|
TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA
I ) GENEL OLARAK
İş sözleşmeleri genellikle bireysel şekilde feshedilir. Ancak ekonomik kriz, buhran dönemlerinde talep azalmasına bağlı olarak işverenler öncelikle maliyetleri düşürmek için toplu işçi çıkarma yöntemine de başvurmaktadır. Bu işçi çıkarmanın özelliği toplu bir şekilde işçi çıkarma olduğu için bu durum ülkenin toplumsal ve sosyal yapısını önemli bir şekilde etkilemektedir. Önceki İş Kanunu olan 1475 sayılı kanunda da bu kurum düzenlenmiş olmakla birlikte dünyadaki yeni gelişmeler göz önüne alınarak yeni İş Kanunumuz olan 4857 sayılı kanunumuzun 29. maddesinde ‘ Toplu İşçi Çıkama’ başlığı ile bu konu düzenlenmiş bulunmaktadır.
İŞ KANUNU MADDE 29
İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir.
İşyerinde çalışan işçi sayısı:
a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,
b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin,
c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin,
İşine 17 nci madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.
Birinci fıkra uyarınca yapılacak bildirimde işçi çıkarmanın sebepleri, bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile işe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerin bulunması zorunludur.
Bildirimden sonra işyeri sendika temsilcileri ile işveren arasında yapılacak görüşmelerde, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır. Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir.
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur.
İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde, işveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirmek ve işyerinde ilan etmekle yükümlüdür. İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır.
Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz.
İşveren toplu işçi çıkarılmasına ilişkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21 inci madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi bu maddelere göre dava açabilir.[1]
II ) TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA KAVRAMI VE KOŞULLARI
İş kanununun ilgili maddesine göre ‘İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir.’ demektedir. Buna göre toplu işçi çıkarmak için kanunun 17. maddesinde öngörülen sebeplere dayanmak gerekir. Bu sebeplerin dışındaki sebeplerden ötürü yapılan işçi çıkarmalar, diğer şartları haiz olarak yapılsa bile toplu işçi çıkarma sayılamayacaktır.
İşverenin toplu işçi çıkarma yapabilmesi için sadece kanundaki sebeplere dayanması yetmez ayrıca Kanunda toplu işçi çıkarma için öngörülen oranlara ve süreye de uyması gerekmektedir. Kanuna göre; işyerinde çalışan işçi sayısı 20 ile 100 işçi arasında ise en az 10 işçinin, 101 ile 300 işçi arasında ise en az yüzde on oranında işçinin, 301 ve daha fazla ise en az 30 işçinin iş akitlerinin feshedilmesi halinde bu çıkarmalar toplu işçi çıkarma sayılacaktır. Belirtilen oranlara uyulmadan yapılan çıkarmalar, toplu işçi çıkarma olarak adlandırılamazlar. Ayrıca çıkarmalar bir aylık süre içerisinde olmak kaydıyla aynı veya farklı tarihlerde yapılabilir.
İşveren, toplu işçi çıkarma kararını en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirmesi’ gerekmektedir. İşverenin göndereceği bildirim yazısının ‘işten çıkarmanın sebepleri, çıkarılan işçi sayısı, ve çıkarma işlemlerinin hangi tarihte son bulacağına ilişkin bilgileri’ içermesi zorunludur. Ayrıca işveren -eğer ki işyerini tamamen kapatmıyorsa- işyeri sendika temsilcileri ile de görüşmek zorundadır.
III ) TOPLU İŞÇİ ÇIKARMANIN HÜKMÜ
İş kanunun yapılan fesih bildirimlerinin Bölge Müdürlüğüne bildirilmesinden 30 gün sonra hüküm doğuracağı esasına yer vermiştir.(29/5) Buna göre fesih bildirimleri 30 günün sonunda hüküm doğuracağına göre, feshe ilişkin 17. maddedeki sürelerin (İş sözleşmeleri; işi altı aydan az sürmüş olan işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, işi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra, işi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra, işi üç yıldan fazla sürmüş işçi için bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra feshedilmiş sayılır) 30 günlük süreden sonra işlemeye başlayacağı kabul edilmelidir. Ve buna göre de işveren isterse 30 günlük süreden sonra fesih öneline ilişkin sürelere de riayet eder isterse 30 günlük süreden sonra fesih bildirim süresine ait ücreti peşin ödeyerek işçinin iş sözleşmesine son verebilir.
İşveren 30 günlük süre dolamadan peşin ödeme yoluna gitmişse fesih otuz günün sonunda hüküm ve sonuç doğurur.
IV ) TOPLU İŞÇİ ÇIKARMADA USUL
İş kanunu md 29’a göre toplu işçi çıkarma için bu isteğin Bölge Müdürlüğüne İş kurumuna ve varsa işyeri sendika temsilcisine bildirilmesi (29/1) gerekmektedir. Bu bildirimlerde çıkarılacak işçi sayısı, çıkarma nedenleri ile işe son vermelerin hangi tarihler arasında olacağının (29/3) yer alması da gereklidir. Bundan sonra, eğer işyerinde işyeri sendika temsilcisi varsa, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır. Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir.(29/4) Görüşmelerde bir sonuca ulaşmak gerekli değildir, bu görüşmeler danışma toplantısı niteliğindedir. Ancak her halükarda işyeri sendika temsilcisi ile yapılacak görüşme fesih bildirimlerinin hüküm doğurmasından yani bildirimlerim İlgili Bölge Müdürlüğüne gönderilmesinden sonraki 30 gün içinde yapılmalıdır. Aksi halde fesih bildirimlerinin hüküm ifade etmesinden sonra yapılacak görüşmelerin anlamı ve mantığı kalmazdı.[i] Bu maddenin tabii bir sonucu olarak sendikal örgütlenme bulunmayan işyerlerinde bu görüşme yapılamayacaktır.
İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde, işveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirmek ve işyerinde ilan etmekle yükümlüdür.(29/6) İşveren bu durumda işyeri sendika temsilcisi ile görüşmek zorunda değildir. Bu yerinde bir düzenleme olmakla, işyerinin dilediği gibi açabilen işverenin istediği zaman işyerini kapatabileceği kabul edilmiştir. İşverenin Bölge Müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna yapacağı bildirim için bir şekil öngörülmemiş ise de, bu makamlara bildirimin yazılı yapılacağı ortadadır. Ayrıca tümüyle kapanan işyerinde işveren bildirimi ilan suretiyle yapabileceği gibi anons vb. yollarla da yapabilir.
V ) İŞE YENİDEN İŞÇİ ALINMASI
Toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren 6 ay içerisinde tekrar aynı nitelikteki iş için işçi alınması gerektiği takdirde daha önce çıkarılmış olan işçilerden nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır. (29/6) Fıkradan da anlaşılacağı üzere toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren 6 ay geçmiş ise artık işverenin niteliği uygun dahi olsa çıkarılan işçileri işe alma yükümlülüğü ortadan kalkmaktadır.[ii] Yine 6 aylık süre geçmemiş dahi olsa işçileri nitelikleri yeni işe uygun değilse yine işverenin çıkarılmış olan işçileri işe alma yükümlülüğü ortadan kalmaktadır.
Öte yandan İş Kanunu md.7/son hükmüne göre işçi çıkarmaya gidilen işyerlerinde, işçi çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içerisinde işçi çıkarmanın konusu olan işlerde geçici iş ilişkisi kurulamaz.
İşverence yapılan fesih bildirimleri, bu bildirimleri Bölge Müdürlüğüne ulaşmasından itibaren 30 gün sonra hüküm doğurur.(29/5) Burada dikkat edilmesi gereken husus maddenin ilk ikinci ve beşinci fıkralarında farklı sürelerin belirtilmiş olmasıdır. Bölge Müdürlüğü ve Türkiye İş Kurumuna yapılacak bildirimlerde 30 günlük süre esas alınmışken ikinci fıkrada 1 aylık süreden bahsedilmiştir. Usul kanununa göre 30 günlük ve 1 aylık süreler birbirinden farklı olduğundan uygulamada bu ayrıma dikkat edilmesi gerekmektedir.[iii]
VI ) MEVSİM VE KAMPANYA İŞLERİNDE ÇALIŞALARIN ÇIKARILMALARI
Mevsim ve kampanya işleri özellik arz eden işler olup sadece belirli dönemlerde çalışılan işlerdir.[iv]
Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz.(29/7) Bu çıkarmalar, mevsim ve kampanya işlerinin çalışma dönemi sonunda meydana geliyorsa bu durum toplu işçi çıkarma olmaz. İş kanununun ilgili maddesinden de açıklıkla anlaşılacağı gibi eğer toplu işçi çıkarmalar bu işlerin niteliği gereğince yapılıyorsa bu çıkarmalar toplu işçi çıkarma olarak adlandırılamayacaktır. Aksi bir durumda ise, artık yapılan fesihler toplu işçi çıkarma koşullarına da sahipse yani çıkarmalar mevsim ve kampanya dönemi içerisinde yapılmışsa, toplu işçi çıkarma olarak adlandırılabilecektir.
VII ) 29. MADDE HÜKÜMLERİNE AYKIRILIK VE SONUÇLARI
Toplu İşçi Çıkarılması hükümlerine uyulmaması işveren bakımından 2 sonuç doğurur; para cezasına çarptırılma ve işe iade davasına muhatap olma.
1- PARA CEZASI
Eskisinde olduğu gibi yeni İş Kanunumuzda da 29. maddeye aykırı hareketin hukuki yaptırımdan söz edilmemiş ama cezai yaptırımı kanunda yer bulmuştur. 29. madde hükümlerine aykırı davranmaya ilişkin idari parasal ceza İş Kanunu md.100’de yer almaktadır. Buna madde toplu işçi çıkarma ile ilgili hükümlere aykırılık başlığı altında ‘Bu Kanunun 29. maddesindeki hükümlere aykırı olarak işçi çıkaran işveren veya işveren vekiline işten çıkardığı her işçi için ikiyüz milyon lira para cezası verilir’ şeklinde ifade olmaktadır.
İş Kanununda bu konuda yaptırım olarak sadece cezai yaptırımın belirtilip olup hukuki yaptırımın belirtilmediğinden Yargıtay ‘Kanunda sadece idari para cezası yaptırımının kabul edildiği’ görüşündedir. Buna göre 29 maddedeki prosedüre uymamaya örneğin önceden kurumlara bilgi vermeme veya işyeri sendika temsilcisi ile görüşülmemesi feshin geçersizliği olarak öngörülmemiştir. Yüksek Mahkemenin bu içtihadına karşılık iş hukuku öğretisinde 29. maddedeki prosedürlere uymamanın feshin geçersizliği sonucunu yaratacağı haklı olarak ileri sürülmektedir.
Mesela, İş Kanunu madde 29/4 de yer alan ‘ fesih bildirimleri işverenin toplu işçi çıkarma isteğini ilgili bölge müdürlüğüne bildirdiğinden itibaren 30 gün sonra hüküm doğurur’ kuralı zaten hukuki yaptırımını kendi içerisinde taşımaktadır.
2- İŞE İADE DAVASI
Toplu işçi çıkarmaya ilişkin İş Kanunu 29. madde hükümlerinin, işverenler tarafından işçilerin iş güvencesi hükümlerinden faydalanmalarını engellemek amacı ile kullanılması mümkün değildir. Zaten bu hususta İş Kanunu 29/son da açık bir şekilde ifade bulmuştur. Buna göre ‘İşveren toplu işçi çıkarılmasına ilişkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21 inci madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi bu maddelere göre dava açabilir’.
Bu hükme göre işçi fesih bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren 1 ay içerisinde işe iade davası açmak zorundadır. Aksi takdirde dava açma hakkın kaybedecektir. Dava sonucu işe iade kararı alınırsa yine kanunda belirtildiği gibi 10 gün içerisinde işe alınması ile ilgili başvuruda bulunması gerekmektedir.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Toplu İşçi Çıkarma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Selim Özgör'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Toplu İşçi Çıkarma
