bu yüzden evlat edinme hem birinci başvurucu ile çocuk arasında, hem de çocuk ile anne arasında ebeveyn – çocuk ilişkisi yaratmaya hizmet etmemektedir.
Mahkeme Avusturya Hükümeti'nin, başvurucuların evlat edinme istemlerinin onların cinsel yönelimleri temelinde reddedilmediğine ve bu yüzden başvurucuların Mahkemeye hukukun soyut bir yorumuyla başvurdukları savını ikna edici bulmamıştır. Avusturya mahkemeleri başvurucular tarafından arzu edilen evlat edinme işleminin Medeni Kanun hükümlerine göre mümkün olmadığını net olarak ortaya koymuşlardır. Hem yerel mahkeme hem de bölge mahkemesi başvurucular tarafından istenilen evlat edinmenin yasal olarak mümkün olmadığı esasına dayanmışlardır. Dava şartları içerisinde herhangi bir araştırma yürütmemişlerdir. Bilhassa çocuğun babasının evlat edinmeye rızayı reddetmesini geçersiz kılacak herhangi bir neden olup olmadığı sorunu ile ilgilenmemişlerdir. Aksine bölgesel mahkeme Avusturya aile yasasında “ebeveynler” kavramının farklı cinsten iki birey anlamına geldiğinin altını çizmiş ve çocuğun menfaatinin farklı cinsten iki ebeveyn ile ilişkisinin sürdürülmesinde olduğunu vurgulamıştır. Temyiz mahkemesi başvurucular tarafından talep edilen evlat edinmenin yasal olarak mümkün olmadığını doğrulamıştır.
Avusturya mahkemelerinin kararlarının merkezine tutarlı bir şekilde evlat edinmenin yasal olarak imkansızlığını koymaları karşısında, evlat edinmenin herhangi bir anlamda çocuğun menfaatine olup olmayacağının incelenmesi engellenmiştir. Aksine farklı cinsten evli olmayan bir çiftin davasında evlat edinmenin çocuğun menfaatllerine hizmet edip etmediği incelenmiştir. Sonuç olarak, başvurucular yakındıkları yasal durumdan doğrudan doğruya etkilenmişlerdir. Ayrıca onlar, 8. maddede amaçlandığı şekilde ve şüphesiz birlikte “aile yaşamı”nı tercih ettiklerine göre, her üç başvurucu da ihlal edilen hakkın mağduru olduklarını ileriye sürebileceklerdir.
Partnerlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmek istemesi karşısında birinci başvurucu ve üçüncü başvurucu ile evli olmayan farklı cinsten bir çifte farklı muamele yapılması, onların cinsel yönelimlerinden kaynaklanmaktadır. Bu dava bu yüzden, Mahkeme'nin, Fransız yasalarına göre evli olmayan farklı cinsten çiftler ile aynı cinsten çiftlerin hiçbirine evlat edinmenin açık olmadığını, bu yüzden cinsel yönelim temelinde ayrımcılık yapılmadığını tespit etttiği Gas Dubois – Fransa davasından ayrı tutulmuştur.
8. madde kapsamındaki hakkı, evli olmayan çiftlere ikinci ebeveynin evlat edinmesine genişletme yükümlülüğü bulunmamaktadır. Ancak, Avusturya yasasının evli olmayan farklı cinsten eşlerden ikinci ebeveynin evlat edinmesine izin vermesi karşısında, Mahkeme, evli olmayan aynı cinsten eşlerin redddedilmesinin meşru bir amaca hizmet edip etmediği ve bu amaçla orantılı olup olmadığını incelemek zorundadır.
Avusturya mahkemeleri ve Hükümet Avusturya evlat edinme yasasının biyolojik bir ailenin koşullarını yeniden düzenlemeyi amaçladığını iddia etmişlerdir. Mahkeme, farklı bir muameleyi gerektirecek çocuğun menfaatinin korunması gibi haklı bir sebep bulunması halinde, geleneksel anlamda ailenin korunmasının prensipte meşru bir nedeni olduğunu kabul eder. Ancak Mahkeme'nin içtihatlarına göre cinsiyet veya cinsel yönelimle ilgili farklı bir muamele sözkonusu olduğunda, Hükümet bu farklı muamelenin amaca ulaşmak için gerekli olduğunu göstermek zorundadır.
Avusturya hükümeti aynı cinsten bir çift veya iki anne veya iki baba tarafından yetiştirilmesinin bir çocuğa yasal amaçlar bakımından zarar verebileceğini gösteren herhangi bir delil ortaya koymamıştır. Bundan başka, Avusturya yasalarına göre, bir homoseksüeli de kapsayan, bir birey tarafından evlat edinme mümkündür. Evlat edinenin kayıtlı eşi varsa, bu eş evlat edinmeye rıza göstermek zorundadır. Böylece yasama organı aynı cinsten bir çiftin ailesinde bir çocuğun yetiştirilebileceğini ve bunun çocuk için zararlı olmayacağını kabul etmiştir. Ayrıca Mahkeme başvurucuların, aynı cinsten çiftlerden oluşmuş fiili ailenin mevcut olduğu ancak yasal tanıma ve korumanın temin edilmesi imkanının reddedildiği iddiasını güçlü bulmuştur. Bu hususlar aynı cinsten çiftlerde ikinci ebeveynin evlat edinmesinin soyut olarak yasaklanmasının orantılılığı konusunda ciddi şüpheler ortaya çıkarmaktadır.
Avusturya hükümeti buna ek olarak Avrupa Devletleri arasında aynı cinsten çiftlerde ikinci ebeveynin evlat edinmesi ile ilgili bir fikir birliği bulunmadığını ve sonuç olarak Devletin bu hususu düzenlemede geniş bir takdir yetkisi bulunduğunu (takdir marjı) ileriye sürmüştür. Ancak Mahkeme önündeki sorun, genel olarak aynı cinsten çiftlerin ikinci ebeveyn evlat edinmesine erişimi değil, evli olmayan farklı cinsten çiftler ile aynı cinsten çiftlere bu tip evlat edinmeyle ilgili olarak farklı muamele edilmesidir. Sonuç olarak, bir karşılaştırma yapmak gerekirse, yalnızca Avrupa Konseyi üyesi on Devlet evli olmayan çiftlerden ikinci ebeveynin evlat edinmesine izin vermiştir. Bu grupta, altı Devlet heteroseksüel çifter ile aynı cinsten çiftleri eşit anlamda ele almış, dördü de Avusturya ile benzer bir pozisyonu kabul etmiştir. Bu örnek darlığı, Avrupa Devletleri arasında bir fikirbirliğinin mümkün olabileceğine dair bir sonuç çıkarmaya izin vermemektedir.
Özetle, Mahkeme, Hükümetin evli olmayan farklı cinsten çiftlere izin verirken aynı cinsten çiftlerde ikinci ebeveynin evlat edinmesini dışlamasının geleneksel anlamda aileyi korumak için veya çocuğun çıkarlarını korumak için gerekli olduğuna dair ikna edici nedenler ortaya koyamadığını tespit etmiştir. Bu fark gözetme bu yüzden ayrımcılıktır. Bu nedenle 8. maddeyle bağlantılı olarak 14. madde ihlal edilmiştir.
Adil tatmin (41. madde)
Mahkeme Avusturya'nın başvuruculara müştereken 10.000 euro manevi tazminat ve 28,420.88 euro yargılama masraf ve giderleri ödemeye mahkum etmiştir.
Ayrı görüşler
Yargıç Spielmann bir mutabakat şerhi koymuştur. Yargıç Casadevall, Ziemele, Kovler,
Jočienė, de Gaetano, Šikuta ve Sicilianos muhalefet şerhi koymuştur.
Bu basın açıklaması Yazıişleri tarafından üretilmiş bir belgedir. Mahkemeyi bağlamaz.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"“evlenmemiş Farklı Cinsten Çiftlerle Karşılaştırıldığında, Avusturya'daki Eşcinsel İkinci Ebeveyne Evlat Edinme Hakkının Tanınmaması Ayrımcılıktır”" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Ali Nezhet Bozlu'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
“evlenmemiş Farklı Cinsten Çiftlerle Karşılaştırıldığında, Avusturya'daki Eşcinsel İkinci Ebeveyne Evlat Edinme Hakkının Tanınmaması Ayrımcılıktır”
