|
A) GENEL OLARAK
Eski Doğu Bloku’nu oluşturan ülkeler, 1990’lı yıllardan itibaren, kapitalizme geçiş sürecinde bunalımlı bir döneme girmişler ve yoğun bir işsizlik problemi ile karşılaşmışlardır. Bu süreçle birlikte Romanya, Rusya, Moldova, Azerbaycan, gibi ülkelerden, ülkemize çok büyük bir emek göçü başlamıştır. Bir iş bulmak ve geldikleri yerlerden daha rahat koşullarda bir yaşam sürmek umuduyla Türkiye’ye giriş yapan yabancılar, yasal olsun-olmasın birçok işkolunda halen faaliyet göstermektedirler.
Nitekim, ülkemizdeki yabancı kaçak işçi sayısının 2000 yılı itibariyle 1 milyonu aştığı, bizzat dönemin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı tarafından açıklanmıştır.Bu doğrultuda, kaçak yabancı uyrukluların ülkemizde çalışmalarını önlemek amacıyla, ağır cezai yaptırımlar içeren bir yasa tasarısının hazırlandığı bilinmektedir.
Bu genel değerlendirmeden sonra, şimdi ülkemizde çalışma vizeli ya da kaçak olarak çalışmakta olan müzik, dans, revü, animasyon ve benzeri sanatçılarla ilgili mevzuat ve yargı kararları karşısındaki hukuki görüş ve değerlendirmelerimizi sunuyoruz.
Konunun yeterince açıklığa kavuşabilmesi için öncelikle, bu konudaki mevzuat hükümlerini aynen vurgulamayı yararlı görmekteyiz.
B) MEVZUAT
11 Haziran 1932 gün, 2007 sayılı Türkiye’deki Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun’un 1. maddesinde, yabancı uyrukluların çalışması yasak olan işler sayılmıştır.Anılan madde aynen şöyledir:
Madde 1: Türkiye Cumhuriyeti dahilinde aşağıda gösterilen işler münhasıran Türk vatandaşları tarafından yapılır. Bu sanat ve hizmetlerin Türk vatandaşı olmayanlar tarafından yapılması memnudur.
A) Ayak satıcılığı, ÇALGICILIK, ....., her türlü müesseselerle ticarethane, apartman, han, otel ve şirketlerde bekçilik, kapıcılık, odabaşılık, otel, han, hamam, kahvehane, gazino,dansing ve barlarda kadın ve erkek hizmetçilik (garson ve servant); BAR OYUNCU VE ŞARKICILIĞI
B) Baytarlık ve kimyagerlik.
Aynı Kanunun 2. maddesinde ise yabancıların uzmanlık gerektiren işlerde çalışmaları ise Bakanlar Kurulu’nun iznine bağlanarak istisna getirilmiştir.
-1- . /..
Zaman içerisinde, ülkemizdeki turizm sektörünün hızla gelişmesi karşısında, oluşan nitelikli personel gereksinmesinin yurtdışından da karşılanması amacıyla, 12.03.1982 gün ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Yasası’nın 18. maddesiyle yasa koyucu, sınırlı ve izne tabi de olsa, yukarıdaki maddeye bazı istisnalar getirmiştir. Anılan Yasa hükmü aynen şöyledir:
Madde 18: a) Belgeli işletmelerde nitelikli yabancı uzman personel ve sanatkarlar, Bakanlığın uygun görüşü ve İçişleri Bakanlığının izni ile 2007 sayılı Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun hükümlerinden istisna edilerek çalıştırılabilir.
Ancak bu şekilde çalıştırılan yabancı personelin miktarı toplam personelin %10’unu geçemez. Bu oran Bakanlıkça %20’ye kadar arttırılabilir.Bu personel işletmenin faaliyete geçişinden 3 ay öncesinden itibaren çalışmaya başlayabilir.
b) 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunun 12 inci maddesi kapsamına giren belgeli işletmelerde 21 yaşından küçüklerin çalışabilmeleri o yerin en büyük mülki amirinin izni ile mümkündür.
Bu hükümle, yabancı uyrukluların, Belgeli Turistik İşletmelerde 2007 sayılı Yasa’nın 1. maddesinden istisna edilerek , belli şartlar altında çalışabilmeleri öngörülmüştür.
Anılan 2634 sayılı Yasaya dayanılarak çıkarılan 01.03.1983 gün ve 17974 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Belgeli Turizm İşletmelerinde Yabacı Personel ve Sanatkarların Çalıştırılması Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesi şu şekilde düzenlenmiştir:
Madde 4: Belgeli Turizm İşletmeleri, 2007 sayılı Kanun kapsamına giren işlerde, 2634 sayılı Kanunun 18. maddesinin (a) fıkrası uyarınca :
a) Nitelikli uzman yabancı personel
b) Uluslararası üne sahip sanatçılarla, üst düzeyde yabancı işletmelerde program yaparak çalışmış olan sanatçılar ve toplulukları
Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görüşü ve İçişleri Bakanlığının izni ile çalışabilirler.
Aynı Yönetmeliğin 5. maddesinde ise aynen şöyle denilmektedir:
Madde 5: Bu Yönetmeliğin 4. maddesi uyarınca 2007 sayılı Kanundan istisna edilerek çalıştırılacak yabancı uyrukluların miktarı , toplam personelin %10’unu geçemez.
-2- . /..
Bu oran Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca %20’ye kadar arttırılabilir.
2007 sayılı Kanun kapsamına giren meslek ve hizmetler dışındaki işlerde çalıştırılanlarla, genel hükümler ve 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu uyarınca izin verilen yabancı personel yukarıdaki fıkrada belirtilen hesaplamada dikkate alınmaz.
Uluslararası zincir işletmelerde, toplam personel sayısının hesabında, zincirin yabancı ülkelerdeki tesislerinde çalıştırılan Türk personel de dikkate alınır.
“Başvuru Usulü” başlığını taşıyan 7.maddeye göre ise, bu şekilde çalışmak isteyen yabancıların başvuru dosyasında bulunması gereken belgeleri:
1- Vize talep beyannamesi
2- İş mukavelesi
3- Döviz gelirlerine ait belgeler
4-Bonservisler (ciddiyeti konusunda tereddüt yaratan müesseselerin bonservisleri hariç)
olarak sıralamıştır.
C) YARGI KARARLARI
Yasa ve Yönetmelik hükümleri bu şekilde düzenlenmiş iken, Turizm Bakanlığı ve (Müzik-Sen) Müzik ve Sahne Sanatçıları Sendikası arasında, yüzde 10-20 kısıtlamasının sanatçıları kapsayıp kapsamadığı konusunda uygulamadan kaynaklanan uyuşmazlık İdari Yargıya intikal etmiştir.
Ankara İkinci İdare Mahkemesi, 1997/487 E. 1997/1387 K. no’lu gerekçeli kararında, “...yabancı uzman personel ve sanatkarlar ayrı ayrı tarif edilmiş ve sadece uzman personel için %10-%20 kısıtlaması getirilmiştir. Sanatçılar için bir kısıtlama konmamıştır” hükmüne yer vermek suretiyle, davayı oyçokluğuyla reddetmiştir. Danıştay’ın, temyiz istemine karşı verdiği karar da, bu doğrultuda gelişmiş ve Mahkeme Kararı Danıştay 6. Dairesinin 14.01.1999 gün ve 1998/32 E. , 1999/ 315 K. no’lu kararıyla onanmıştır. Daha sonra, karar düzeltme istemi ise, aynı dairenin, 02.03.2000 gün ve 1999/2230 E. 2000/1284 K.sayılı ilamıyla İYUK’nun değişik 54. maddesine göre koşulların gerçekleşmediği gerekçesiyle, reddedilmiştir.
-3- . /..
Danıştay’ın karar düzeltme talebine ilişkin anılan kararının gerekçesinde, Danıştay Başsavcısı Sayın Yaşar Mermut, karar düzeltme isteminde bulunan Müzik-Sen ile paralellik gösteren düşüncelerini dile getirirken, bu gerekçede “...Bu hükümde yer alan %10 kısıtlamasının sadece yabancı uzman personeli kapsadığı kabul edilemez. Eğer öyle olsaydı, birinci fıkrada olduğu gibi “yabancı uzman personel” denilmesi gerekirdi. Halbuki “bu şekilde çalıştırılan personel” denilmek suretiyle yabancı uzman personel ve sanatkarlık birlikte amaçlanmaktadır.Nitekim bu husustaki Yönetmeliğin 4. maddesinde Kanunla paralel olarak yabancı uzman personelin (a) bendinde, yabancı sanatçı ve toplulukların da (b) bendinde turizm belgeli işletmelerde çalıştırılabilecekleri belirtildikten sonra aynı Yönetmeliğin 5. maddesinde de; 4. maddede zikredilen ve %10 kısıtlamasına tabi tutulanlar “yabancı uyruklular” şeklinde ifade edilmek suretiyle, Kanundaki “yabancı personel” deyiminin yabancı uzman personel ve sanatçıların tümünü kapsadığı açık bir şekilde ortaya konulmuş bulunmaktadır...” diyerek, karar düzeltme isteminin kabulü ile Yerel Mahkeme kararının bozulmasının uygun olacağı görüşüne yer vermiştir ki, biz bu görüşe aynen katılıyoruz.
Bu açık gerçeğe karşın, yargı kararları sonucunda:
a) Türkiye’ye Çalışma Vizeli giriş yapmış olan yabancı uyruklu sanatçılar, sanatçı olduklarına dair bonservisleri olması halinde , Belgeli Turizm İşletmelerinde çalışabileceklerdir.
b) Bu şekilde işe alınan yabancı uyruklu sanatçıların oranı herhangi bir kısıtlamaya tabi tutulmayacaktır.
D) GÖRÜŞLERİMİZ
Her ne kadar yargı kararları bu şekilde oluşmuşsa da, Belgeli Turizm İşletmelerinde Yabancı Personel ve Sanatkarların Çalıştırılması Hakkında Yönetmeliğin (4/b) maddesi ile (7/4) maddesinin yeniden değerlendirilmesi yerinde olacaktır.
Buna göre;
Yönetmeliğin (4/b) maddesiyle , ULUSLARARASI ÜNE SAHİP SANATÇILARLA, ÜST DÜZEYDE YABANCI İŞLETMELERDE PROGRAM YAPARAK ÇALIŞMIŞ OLAN SANATÇILAR VE TOPLULUKLARI’nın ülkemizde çalışmaları öngörülmüştür ki, uygulamada bu kurala uyulduğunu söylemek mümkün değildir.
Yönetmeliğin 7/4 maddesiyle getirilen BONSERVİS koşulu da,uygulamada önemli tartışmalara neden olmaktadır.
-4- . /..
Öncelikle ele alınması gereken husus, bu bonservislerin güvenilir olup olmadığının hangi kıstaslara göre belirleneceğidir. Yönetmeliğin 7. maddesinin 4. bendinde geçen parantez içi hükmünde “ciddiyeti konusunda tereddüt yaratan müesseselerin bonservisleri hariç” ibaresine yer verilmekle birlikte, bu müesseselerin türü ya da ciddiyetinin hangi kriterlere göre belirleneceği konusunda yeterince açıklık getirilmemiş ve istismarlara yol açabilecek bir şekilde, muğlak bir ifade kullanılmıştır. Buna göre, sanatçı olduğuna ilişkin elinde bir bonservis olan herkes, ülkemize sanatçı olarak girebilecek ve dilediği yerde çalışabilecektir.
a) EKONOMİK BOYUT
Diğer yandan, yabancı uyruklu sanatçıların vergi, sosyal güvenlik gibi yükümlülüklerinin işverenlerce yerine getirilmemesi nedeniyle, bu uygulamanın ülkemiz adına büyük bir vergi ve SSK adına prim kaybına yol açtığı da gözden kaçırılmaması gereken önemli bir olgudur. Ayrıca, bu sanatçılara, ücretlerinin döviz olarak ödenmesi de, büyük miktarlarda döviz kaybına neden olmakta ve ekonominin de zarar görmesi sonucunu doğurmaktadır.
b) SOSYAL BOYUT
Son yıllarda, özellikle sahil kentlerimizde artan yabacı uyruklu sanatçıların Çalışma Vizeli ya da kaçak olarak çalışmaya devam etmeleri, işverenlerin, daha düşük ücret ödeyerek anılan sanatçıları çalıştırma yönündeki eğilimleri, ülkemiz sanatçılarının aldıkları ücretin gerilemesine neden olmakta, bugün, hiçbir sosyal güvencesi olmayan müzik sanatçılarımızın önemli mağduriyetine yol açmaktadır.
Öte yandan, 01.03.1983 tarihli Yönetmelikte yer alan ve” yabancı uyruklu sanatçılardan sadece bonservis isteyen” hüküm de, sanatçı olsun-olmasın, yabancı uyrukluların Türkiye’ye kolaylıkla giriş yaparak, sanatçı kisvesi altında konsomatris olarak çalışabilmelerine olanak sağlamaktadır. Ayrıca, bu gibi kişilerin fuhuş sektöründe çalıştıkları da yazılı ve görsel basında sıklıkla yer almaktadır.
c) SANATSAL BOYUT
Herşeyden önce, bu uygulama, yukarıda da vurgulandığı gibi, her türlü sosyal güvenceden yoksun olan müzik sanatçılarının işsiz kalmalarına ve ücretlerinin düşmesine yol açtığı gibi, Anayasanın “Sanatın ve Sanatçının Korunması” başlıklı 64. maddesine de aykırı düşmektedir.Ayrıca özellikle sahil kentlerimiz gibi, turizmin en yoğun olduğu yörelerde, yabancı sanatçıların çalıştırılması yolundaki eğilimler, Türk Kültür ve Sanatının tanıtılmasını da önemli ölçüde engellemektedir.
-5- . /..
E) ÖNERİLER
Ülkemiz ekonomisine de vergi kaybı, döviz kaybı, sigorta primi kaybı vb gibi ağır faturalara malolan bu Yasa ve Yönetmeliğin, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde, daha açık bir dille yeniden kaleme alınması gereklidir. Mevzuatın, bu haliyle, kendi çalışanlarımızla birlikte, ülke ekonomisini de derinden sarstığı kuşkusuzdur.
Bütün bu sakıncaların önüne geçilebilmesi için, öncelikle;
a) Yönetmeliğin (4/b) maddesi titizlikle uygulanarak, sadece uluslararası üne sahip sanatçılarla, üst düzeyde yabancı işletmelerde program yaparak çalışmış olan sanatçılar ve topluluklarının ülkemizde çalışmaları sağlanmalıdır.
b) 2634 sayılı Turizmi Teşvik Yasası’nın 18. maddesi değiştirilerek, bu maddeyle getirilen yüzde 10-20 kısıtlaması, yabancı uyruklu sanatçıları da kapsayacak şekilde açık bir dille yazılmalıdır.
c) Bu yasal düzenleme yapılıncaya dek, Belgeli Turizm İşletmelerinde Yabancı Personel ve Sanatkarların Çalıştırılması Hakkında Yönetmeliğin 7.maddesinin 4.bendinin değiştirilerek, bonservis koşulunun kaldırılması ve yabancı sanatçıların sanatçı olduklarına dair ilgili meslek kuruluşları ya da Devlet Kuruluşları(Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Devlet Opera ve Balesi gibi) kanalıyla, mesleki yeterliliklerinin belirlenmesi gereklidir.Yine anılan Yönetmeliğin 4. ve 5. maddeleri değiştirilerek, sanatçılarla ilgili yüzde 10-20 kısıtlaması açıkça ifade edilmeli ve ayrıca bu işyerlerinde Türk sanatçıların da çalıştırılması zorunluluğu getirilmelidir.
F) SONUÇ
Sanat ve Sanatçısına sahip çıkmayan ve onları korumayan toplumların, evrensel değerlere katkıda bulunamayacağı, Çağdaş Devlet ve Çağdaş Toplum olabilmenin ön koşulunun, sanata ve sanatçıya sahip çıkmak olduğu, aksi halde toplumun yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalacağı gerçeği, asla unutulmamalıdır. (04/ 04/ 2001, Ankara)
Nevra BAŞKAL
A.Ü.Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi
MÜZİK-SEN Hukuk Danışmanı
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Türkiye'de Yabancı Sanatçılar Ve Hukuki Durum" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Nevra Başkal'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Türkiye'de Yabancı Sanatçılar Ve Hukuki Durum
