|
GİRİŞ:
Ülkemizdeki bilirkişilik sistemi; karmaşık yapısı, çok taraflı olması ve kurumlar arası koordinasyon yetersizliği, meslek eğitinin denetimi gibi sebeplerle çözüm bekleyen sorunlu bir alan olarak beklemektedir. Mesleki uzmanlığın doğru sergilenmesi, emek karşılığının verilmesi, motivasyon ve denetimle birlikte, adalet hizmetlerinin etkin bir biçimde yürütülmesi, iyi işleyen bir bilirkişilik sistemi gerektirmektedir.
Bilirkişilik Kanunu ile getirilen yeniliklerden biri olan bilirkişilik temel eğitimi, bilirkişi adaylarının mesleklerine ve uzmanlık alanlarına yönelik bir eğitim olmayıp, bilirkişilik görevinin ifası sırasında ihtiyaç duyacakları temel bilgilerin verildiği bir eğitimdir. İlgili mevzuat gereğince düzenlenmesi zorunlu olan Bilirkişilik Temel Eğitimi kapsamında; teorik ve uygulama dersleri olarak planlanan bir müfredat verilmiş olup, katılımcıların mevcut yetkinlik düzeylerinden bağımsız bir içerikle işlenmektedir. Bu nedenle, ilk eğitim sürecindeki katılımcılar, TMMOB çerçevesinde hem mesleki ve hem de bilirkişilik deneyimine sahip mimar veya mühendislerden oluşmaktadır. Ancak eğitim, mezuniyet sonrası 5 yıllık mesleki deneyimli olup, bu konuda daha önce hiç rapor düzenlememiş, adliyeye uğramamış mimar veya mühendislere yönelik bir içeriğe sahiptir. Sonuçta, hem teori ve hem de uygulama derslerindeki yaklaşım, bilineni belletme yerine, bilinen üzerinde tartışarak mesleki açıdan bilirkişiliğin geliştirilmesine yönelik ortak dili geliştirmek olmalıdır. Mevzuatın düzenlenmesinde gözetilen amaçla da bütünleşeceği üzere, branş ile ilgili mevzuatın doğru uygulanmasını sağlayıcı bir fırsata dönüştürülecek şekilde, bu eğitimi, bir çalıştay etkinliği gibi algılamak ve uygulamak gerekir. Bu bağlamda, eğitmen olarak atanmış bilirkişiler de, çalıştayda kendi birikimlerini makale olarak sunan ve meslektaşlarıyla tartışan konumda olmaktan öte değillerdir. Bilirkişiliğin ketum ve iletişimi reddeden yapısının tam tersine; deneyimleri paylaşarak, yeni yetişenlere yayıp çoğaltarak, daha ileriye taşımayı hedefleyen bir vizyona gerek bulunmaktadır.
Bilirkişi teori eğitimindeki yoğunluğun, hukuk teorisi üzerine odaklandığı görülmektedir. Teorik eğitimde katılımcılara sunulan uyuşmazlık örnekleri ve ispata ilişkin çözüm teknikleri de, tümüyle hukuki zemindeki konulardan oluşmaktadır. Tam tersine bir bilirkişinin, sunacağı raporunda hukuki yorumda bulunmasına yasak getirilmiştir. Ancak bazı kavramların ve tekniklerin değerlendirilmesi, raporun düzenlenmesinde yararlı görülmektedir. Diğer taraftan, uygulama eğitimi adı altında ilgili teknik branş mühendisliğinin esaslarını ele alan disiplinin değerlendirilmesi de gerekmektedir. Örneğin, Çevre Mühendisliği Odası (ÇMO) tarafından verilmekte olan bir eğitimde, “çevre hukuku” ortak disiplini ve bu bağlamda çevre kirlenmesi, suç ve kabahat ayrımı, değinilmesi gereken önemli kavramlar olarak dikkate alınmalıdır.
GEÇERLİ MEVZUATIN İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRMESİ:
Bilirkişilik Yönetmeliği 6754 sayılı Bilirkişilik Kanunu kapsamında 03.08.2017 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda meslek odası olarak TMMOB Bilirkişilik Temel Eğitimi Programları; Günlük ders saati 6 saati aşmayacak, Ders saatleri 50 dakika ve en fazla 2 hafta içinde program tamamlanacak şekilde toplam 24 Saat / 4 Gün (18 saat teorik ve 6 saat uygulama) olarak verilmektedir. Derslerin 1/12’sine devam etmeyenlerin eğitim programıyla ilişiği kesilmekte, sağlıkla ilgili rapor veya diğer engeller devam zorunluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Bilirkişilere, bilirkişilik eğitim izni verilen kuruluşlarca teorik ve uygulamalı, toplam altı saatten az olmamak üzere üç yılda bir defa yenileme eğitimi verilir. Bilirkişiler yenileme eğitimine sicile kaydedildiği tarihten itibaren üçüncü yılın içinde katılmak zorundadır. Yenileme eğitimine katılmayan bilirkişiler bu eğitimi almadıkça yeniden bilirkişilik yapmak için başvuruda bulunamaz. 2017 yılı civarında temel eğitim ücreti; TMMOB Üyelerine 600 TL, diğerleri için 750 TL olarak gerçekleştirilmiştir.
Bilirkişilik Temel Eğitimi ilgili yönetmelikte belirtildiği üzere beş yıllık meslekî kıdem kazanmış ve bilirkişi listelerinde yer almak isteyen kişilere yönelik bir eğitimdir. Yönetmelik, temel eğitimin teorik ve uygulamalı olmak üzere iki kısımdan oluştuğuna dikkat çekmektedir. Teorik eğitim; yargılama hukukunun genel ilkeleri, bilirkişilik mevzuat hükümleri, bilirkişinin taşıması gereken nitelikler, bilirkişinin yetkileri ve yükümlülükleri, uyması gereken temel ve etik ilkeler, ispat faaliyeti ve bilirkişi incelemesinin usul ve esasları, teknik konu-hukuki konu ayrımına ilişkin usul ve esaslar ile rapor yazım usul ve tekniğini kapsamaktadır. Uygulama eğitimi ise; Bilirkişi Bilgi Sisteminin kullanılması, katılımcıların bireysel veya heyet hâlinde sistematik teknikleri kullanma becerilerini geliştirmelerini sağlayacak örnek bir olaya ilişkin bilirkişi raporu düzenleme ile uygulama gözetimi faaliyetlerini içermektedir. Bu konudaki genel esasları veren Bilirkişilik Temel Eğitimi Eğitici El Kitabı, Bakanlıkça hazırlatılarak, eğitim için ilgili kuruluşlara gönderilmiştir. Ayrıca, Bilirkişilik Daire Başkanlığı'nın ‘Bilirkişilik Temel Eğitimi Kaynak Kitabı’ ve ‘Bilirkişilik Temel Eğitimi Katılımcı El Kitabı’, internet sitesinde pdf dosya formatında bulunmaktadır.
Eğitim Tekniği (Yetişkin Öğrencinin Eğitimi):
Eğitimin teorik ve uygulamalı kısımlarının, sadece bir uzmanın düz anlatım yöntemiyle konuları aktarmasından öte katılımcıların aktif olarak yer aldığı türde etkinlikleri içeren yapıda tasarımlanması önerilmektedir. Temel kavram ve ilkelerin tanıtımı gibi aslında ezber bilgilerin aktarılmasında dahi soru-cevap, gösterim, rol oynama, problem çözme, vaka analizi gibi farklı öğretim etkinliklerinden yararlanılmalıdır.
Ters-düz (flipped) sınıf gibi katılımcıların önceden temel kavramları okuyarak ya da video izleyerek hazır biçimde yüz yüze oturumlara katılmaları, bu oturumlarda çok sayıda örnek olay üzerinde durulması gibi yaklaşımlar da zaman, emek, maliyet, etkililik ve katılımı arttırma açılarından önerilmektedir. Eğitici Bilirkişinin Yükümlülükleri bölümünü işlerken konuyu örneklerle açıklamadan önce ya da sonra bir dizi örnek durum vererek hangi durumun bilirkişinin hangi yükümlülüğüne ilişkin olduğunu keşfetmeleri istenebilir. Bu tür bir etkinlik, hedef kitlenin öğrenme sürecine katılımını arttırarak sadece bilgi ve örnek sunmaya göre çok daha iyi kavramalarına yardımcı olacaktır. Bu bağlamda, ders öncesi hazırlıklar ve ders sırasındaki etkinliklerle yürütülmesi gereken bir yapının uygulanması; teori ve örneklerin bir ödev olarak değerlendirilerek, ders saatinde uygulamaya yönelik tartışmaların yapılması; etkin bir katılım sağlayacaktır.
Öncelikle eğitim sürecinin nasıl gerçekleştirileceği konusunda katılımcıları bilgilendirmek, eğitimin etkinliğini artıracak, ortak tartışma zeminini hazırlayacaktır. İzlenecek eğitim tekniği, eğitim içerikleri, eğitim programı (300 dak) ve eğitim planı hakkında verilecek bilgiler, katılımcıların müfredatı deneyimledikleri pratikle birleştirmelerinde yararlı olacaktır.
Ters-düz (flipped) sınıf tekniği uygulamasında;
1-Eğitimin planlama ve değerlendirmesinde aktif rol almalı (dersin süresini, ara verme zamanını, ders materyalinin seçimini, hatta sorulması gereken sorular veya vurgulanması gereken noktaları belirlemeli, dersi veya öğrenme sürecini yürütmeli, …)
2-Uygulama materyali, geçmiş deneyimlerle mukayeseli olarak incelenmeli (benzer deneyim sorulmalı, vak’a çalışması (case-study) benzerlikleri üzerinden hatalar görülmeli, doğru rapor uygulama yetkinliğine ulaşılmalı; bu kapsamda, Örnek Bilirkişi Raporu İncelemesi yapılmalı; her derste bir rapor üzerinde bir çalışma, farklı örnekler ödev olarak temin edilip, rapor tekniği ve ispat kalitesi açısından irdeleme yürütülmeli.
3-Raporun amacı, problem kurgusu şeklinde verilerek, çözüm bulma etkinliği yürütülmeli (mevcut raporlardaki çözümlere veya daha iyisini üretmeleri istenmeli, …)
4-Tersyüz Sınıf Tekniği (Sınıf içinde eğitmen tarafından anlatılması gereken konuyu öğrencilerin sınıf ders saatleri dışında, elektronik ortamda kayıtlı materyalden öğrenmesini öngörürken; sınıf saatlerinde ise konunun tartışılması ve pekiştirici alıştırmaların yapılmasıyla öğrenmenin derinleştirilmesi ve pekiştirilmesine olanak sağlanır. Bu işlem, geleneksel sınıf modelinin tam tersidir)
Uygulama Eğitiminde Ders Planı;
1.Ders: Açılış ve Teori Özeti, UYAP WEB sisteminin incelenmesi (Çevrimiçi WEB İnceleme Ödevi, WEB kısa sunum ve değerlendirmesi)
2.Ders: Bilirkişi Raporu – I, II, III (Çevrimiçi Örnek Rapor İnceleme Ödevi, Bilirkişiden istenenler, keşif, mevzuat literatürü, materyal ve metot)
3.Ders: Bilirkişi Raporu – IV, V, VI (Çevrimiçi Örnek Rapor İnceleme Ödevi, Bilirkişiden istenenler, keşif, mevzuat literatürü, materyal ve metot)
4.Ders: Bilirkişi Raporu – I, II, III (Çevrimiçi Örnek Rapor İnceleme Ödevi, Bilirkişi raporunda değerlendirme, sonuç ve kanaat)
5.Ders: Bilirkişi Raporu – IV, V, VI (Çevrimiçi Örnek Rapor İnceleme Ödevi, Bilirkişi raporunda değerlendirme, sonuç ve kanaat)
6.Ders: Bilirkişi Raporunun Genel Değerlendirmesi ve Eğitim Değerlendirme Anketinin Doldurulması
Temel Eğitimin Niteliği:
Temel eğitim kapsamında 6 bölüm yer almakta olup, bilirkişinin meslek dalı hariç genel hatlarıyla bilirkişiliğin tüzel kişilikle hukuki ilişkileri düzenlenmiştir:
BÖLÜM 1: Yargılama Hukukuna İlişkin İlkeler Ve İspat Hukukuna İlişkin Temel Kavramlar (150 Dakika) içeriğinde; Türk yargı teşkilatı, Yargısal faaliyet içinde yer alan süjeler, Yargılama hukukuna ilişkin temel hak ve ilkeler, İspat hukukuna ilişkin temel kavramlar,
BÖLÜM 2: Bilirkişinin Nitelikleri, Ödevleri ve Etik İlkeler (300 Dakika) içeriğinde; Bilirkişinin Nitelikleri, Bilirkişiliğe Başvuru, Sicil ve Listeye Kayıt, Bilirkişinin Yetkileri ve Ödevleri ile Etik İlkeler (100 Dakika), Bilirkişilik etiği, Bilirkişinin Denetimi ve Sorumluluğu (150 Dakika), Bilirkişinin disiplin sorumluluğu, Bilirkişinin hukuki ve cezai sorumluluğu.
BÖLÜM 3: Bilirkişi İncelemesi (250 Dakika) içeriğinde; Bilirkişi İncelemesine Başvuru ve İnceleme Konusu, Bilirkişinin Görevlendirilmesi, Bilirkişi İncelemesinin Yapılması ve Bilirkişinin yetkileri-yetkilerinin kullanılmasının usul ve esasları yer almaktadır.
BÖLÜM 4: Rapor Yazımı Usul ve Esasları (200 Dakika) içeriğinde; Oy ve Görüşün Sunulması ve Bilirkişi Raporunun Teslim Edilmesi ve Değerlendirilmesi yer almaktadır.
BÖLÜM 5: Uygulama (300 Dakika) içeriğinde; UYAP Bilirkişi Bilgi Sistemi ve UYAP Bilirkişi Portalının Tanıtılması, Örnek Olayların Sunulması, İncelemelerin Gerçekleştirilmesi, Sunu ve Geri Bildirim Yapılması, Genel Değerlendirme ve Eğitim Değerlendirme Anketi yer almaktadır. ‘Bilirkişilik Temel Eğitim Değerlendirme Anket Formu’ kapsamında; eğitimin zamanlaması ve süresi, eğitim süresinin eğitmen tarafından etkin kullanılmasından, eğitimin yapıldığı mekandan, eğiticilerin ve eğitimin içeriği eğiticilerin konuya hakimiyetinden, konunun ele alınış şeklinden, genel olarak eğiticilerin performansından, eğitimde kullanılan görsel malzemelerden, eğitimin iş yaşamınıza katkısından, eğitim konularının uygulama ve örnek olaylarla desteklenmesinden, eğitimin entelektüel seviyenize katkısından, eğitimin kişisel gelişiminize katkısından, eğitimin bilgi ihtiyacınıza cevap verme düzeyinden ve eğitimden memnuniyet düzeyi, bilirkişi adaylarına sorulmaktadır.
Bilirkişilik Temel Eğitiminde verilen teori, şeklî olarak bilirkişi raporuna yansıtılabilir. Ancak İçerik olarak uygulama alanının gerektirdiği teknikler, oldukça farklı bir disiplin derinliği gerektirmektedir. Uygulama dersinde, özellikle mesleki odalara bağlı branş uzmanlarına yetki verilmektedir. Bu durumda eğitimin konusu, işlediği örnekler ve öneriler, ilgili uzmanlık alanıyla sınırlı kalacaktır. Örneğin Çevre Hukuku, Çevre Mevzuat Bilgilerinin Uygulanması, (suç ve kabahat ayrımı, kirlenme eşiği ve çevrecilik yaklaşımı, bilirkişi raporunda branşın teknik ispat işlemleri), Örnek Bilirkişi Raporu İncelemesi (her derste bir rapor üzerinde bir çalışma, farklı örnekler ödev olarak temin edilmesi), rapor tekniği ve ispat kalitesi açısından irdeleme gerektirmektedir. Sonuçta, farklı disiplinlerin aynı eğitim programında bulundurulması, ya bu şekilde verilmesi gereken eğitimin derinliğini kısıtlayacak, yahut farklı uzmanlık alanından gelmiş adayların örnek bilirkişi raporlarını algılaması mümkün olmayacaktır.
Temel Eğitim Yetkisi:
İlgili Yönetmelik “Eğitim kuruluşlarına izin verilmesi” başlıklı kısımda yer alan 33. Maddesinin (1) ila (2) bendi ve 11.08.2017 tarih ve 29.E.126 sayılı Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Bilirkişilik Daire Başkanlığı’nın 169 no’lu Genelgesi kapsamında; Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Bilirkişilik Daire Başkanlığı’na Meslek kuruluşları adına eğitim yetki başvurusunda bulunularak, Bilirkişilik Temel Eğitimi düzenleme yetkisi alınmaktadır. İzin başvurusu kapsamında eğitim yeri ve eğitimcilerin yeterliliklerini içeren belgeler de değerlendirilerek, ekinde eğitimci listesinin de yer aldığı bir yazıyla, temel eğitim yapma izni Bakanlıkça verilmektedir. ‘Bilirkişilik Temel Eğitim İzni Verilen Eğitim Kuruluşları’, Bilirkişilik Daire Başkanlığı'nın internet sitesinde pdf dosya formatında bulunmaktadır.
Bilirkişilik eğitimlerinde kullanılacak olan katılımcı kayıt formu, temel eğitim değerlendirme anketi örneği, temel eğitim müfredatı ve eğitimci başvurularında kullanılacak olan eğitimci bilgi formu doğrultusunda, genel olarak Ekim, Kasım, Aralık ayını kapsayacak ve Yargının takvimine de uygun olacak şekilde temel eğitim programları yapılmakta, ilgili yönetmelik ve genelgeye uygun olarak eğitim işleyişi yetki alan kuruluşlarca gerçekleştirilmekte, eğitim veren kişilerin adı, soyadı ile imzalarını içerir ders çizelgeleri ve anket formları ile birlikte her yıl sonunda eğitim veren ilgili kuruluş tarafından hazırlanan eğitim dosyaları Bakanlığa sunulmaktadır.
Eğitimci Niteliği:
169 nolu Genelge İkinci Bölüm Eğitim Kuruluşları Başlıklı 2. Maddesi “Teorik eğitim, hukuk alanında YÖK tarafından kabul edilen, en az doktora ve üzeri akademik ünvana sahip kişiler tarafından; uygulama eğitimi en az beş yıl bilirkişilik yapmış kişiler tarafından verilebilir” hükmü kapsamında; TMMOB ilgili odasınca Bilirkişilik Daire Başkanlığına eğitim yetki başvuru dosyası ile gerekli belgeleri tamamlayan liste üzerinden eğitmen onayı alınmaktadır.
Eğitmen başvurusunda; ‘Bilirkişilik Temel Eğitimi Eğitimci Bilgi Formu’, Özgeçmiş, Son akademik ünvanlarını gösterir diploma, Teorik Eğitmeni için; hukuk alanında YÖK tarafından kabul edilen, en az doktora diploması, Uygulama Eğitmeni için; hukuk alanında en az beş yıl bilirkişilik yapmış olduğunun Bölge İdare Mahkemesinden alınacak bir belge ile belgelenmesi veya 5 farklı yıl için bilirkişi rapor örneklerinin iletilmesi, Alt uzmanlık Uygulama Eğitmeni için; ilgili mühendislik alanında en az beş yıl bilirkişilik yapmış olduğunun Bölge İdare Mahkemesinden alınacak bir belge ile belgelenmesi veya 5 farklı yıl için bilirkişi rapor örneklerinin iletilmesi, en az 5 yıl mesleki deneyim ( geriye yönelik 5 yıl Oda üyeliği) gerekmektedir.
‘Bilirkişilik Temel Eğitimi Eğitimci Bilgi Formu’; Bilirkişilik Temel Eğitim hizmeti verecek olan eğitmenin kimlik, iletişim, eğitim durumu, deneyim süresi bilgilerini kapsamaktadır.
Teorik eğitim için hukukçu tabanlı lisans mezunu veya akademik kariyer yeterli görülürken, Uygulama eğitimi için bu konuda tarihleri asgari 5 yıla yayılmış mevzuat öncesi bilirkişi raporları deneyimi olan kişiler uygun bulunmaktadır. Eğitimcinin mesleki branşı, adayların branşı ile tutarlı olmayabilmekte, bu konuda herhangi bir sınırlama getirilmemektedir.
Bilirkişilik Yönetmeliği’nin ‘Temel eğitimden muaf tutulacaklar’ başlığı altındaki 31. Maddede yer alan “Alanlarındaki uzmanlıkları ve bilimsel yeterlilikleri dikkate alınarak, ‘Bilirkişilik Temel Eğitiminden ve Listeye Kaydolmaktan Muaf Tutulacaklara İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Genelge’ye göre oluşturulan listede yer alan kişiler temel eğitimden muaftır” hükmü uyarınca, muafiyet için eğitimci niteliğinin yeterli görülmesi ve söz konusu genelgeye göre oluşturulan listede bulunması gerekir. Teorik veya uygulama eğitimi için yeterli görülen eğitmenler, bilirkişilik yapmak için kendi sundukları ders içeriklerinden, yine ders almayı gerektiren bir mevzuat ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Eğitmen olarak belirlenenler, mesleki kuruluş tarafından düzenlenen bir eğitimde, aynı anda hem eğitmen ve hem de eğitilen bilirkişi adayı konumuna düşmektedir.
Bilirkişi Adayı Niteliği:
Bilirkişilik Yönetmeliği’nin 41 inci maddesi gereği, Bilirkişilik Daire Başkanlığı’nca ilanen yayınlanan ‘Bilirkişiliğe Kabule ve Bilirkişilik Başvuru Usul ve Esaslarına İlişkin Duyuru’ kapsamında başvuru şartları, başvuru dilekçesine eklenecek belgeler, başvuru usulü, başvuru takvimi, başvuruların değerlendirilmesi ve itiraz hakkı, yemin, bilirkişilik sicilinin oluşturulması ve listelerin ilanı hakkında bilgiler verilerek; Bilirkişilik bölge kurulları tarafından 6754 sayılı Bilirkişilik Kanununun 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (c) bentleri uyarınca bilirkişilik sicili ve bölge bilirkişi listelerinin oluşturulmasına esas olmak üzere Bilirkişi Daire Başkanlığı tarafından belirlenen ve ‘Alt Uzmanlık Alanları’ (Ek-1)’de yer alan temel ve alt uzmanlık alanlarında bilirkişi başvurularının alınacağı her yıl duyurulmaktadır. Duyuru ekinde ayrıca, ‘Aranan Nitelikler’ (Ek-2), ‘Uygulama Alanları’ (Ek-3) yer almaktadır. ‘Bilirkişilik Temel ve Alt Uzmanlık Alanları’na yönelik ‘Aranan Nitelikler’ (Ek-2) kapsamında; ilgili temel uzmanlıklar için alt uzmanlık konularına dair ayrıntılar verilmektedir.
Bilirkişilik Temel Eğitimine Katılım Koşulları; 03/08/2017 tarih ve 30143 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bilirkişilik Yönetmeliği’’nde belirtilen bilirkişilik yapabilme şartlarına sahip bulunmak, T.C. vatandaşı olmak veya yabancı uyruklular için Türkiye’de iş yapma ehliyetine sahip olmak, Medeni haklarını kullanma ehliyetine sahip olmak, TMMOB’ne bağlı üyeler için başvuru yapılan yıldan geriye dönük en az 5 yıllık Oda üyesi olmak ve üyelik borcu bulunmamak (Diğer Oda üyeleri için ilgili Odalarından alacakları üye kayıt ve aidat borcu bulunmadığına dair belge ile bu koşul yerine getirilecektir), Eğitime katılacakların bilirkişilik yapacağı uzmanlık alanında en az beş yıl fiilen çalıştığını gösterir belge, TMMOB dışında, mesleğini icra edebilmek için herhangi bir meslek kuruluşuna üye olma zorunluluğu bulunmayanlar için; uzmanlık alanını gösteren diploma, meslekî yeterlilik belgesi, uzmanlık belgesi, ustalık belgesi veya benzeri belgelerin aslı veya onaylı sureti, Disiplin yönünden meslekten veya memuriyetten çıkarılmamış ya da sanat icrasından veya mesleki faaliyetten geçici ya da sürekli olarak yasaklanmamış olmak, Eğitim ücretini yatırmış olmak, yeterlidir.
Bilirkişi Uzmanlık Alanı:
Genel olarak teknik bilirkişinin uzmanlık alanı; akademik bir bakışla tasarlanmakta, ancak uygulamada mesleki kuruluşların kendi alanlarını tanımlamasıyla sonuçlanmaktadır. Teknik bilirkişilik yapılacak uzmanlık alanı, eğer yüksek lisans veya geçerli bir sertifika ile başka bir alanda uzmanlığı yoksa; genellikle uzmanlık alanı lisans derecesiyle aynı olup, diploma ile belgelenmektedir. Bilirkişilik yapacak olan üye, lisanstaki aldığı (transkript ile listelenen) derslerin tümünü veya alt konularını yazabilmektedir. Çoğu kere bu liste, bilirkişi seçilebilmek için geniş yazma yarışına dönüşebilmekte, meslek dışı seçicilere göre uzmanlığın derecesi olarak algılanabilmektedir. Ancak gerçekte, müfredat kapsamında seçmeli dersler yer almakta, son sınıflara doğru alınan proje dersleri değişkenlik gösterebilmekte, bitirme ödevlerinin konusu sınırlanmaktadır. Lisans düzeyindeki uzmanlık alt alanları; sadece lisans diploması ile değil, öğrencinin transkripti de dikkate alınarak belirlenmelidir. Belirtilen alt konularda, ilave sertifika gereği ortadan kaldırılmalı; mesleki derslerin, diploma ile belgelenmesi yeterli sayılmalıdır.
‘Bilirkişiliğe Kabule ve Bilirkişilik Başvuru Usul ve Esaslarına İlişkin Duyuru’ eki Aranan Nitelikler (EK-2) kapsamında, liyakatli olanının seçimi için "İlgili fakültelerin varsa alt uzmanlık alanı kapsamındaki uzmanlıklara uygun bölümünden mezun olmak" kriteri yer aldığından; başvuranlar, alt uzmanlık alanlarının tamamını seçerek listeye ilave edilmesini sağlamaktadır. Alt uzmanlık alanlarının sayısı, liyakat olarak yorumlanmakta, lisans konuları olması nedeniyle, sertifika talep edilmemektedir.
Örneğin Çevre Mühendisliği branşında; Çevre Kirliliği (Deniz, Toprak, Hava, İçmesuyu Kaynakları, Gürültü), Delil Tespiti (Kirleticilerin Belirlenmesi, Emisyonlar), Atık Yönetimi (Çöp, Atıksu, Tehlikeli Atıklar) Çevre Mevzuatı (Çevre İzinleri, Atık Beyanı), Çevre Yönetimi (Ekosistem, Ekoturizm, Çevre Yönetim Planı - ÇYP), Çevre Hukuku, Çevre Sorunları, Atıksu Arıtma Tesisleri, İçmesuyu Arıtma Tesisleri, İçmesuyu Proje ve İnşaatları (Şebeke ve İsale, Depo, Terfi), Kanalizasyon Proje ve İnşaatları (Şebeke, Terfi, Fosseptik), Deniz Deşarjı Proje ve İnşaatları, Katı Atık (Yakma, Kompost, Düzenli Depolama, Geri Dönüşüm, Ambalaj), Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi (ÇED Raporu), Proje Tanıtım Dosyası (PTD); oldukça yoğun bir liste ortaya çıkarmaktadır.
Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED); “Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalardır.” Diğer mühendislik branşlarının çevre disiplini ile birlikte çalıştığı dikkate alındığında, ortak bir uygulama alanı olarak değerlendirilmektedir. ‘Çevre Mühendisleri Odası Serbest Çevre Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Asgari Ücret Yönetmeliği’nin (Resmi Gazete: 22.04.2009 - 27208) 6. Maddesi uyarınca; Çevresel Etki Değerlendirme çalışmaları ve Çevre Yönetim Sistemleri ve planları kapsamındaki çevre mühendisliği hizmetleri, ilgili meslek disiplinleri ile birlikte yürütülür ve koordine edilir. Bu durumda çevre branşının, çevre etkilerini değerlendirdiği ve ortak çalışmaların koordinasyonunu üstlenmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Mühendis ve mimar odalarınca ‘Ana Yönetmeliği’nin belirlediği çalışma alanlarına uygun olarak çıkarılarıp yayınlanan ‘Meslekiçi Eğitim, Uzmanlık Ve Belgelendirme Yönetmeliği’ kapsamında ‘Uzmanlık’; “Belli bir iş için gerekli özel bilgi, deneyim veya beceriyi”, ‘Uzmanlık alanı’; “Odanın, öğrenim programları, uygulama alanları, mesleki, teknik ve bilimsel gelişmeler, ülkenin teknolojik durumu, kamuoyunun ve üyelerinin istemlerini dikkate alarak belirleyeceği mesleki uzmanlık konularını” ifade etmektedir.
‘Bilirkişiliğe Kabule ve Bilirkişilik Başvuru Usul ve Esaslarına İlişkin Duyuru’ kapsamında “Çevresel Etki Değerlendirmesi”; farklı mühendislik branşlarında yer alabilen bir ‘Uygulama Alanı’ (Ek-3) iken, C-06 (Çevre) başlığı altında ‘Aranan Nitelikler’ (Ek-2)’de bir uzmanlık alanı olarak dikkate alınmaktadır. C-06 Çevre uzmanlığı için verilen “Çevresel Etki Değerlendirmesi” için çevre mühendisliği, su ürünleri mühendisliği, maden mühendisliği vb. bölümlerden mezun olmak, şartı getirilmiştir. Diğer taraftan, inşaat, turizm uzmanlıklarında da bu uygulama alanı bulunmaktadır.
‘Bilirkişilik Uzmanlık Alanlarında Belgelendirme Kriterleri’ ortaya konulmadan, uzmanlık alanlarının kesin çizgilerle ayrılması mümkün görülmemektedir. Ortak disiplinle çalışılan uzmanlık alanlarında ise birden fazla sayıda bilirkişi görevlendirilmesi, temel uzmanlık alanındaki bilirkişinin, koordinasyonu sağlamak üzere ekipte bulundurulması gerekmektedir. Mimar ve mühendis odalarının çıkardığı yönetmeliklerle belirlenmekte olan Temel ve alt uzmanlık konuları, Bakanlıkça değiştirilmekte ve bazıları tek başlık altında birleştirilmekte veya yeni (alt) uzmanlık alanları ihdas edilmektedir. Temel ve Alt Uzmanlık türleri, akademik müfredat ile birlikte değerlendirilmeli, bu sayede uygulamadaki farklılıklar kaldırılmalıdır.
Bilirkişi Etiği ve Denetimi:
‘Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te düzenlenen etik ilkelerle birlikte bilirkişilerin uymakla yükümlü olduğu ilkeler; yetkinlik ve mesleki özen, bağımsızlık, dürüstlük ve tarafsızlık, saygınlık ve güven, görevi kabul yükümlülüğü, menfaat elde etme yasağı ve bildirim yükümlülüğü ve reklam yasağı olup, bunlardan meslekle ilgili olanlarının uzman bir kurumla denetlenmesi gerekmektedir.
Bilirkişilik Yönetmeliği’nin 'Bilirkişilik sicili' başlığı altındaki 45. Maddede “Bilirkişilik sicili, Daire Başkanlığı nezdinde bilirkişilere sicil numarası verilmek suretiyle merkezi kayıt şeklinde tutulur” hükmü uyarınca; sadece Bakanlık nezdinde bir sicil tutulacağı, bu sicilin kapsamının bilirkişinin yargı ile karşılıklı ilişkilerindeki kriterlerinin dikkate alınacağı anlaşılmaktadır. Ancak yargı sürecinde önemli bir rol oynadığı açık olan uzmanlık raporlarının, içerik olarak hukukçular tarafından yorumlanması veya değerlendirilmesi mümkün değildir.
Raporun teknik içeriğinin etik açıdan değerlendirilebilmesi için kendi meslektaşlarının görüşüne sunulması zorunludur. Bilirkişinin kendi branşında hem eğitim veren ve hem de üyelerinin mesleğini icra etmesinde yetkin kuruluşlar, meslek odalarıdır. Bu nedenle, bilirkişi raporlarından mesleki odaların da bilgilendirilmesi gerekir.
Bilirkişinin Liyakati:
Liyakatin "bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu, değim" tanımı gereğince, kişinin birden çok sayıda iş türünü bilmesi değil, o kişinin verilen işe uygunluğu (ehil olması) aranır. Öte yandan, Bilirkişilik Kanunu veya Bilirkişilik Yönetmeliğinde, bilirkişi listelerinin hazırlanmasına yönelik herhangi bir sayı kısıtlaması bulunmamaktadır. Bu nedenle, Bilirkişilik Kanununun 11 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca bilirkişiliğe başvuranın 10 uncu maddedeki şartları taşıyıp taşımadığını Bölge kurulunun değerlendirmesi ve şartları taşıyanları listeye dahil etmesi yeterlidir.
Mahkemenin bilirkişi görevlendirme aşamasında, Bilirkişi Listesindekiler arasından mesleki tecrübesi, katıldığı meslek içi eğitimleri veya uzmanlığı gösteren (EK) belgeleri dikkate alarak en liyakatli olanların, hakim tarafından seçilmesi zorunludur. Çünkü uyuşmazlık konusuna en yakın ve deneyimli olanını, sicil dosyasından mesleki sertifikalara bakarak hakimin seçmesi ancak mümkündür. Bunu teminen, bilirkişinin sicil dosyasında ise alt uzmanlık konularında verilen ek belgeler bulundurulmalı, mahkeme görevlendirme aşamasında erişilebilir olması sağlanmalıdır.
Diğer taraftan, bilirkişiliğe başvuranlar arasından liyakatli olanların belirlenmesinde verilen Aranan Nitelikler (EK-2) kapsamında; "Üniversitelerin lisans eğitimi veren alt uzmanlık alanı kapsamındaki uzmanlıklara uygun fakültesinden mezun olmak" şartını getirmekte, ancak liyakatli olanının seçiminde "İlgili fakültelerin varsa alt uzmanlık alanı kapsamındaki uzmanlıklara uygun bölümünden mezun olmak" kriterini de eklemektedir. Bu nitelikler tablolarındaki bir yeter şartın sağlanması, başvuranın liyakatinin olduğu anlamına da geldiğinden; alt uzmanlık bölüm konusu biliniyorsa, Aranan Nitelikler (EK-2) tablosuna doğrudan yazılmalıdır. Ayrıca, 'liyakati düşük' veya yüksek liyakatli' akademik bölüm ayrımı yapılmamalıdır.
Bilirkişiliğe başvuru, seçilme usulü ve sicile kayıt' başlığı altında yer alan 11. Maddesinin 3. Fıkrası, aşağıdaki şekilde değiştirilmeli, 5. Fıkra eklenmelidir:
"(3) Bölge kurulu karar verirken sicile kayıt bakımından öncelikle başvuranın 10 uncu maddedeki şartları taşıyıp taşımadığını değerlendirir ve şartları taşıyanları listeye dahil eder."
"(5) Bilirkişi görevlendirme aşamasında, Bilirkişi Listesindekiler arasından mesleki tecrübesi, katıldığı meslek içi eğitimleri veya uzmanlığı gösteren (EK) belgeleri dikkate alarak en liyakatli olanlar hakim tarafından seçilir."
SONUÇLAR:
Bilirkişilik Temel Eğitimleri, meslek odalarının branşlarınca düzenlenerek verilmesine karşın, bilirkişi adayının mesleği ile eğitim verilen meslek odasının uyumlu olmadığı görülmektedir. Farklı odaların ücret politikaları, kayıt için belge temin kolaylığı, eğitim yerine erişim, eğitim için asgari adayın bulunmaması gibi nedenlerle, bilirkişi adayının branşından farklı mesleki odalarda eğitim verilmektedir. Sadece uygulama dersinde ilgili branşta bir eğitim verilse de, farklı meslekten eğitime katılanlar nedeniyle detaylı anlatım yapılamadığından, mesleki örnek uygulamalar anlaşılamamaktadır. Bu durum, etik değerlerin adaylara aktarılması ve denetlenmelerinde ilgili odanın mesleki etkinliğini azaltmaktadır.
Bilirkişinin meslek etiği açısından değerlendirilmesi ve denetlenmesi için gerekli mevzuat altyapısı oluşturulmamıştır. Bilirkişinin mesleki denetimi, bağlı bulunduğu mesleki odanın uzmanlığını gerektiren bir birikimle gerçekleştirilebilir. Yargı birimlerinde tutulacak bilirkişi hukuki sicilinin, mesleki odanın katkısıyla yapılması gerekir.
Meslek odalarının ilgili branşlarınca düzenlenen Bilirkişilik Temel Eğitimleri, ilgili meslek dalının hukukla ortak disiplinine ilişkin teorik bilgilere yer vermemektedir.
Teorik veya uygulama eğitimi için yeterli görülen eğitmenler, bilirkişilik yapmak için kendi sundukları ders içeriklerinden sınava tutulmakla; yeterliliği Bakanlık belgeleriyle saptanmış meslek insanlarının, gerçekte yeterli olmadığı sonucuna da varmak gerekir. Esasen eğitmenler, ders içeriklerinde yer alan teorik ve uygulama konularında asgari şartlar gereğince, bilirkişilikte yetkin çalışmalar yürütmüş niteliğe sahiptir. ‘Bilirkişilik Temel Eğitiminden ve Listeye Kaydolmaktan Muaf Tutulacaklara İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Genelge’nin, bu konuları düzenleyecek ve mevzuatın hükümlerine açıklık getirecek şekilde yürürlüğe ivedi olarak konulması gerekmektedir.
Bir sektör faaliyetinden kaynaklanan kirletici çıktıların, kendi branşındaki mühendisi tarafından belirlenmesinden sonra, çevresel etkilerin saptanması ve teknik önlemlere karar verilmesi sürecinde, sadece çevre mühendisliğinin uzmanlık alanındaki bilgilerle uygun çözümler ortaya konulabilir.
‘Bilirkişilik Uzmanlık Alanlarında Belgelendirme Kriterleri’ ortaya konulmadan, uzmanlık alanlarının kesin çizgilerle ayrılması mümkün görülmemektedir.
Ters-düz (flipped) sınıflar tekniği, kısa süreli bir eğitimde verilmesi gereken konular için çalışma ve uygulama zamanı yaratmak suretiyle, bu tür eğitimler için başarılı sonuçlar elde edilmesine izin vermektedir.
Bilirkişi Listesindekiler arasından mesleki tecrübesi, katıldığı meslek içi eğitimleri veya uzmanlığı gösteren (EK) belgeleri dikkate alarak en liyakatli olanların seçimi; mahkemelerin bilirkişi görevlendirme aşamasında değil, bilirkişi listelerinin oluşturulması aşamasında yapılmaktadır. Bilirkişilik Kanununun ‘Bilirkişiliğe başvuru, seçilme usulü ve sicile kayıt' başlığı altında yer alan 11. Maddesinin 3. Fıkrası değiştirilmeli, en liyakatli olanlarının, bilirkişi görevlendirme aşamasında hakim tarafından seçileceğine dair 5. Fıkra eklenmelidir.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ:
Meslek odalarının ilgili branşlarınca düzenlenen Bilirkişilik Temel Eğitimleri, kendi meslek branşındaki adaylarına verilmelidir.
Eğitim yetkisi verilen meslek odalarının, meslek etiği açısından bilirkişinin değerlendirilmesi ve denetlenmesi için süreçte yer alması gerekmektedir.
Meslek odalarının ilgili branşlarınca düzenlenen Bilirkişilik Temel Eğitimleri, ilgili meslek dalının hukukla ortak disiplinine değinen konularda teorik bilgilere de yer vermelidir.
‘Bilirkişilik Temel Eğitiminden ve Listeye Kaydolmaktan Muaf Tutulacaklara İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Genelge’nin yürürlüğe konulmasıyla, Bilirkişilik Temel Eğitimlerindeki eğitmenlerin, tekrar eğitim almaksızın bilirkişi olarak kabul edilmelerini sağlayıcı mevzuat altyapısı kurulmalıdır.
Farklı disiplinlerin ortak uygulaması olarak verilen ‘Uygulama Alanları’ için her durumda temel uzmanlık alanına sahip branşın bilgisine başvurulmalıdır.
Temel ve Alt Uzmanlık türleri, akademik müfredat ile birlikte değerlendirilmeli, bu sayede uygulamadaki farklılıklar kaldırılmalıdır.
Bilirkişilik Kanununun ‘Bilirkişiliğe başvuru, seçilme usulü ve sicile kayıt' başlığı altında yer alan 11. Maddesinin 3. Fıkrası değiştirilmeli, en liyakatli olanlarının, bilirkişi görevlendirme aşamasında hakim tarafından seçileceğine dair 5. Fıkra eklenmelidir.
KAYNAKLAR:
-Bilirkişilik Temel Eğitimi Eğitici El Kitabı, Adalet Bakanlığı, Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü, Bilirkişilik Daire Başkanlığı, Ankara.
-“Bilirkişilik Yönetmeliği”, Resmi Gazete (03/08/2017 – 30143).
-Ters Yüz Edilmiş Sınıf Modeli, TED Üniversitesi, www.tedu.edu.tr.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Bilirkişilik Temel Eğitimi Hakkındaki Mevzuatın Uygulamadaki Aksamalarına Yönelik Değerlendirmeler Ve Çözüm Önerileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Orhan Tiryakioğlu'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Bilirkişilik Temel Eğitimi Hakkındaki Mevzuatın Uygulamadaki Aksamalarına Yönelik Değerlendirmeler Ve Çözüm Önerileri
