1.GİRİŞ Lojistik, doğasında planlama, kontrol altında tutma , organizasyon, koordinasyon unsurlarını taşımaktadır. lojistik, hammadde temininden üretim ortamına, nihai ürünün tamamlanmasından dağıtım kanalları ve müşteriye kadar tedarik zinciri dahilindeki tüm yönetim ve sevk faaliyetlerini sağlamayı amaçlayan bir süreçtir.
Uluslararası taşımacılık ve lojistik, dış ticarete konu fiziksel malların yurt dışına sevk edilmesinde satılan veya satın alınan mamulün tamamlayıcısı ve ayrılmaz önemli bir parçası olmuştur. Taşıma işleri organizatörü ' nün geleneksel işlevi, bulunduğu ülke topraklarında yerel ticari faaliyetleri yürütmektir, ithal edilen bir malı gümrükten çekmek veya ihraç edilen mallarının gümrük işlemlerini çözerek , eşyanın uluslararası sevkiyatlar için rezervasyonun yapılması gibi faaliyetleri kendi ülkesinde gerçekleştirir. Fakat günümüz dünyasında sadece yerel anlamda lojistik faaliyetlerde bulunmak pek mümkün olamamaktadır.
Sınırların ortadan kalktığı, uluslararası ticaretin hızla yaygınlaştığı bir ortamda Taşıma işleri organizatörü küresel boyutta düşünmek ve ona göre hareket etmek zorundadır. Küresel ortamda işletme faaliyetlerinin sürdürülmesi ise birçok bakımdan pazar fırsat ve tehditlerinin hazırlayıcısı durumundadır. Öyleyse başarılı bir Taşıma işleri organizatörü, küresel rekabet ortamının dinamiklerine karşı kendisini ve şirketini donanımlı hale getirmelidir. Bu perspektiften hareketle karma taşımalar önem kazanmaktadır.
Bilindiği gibi lojistik faaliyetler çok hızlı değişim içindedirler. Bu durum bu meslekle uğraşan kişilere ayrı bir dinamizm ve hareketlilik vermektedir. Geleneksel olarak yapılan limandan limana veya depodan depoya taşıma anlayışının dışında yeni yaklaşımlar söz konusu olmaktadır. Taşıma çok modlu olarak yapılabilmektadır. Kapıdan kapıya lojistik anlayışı önem kazanmıştır. Bu tür taşımalar çeşitli adlarla anılmaktadırlar Multimodal Taşıma, Kombine Taşıma, Dördüncü parti lojistik gibi isimlerle anılmakla birlikte, yalın bir ifade ve Türkçe olması sebebi ile ben Karma Taşıma ifadesini kullanmayı tercih etmekteyim. Ayrıca Taşıma işleri organizatörü olarak tanımlanan Freight Forwarder den bu inceleme de Uluslar arası Taşıma İşleri Organizatörü Olarak söz edilecektir. ( Taşıma İşleri Organizatörü kavramı bizim mevzuatımıza Karayolları Taşıma Yönetmeliği ile tanımlanmaktadır bu yönetmeliğe göre ; “ Taşıma işleri organizatörü: Kanun, bu Yönetmelik ve ilgili diğer mevzuatın taşımacılık sıfatı ile faaliyet gösterenlere getirdikleri yükümlülük ve sorumluluklar çerçevesinde taşımacı kabul edilerek, bu Yönetmeliğe göre yetki belgesi almış gerçek ve tüzel kişilerin imkan, kabiliyet ve kapasiteleri ile gerektiğinde diğer taşıma türlerinden de yararlanarak veya bunları kullanarak kombine taşımacılık dahil kendi nam ve hesabına taşıma yaptırarak taşımafaturası düzenleyecek tüzel kişiler olarak “ tanımlanmaktadır. )
Karma taşımalar,günümüzde eşya taşıma sözleşmelerinin özel bir görünümü özel türü haline gelmiştir. Özellikle konteynerlerin gelişmesi ile karma taşımalar gelişmiştir. Konteynerlerin sayesinde mallar artık taşıma rizikolarına karşı çok daha güvenli ve aynı zamanda daha ucuz ve kolay şekilde taşınabilmektedirler.
Artık eşyaların belirli bir taşıma aracı ile nakli değil taşıma aracı türünden bağımsız olarak konteynerlerin nakli ön planda yer almaktadır. Böylece Taşıma işleri organizatörü, her bir taşıma açısından en uygun ve en güvenli aracı seçmek durumunda olan göndereni, bu sorundan kurtarmaktadır. Farklı taşıma araçları ile taşımada, başlangıçtaki yüklemeyi,taşımanın devamı sırasındaki gerekli aktarmayı,malların depolanmasını ,bazı durumlarda gümrüklemeyi kapsayacak şekilde esasen bütün taşımanın ifasını temin ve taahhüt etmektedirler.
Uluslararası karma (multımodal ) taşıma bir sözleşmeye dayalı olarak, eşyanın multımodal taşıma operatörünce bir ülkede teslim alındığı yerden,diğer bir yerdeki teslim yerine,en azından iki taşıma ( taşıma aracıyla ) modeli ile taşınması anlamını taşımaktadır. ( BİRGÜL SOPACI Multımodal Taşımalarda Taşıma Hukukuna ilişkin Proplemler Doktora Tezi İstanbul 2001)
Türk Hukukunda karma taşımalara ilişkin olarak birkaç özel maddenin dışında ,genel anlamda düzenleme yoktur. Bu konuyu düzenleyen ilk yazılı kural 1980 tarihli Multımodal Taşımalar Üzerine Birleşmiş Milletler Uluslararası Taşıma Konvansiyonu dur . Bu konvansiyonu Türkiye henüz onaylamamıştır. Ortada onaylanmayan böyle bir konvansiyon olması sebebiyle oluşan boşluğu ise FIATA kuralları doldurmaktadır. Bu konuda dünya üzerindeki 40.000 üyesi ile çalışmalarını yürüten FIATA Taşıma işleri organizatörü ( Taşıma işleri organizatörleri ) Dernekleri federasyonu nun koyduğu kurallar, ülkemizde uygulamada kabul görmüş kurallar olarak uygulanmaktadır. FIATA kuralları, uluslararası konvansiyon hükmünde değildir,dolayısı ile herhangi bir makamın onayına da gerek duymamaktadır. Uluslar arası taşıma da bir teamül olarak kabul görmüştür.
FIATA kurallarına göre, Uluslararası Taşıma İşleri Komisyoncularının uluslararası karma taşımalarda kullandıkları belge , ( Multımodal Bill of Lading) Karma Taşıma Konişmentosu (FBL ) dir. FBL yi Taşıma işleri organizatörü düzenler bu belgeyi düzenleyerek müşterisine sunduğu andan itibaren sorumluluğu başlar. Taşıma işleri organizatörü taşınacak emteayı teslim aldığı andan itibaren, teslim edene kadar tüm sorumluluğu üzerine almaktadır. Taşıma işleri organizatörü sadece kendisinin değil, çalışanlarının, acentalarının ve emrindeki üçüncü şahısların kusurlu ve kasıtlı davranışlarından sorumludur. Bu yüzden kayıp, hasar ve gecikmelerde sorumluluğu vardır.
2.1980 tarihli Birleşmiş Milletler karma Taşımalar hakkında Cenevre Konvansiyonu ( BM CENEVRE KONVANSİYONU ) açısından Karma Taşıma Sözleşmeleri ;
Karma (çok modlu, çok araçlı ya da multimodal) taşıma, taşıma ediminin bir­den fazla yöntemle gerçekleştirilmesinin söz konusu olduğu taşımalardır. Taşıyıcı, taşıma süre­cinin tamamını birden fazla yöntemle gerçekleştirmeyi üzerine almakta ve ken­disi fiilen gerçekleştirmese bile sözleşmesel olarak taahhüt etmektedir. Ana un­surlar taşıma yöntemlerinden (modlarından) en az iki tanesinin tek bir sözleşme konusu olacak şekilde karma olmasıdır. Sözleşme olmaksızın farklı yöntemlerin kullanılması halinde de karma taşıma sözleşmesinden söz edilemeyecektir.
Karma taşımalar çoğunlukla, kıtalar arası ya da uzun mesafeli veya kapıdan kapıya (door to door) taşımalar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu tür taşıma sözleşmelerine uygulanmak üzere BM tarafından 1980 tarihli Birleşmiş Milletler karma Taşımalar hakkında Cenevre Konvansiyonu ( BM CENEVRE KONVANSİYONU ) hazırlanmış ve devletlerin kabulüne sunulmuş, fakat henüz koşulları yerine getirilmediği için yürürlük kazanmamıştır. Özelikle konteyner taşımacılığında 1970'lerden itibaren gözlenen büyük gelişme ve bunun sonucu olarak konteynerlerle taşınan eşyanın her türlü taşıma yöntemine elverişli oluşu; karma taşımalara ilişkin uygulana­cak hukuk ihtiyacını da ağır bir şekilde hissettirmektedir. Buna karşın, karma taşımaların sadece konteyner taşımacılığına has bir taşıma sözleşmesi olabilece­ği anlamı çıkarılmamalıdır. Hatta bu taşıma süreci taşıma yanında depolama, istifleme, ve benzeri lojistik faaliyetleri de kapsar şekilde taşıma sözleşme ko­nusu edilmektedir.(Dr.Turkay ÖZDEMİR Uluslar arası Eşya Taşıma Hukuku İstanbul 2006 Sh. 81)
BM CENEVRE KONVANSİYONU'ın giriş kısmında; uluslararası çok modlu-karma taşımaların dünya ticaretinin gelişmesinde önemli bir yöntem olduğu ve esas amacının konteynerli ya konteynersiz uluslararası karma taşımacılığın bu yaygınlığı karşısında bir hukuk düzenine bağlanması ihtiyacından doğduğu belirtilmiştir. Karma taşımalarda belirleyici unsur konteyner taşımacılığı değil, taşıma işlerinde entegrasyon ve tüm taşıma sürecinin tek bir direkt taşıma sözleşmesine konu edilmesidir.
BM CENEVRE KONVANSİYONU 1. maddesi karma Taşıma Sözleşmesi nı şöyle tanımlamaktadır. “ Bir Karma taşımacılık operatörünün navlun ödemesi karşılığında,uluslararası karma taşımacılık operasyonunu yerine getirme ya da sağlama amacı taşıyan bir sözleşmedir”. Konvansiyonun adı, her ne kadar, Eşyanın Uluslararası Karma Taşınması Hakkında Birleşmiş Milletler Konvansiyonu ise de; düzenleme getirdiği konular uluslararası karma taşımalar değil, bu taşımalarda taşıyıcının edimini belirten karma taşıma sözleşmeleridir . BM CENEVRE KONVANSİYONU'nın uygulanabilmesi için; taraflar arasında yapılmış bir karma taşıma sözleşmesi olması, taşımanın ulus­lararası bir nitelik göstermesi ve bir bedel karşılığında yapılması gereklidir. Karma taşıma, tarafların yaptığı sözleşmede belirttikleri taşımanın baş­lama ve bitiş noktaları arasındaki sürece ilişkindir. Sözleşmede belirtilen yerler dışında eşyanın, taşınmak üzere getirilmesi ve varış yerinden götürülmesi halle­rinde BM CENEVRE KONVANSİYONU uygulanmayacaktır. Görüldüğü gibi BM CENEVRE KONVANSİYONU'nın uygulanabilece­ği bir taşımadan söz edilebilmesi için öncelikle taraflar arasında bir sözleşmenin yapılmış olması gerekmektedir.(Özdemir sh.83)
BM CENEVRE KONVANSİYONU m.30 ilgili diğer konvansiyon hükümlerinin düzenlediği konular­da öncelikle uygulanacağını belirtmektedir. Öncelikle Karayolu taşımasında CMR konvansiyonu , demiryolu taşımasında COTIF-CIM Konvansiyonu , havayolu taşımasında ise Varşova Konvansiyonu uygulanacaktır. Örneğin : CMR m.2' ye göre sadece eşyanın boşaltılmadan taşıt ile birlikte demiryolu ya da denizyolu taşımasına ko­nu olması durumunda dahi CMR nin uygulanması gerektiği kuralı vardır.Söz ko­nusu taşımayı düzenleyen sözleşme karma olarak kabul edilemez.
Konvansiyonun uygulanmasına elverişli bir karma taşıma sözleşmesinden söz edilebilmesi için ise; BM CENEVRE KONVANSİYONU m. 2'de belirtildiği üzere, sözleşme konusu eşya­nın birden çok taşıma yönteminin tek bir taşıma sözleşmesinde kullanılması ve gönderme ya da gönderilme yerlerinden birinin taraf devlet ülkesi sınırları için­de olması gerekmektedir. Böylesi bir karma taşıma sözleşmesinin varlığı halinde Konvansiyon zorunlu olarak uygulama alanı bulacaktır.
Birden çok taşıma yöntemi kullanılmakla birlikte, her taşıma yönteminin kul­lanılacağı süreç için ayrı ayrı taşıma sözleşmeleri yapılmakta ise; bu durumda karma taşıma sözleşmesinin varlığından söz edilemeyecek ve Konvansiyon uy­gulama alanı bulamayacaktır.
Esas itibarı ile gönderenden malın taşınmak üzere alınmasından itibaren gön­derilene ulaşıncaya kadar olan tüm sürecin sorumluluğu taşıyıcı tarafından üstlenilmektedir. Bu taşıyıcının taşıma sürecinin sadece bir kısmını ifa etmesi ya da hiçbir kısmında ifaya katılmaması da sorumluluğunu etkilememektedir. Bu çerçevede BM CENEVRE KONVANSİYONU taşıyıcıyı salt taşıyıcı olarak nitelendirmemekte "multimodal transport operator, yani karma taşıma Operatörü diye kullanabileceğimiz bir kav­ram kullanmaktadır.Karma Taşıma Operatörü (KTO) kendi adına veya kendi adına hareket eden bir başkası adına gönderici veya karma taşıma operasyonuna katılan taşıyıcılarla aralarında bir hizmet sözleşmesi yaparak yükümlülüklerini üstlenen kişidir. Sözleşmenin tarafı olarak bu kişi de taşıyıcıdan fark­lı bir kişi değildir.
1980 tarihli Birleşmiş Milletler Konvansiyonu na göre taşıyıcı (Karma Taşıma Operatörü ) bir taşıma firması olabileceği gibi çoğunlukla Taşıma İşleri Organizatörü olarak çalışan bağımısz tüzel kişilikler olabilir. Taşıma işleri organizatörü, malları teslim aldığı andan itibaren teslim ettiği ana kadar geçen sürede, taşımanın tüm sorumluluğunu üstlenmiş olur. Taşımayı bizzat veya başka ara taşıyıcılar ile yaptırması bu kuralı etkilemez.
3. Taşıma İşleri Organizatörü derneklerı federasyonu ( FIATA) kuralları
Taşıma işleri organizatörü dernekleri Fedarasyonu (FIATA) nın önderliğnde ve onun belirlediği şartlarda; bu sözleşmenin özelliğinden kaynaklanan bir takım belgeler düzenlenmektedir. Hemen hemen dünyadaki tüm karma taşıma operasyonlarında temel hizmetleri kapsayan standart belgeler sözkonusu olmaktadır. Bu belgelerden önemli nitelikte olanları aşağıda belirtilmiştir.( Uluslar arası Taşımacılık Yönetimi Dr. Metin Çancı Dr.Murat Erdal İstanbul 2003 sh.285) FIATA Combined Transport Bill Of Lading (FBL) Karma Taşıma Belgesi ( Konişmentosu) : Yukarda sözü edilen tek bir sözleşme şartı bu belgenin düzenlenmesi ile yerine getirilmektedir. Taşıma işleri organizatörü in eşya üzerindeki sorumluluğu FBL nin düzenlenip müşteriye sunulması ile başlamaktadır. Taşıma işleri organizatörü eşyayı geönderen den teslim aldığı andan itibaren,FBL de belirtilen teslim yerine malı teslim edene kadar tüm taşıma operasyonunun sorumluluğunu üzerine almaktadır.Böyle bir ilişkide Taşıma işleri organizatörü aracı değildir. Forwarder Mal Teslim Alındı Makbuzu (FIATA FCR) malın gönderici den Karma taşıma Operatörüne teslim edildiğini kanıtlayan bir belgedir. Uluslar arası ticarette bu belgenin düzenlenmesi ve malı teslimi ile birlikte mal karşılığı kısmi ödeme yapılabilmektedir.
Forwarder taşıma Makbuzu (FIATA FCT) FIATA tarafından kabul edilen kurallara göre düzenlenen nakliyeci taşıma sertifikasıdır.Emre yazılı olarak düzenlenir. Ciro ve teslim ile düzenlenir.Varış yerinde mallar FIATA-FCT nin orijinal nüshasını ibraz eden alıcıya ya da onun ciro ettiği firma ya da kişiye teslim edilir.FCR nin aksine FCT de malın sigortasına ilişkin özel ayrıntılar bulunmaktadır. FCT sigortanın kapsamını belirtir.
Görüldüğü gibi; Karma taşıma, taşıma ediminin bir­den fazla yöntemle gerçekleştirilmesinin söz konusu olduğu taşımalardır. Taşıyıcı, taşıma süre­cinin tamamını birden fazla yöntemle gerçekleştirmeyi üzerine almakta ve ken­disi fiilen gerçekleştirmese bile sözleşmesel olarak taahhüt etmektedir. Bu durum günümüzdeki çağdaş lojistik kavramına uymaktadır.Bu uygulamanın hukuki alt yapısı 08.05.1980 tarihli BM Cenevre Konvanisyonu dur. B u konvansiyonun bazı ülkelerce henüz onaylanmaması ( Türkiye de henüz onaylamamıştır) sebebi ile, uygulamada Uluslar arası Taşıma işleri organizatörü dernekleri Fedarasyonu (FIATA) dünyadaki tüm karma taşıma operasyonlarında temel hizmetleri kapsayan standart belgeler düzenleyerek uygulamaya tektüze bir sistem getirmeye çalışmıştır.
FIATA Multımodal Bill of lading kurallarına göre; Taşıma işleri organizatörü in kayıp,hasar ve gecikmeden dolayı genel olarak sorumluluğu bulunmaktadır . Bu eşyanın değerine göre saptanır. Eşyanın değeri,kayıp ve hasarın kesinleştiği günkü borsa fiyatına ; böyle bir borsa fiyatı yok ise eşyanın aynı kalitedeki benzerinin eşdeğer değerine göre belirlenir. Ancak ,bu esaslara göre ödenecek bu tazminatın sınırı birim başına 666.67 SDR ,her kilo başına ise 2 SDR yi geçemez. ( SDR Özel çekme hakkı- Specıal Drawıng Rights ) .Taşınan emtea ya herhangi bir zarar geldiği veya mal kaybolduğu takdirde sorumluluk sınırı bu şekilde belirlenmiştir. Bu şekilde getirilen sınırlı sorumluluk, Taşıma işleri organizatörü koruyan bir düzenlemedir. Bu açıklamanın ışığı altında , gönderenler kendi nakliye veya mal sigortalarını mutlaka yaptırmalıdırlar. Aksi halde taşınan mal bedeli ile orantılı olmayan çok düşük tazminat bedellerine razı olmak zorunda kalabilirler. Eğer malın tesliminde bir gecikme var ise Taşıma işleri organizatörü sorumluluğu gecikmeden dolayı Tazminat taleblerinde navlun bedelinin iki katı ile sınırlıdır.
Taşıma işleri organizatörü in sorumlu olmadığı haller (Dr.Metin Çancı-Dr.Murat Erdal Taşımacılık Yönetimi İstanbul 2003 )
Gönderici veya gönderici adına hareket eden kişilerin yaptığı kusur ve hatalar,
Paketleme,ambalajlamadaki kusurlar ve paketlerin yanlış işaret ve numaralandırılması,
Gönderici veya gönderici namına hareket eden bir kişi tarafından elleçlenmesi,yüklenmesi istiflenmesi,boşaltılması,
Malın doğasında var olan kusurlar,
Grev ,lokavt,işyeri durudurma vb.nedenlerle taşımanın engellenmesinden doğan sorumluluk olark sayılabilir.
FIATA dünyada faaliyet gösteren tüm Taşıma işleri organizatörlerine, karma taşımalar yaparken yardımcı olmak düşüncesi ile yukarda sözü edilen FBL nin dışında başka tür belgeler ve düzenlemeler getirmiştir.( örn: Malın teslimine ilişkin FIATA FCR , Antrepo ya teslime ilişkin FIATA FWR gibi ) . Bu tür standart belgelerin varlığı ve düzenlenmesi , kuralların objektif bir şekilde konulması Uluslararası Ticaret ve Lojistiğin gelişmesinde sayısız faydalar getirmektedir.
Uluslar arası Eşya Taşıma Hukuku ÖZDEMİR Turkay İstanbul 2006
Uluslar arası Taşımacılık Yönetimi Dr. Metin Çancı Dr.Murat Erdal İstanbul 2003
Karayolu İle Milletlerarası Eşya Taşımacılığı AKINCI Ziya Ankara 1999
Multımodal Taşımalarda Taşıma Hukukuna ilişkin Proplemler BİRGÜL SOPACI Doktora Tezi İstanbul 2001
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Uluslararası Karma (Multımodal) Taşıma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Egemen Gürsel Ankaralı'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
Şu ana dek 5 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi :
5 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken,
0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
16956
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :
* Son okunma 5 saat 33 dakika 37 saniye
önce.
* Ortalama Günde 2,88 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 19187, Kelime Sayısı : 2020,
Boyut : 18,74 Kb.
*
4 kez yazdırıldı.
*
4 kez indirildi.
*
1 okur yazarla iletişim kurdu.
* Makale No : 784
Uluslararası Karma (Multımodal) Taşıma
