Ana Sayfa
Kavram Arama : THS Google   |   Forum İçi Arama  

Üye İsmi
Şifre

Aktif Makale Tarih Perspektifinde Şanlıurfa’da Merkezi Yönetim - Yerel Yönetim İlişkisi

Yazan : Av.M.Lamih Çelik [Yazarla İletişim]

Yazarın Notu
Bu bildiri 6-8 Mart 2015 tarihinde Şanlıurfada yapılan 3.Milletlerarası Şehir tarihi Yazarları Kongresinde sunulmuştur. Türkiye yazarlar birliğinin 56.yayını olarak Ankara Ağustos 2015 te basılan bildiri kitabınnın 551-562 sayfalarında yer almıştır.

TARİH PERSPEKTİFİNDE ŞANLIURFA’DA MERKEZİ YÖNETİM - YEREL YÖNETİM İLİŞKİSİ
Av. M. Lamih ÇELİK*

Not: Bu bildiri 6-8 Mart 2015 tarihinde Şanlıurfada yapılan 3.Milletlerarası Şehir tarihi Yazarları Kongresinde sunulmuştur. Türkiye yazarlar birliğinin 56.yayını olarak Ankara Ağustos 2015 te basılan bildiri kitabınnın 551-562 sayfalarında yer almıştır.


2. SANCAK’TAN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’NE GEÇİŞ SÜRECİ

2. 1. Osmanlı Dönemi

2. 1. 1 Tanzimat Öncesi

1516'da Mercibadık Savaşı sonrasında, Yavuz Sultan Selim döneminde Şanlıurfa ve çevresi Osmanlı Devletine katılmıştır. Şanlıurfa, Osmanlı idaresi altındaki ilk zamanlar Diyarbakır eyaletine bağlanmıştır. Daha sonra, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Halep ve çevresi Dulkadiroğluları, Halep ve Rakka eyaletleri olarak üç eyalete ayrılınca Şanlıurfa, Rakka eyaletine bağlı bir sancak haline getirilmiştir (Karasu 2014:182).

2. 1. 2 Tanzimat Sonrası

Osmanlı Devleti'nde Tanzimat’ın başlangıcında ülkenin mülki yapısı, valilerin başında bulunduğu eyalet, mütesellimlerin/kaymakamın başında bulunduğu sancak (liva), müdürlerin yönettiği kaza ve muhtarların başında bulunduğu köyler şeklindeydi. (Sunay, 2015) Merkezi idareyi basit işlerle uğraşmaktan kurtarmak ve kırtasiyeciliği önlemek (başka bir deyişle kısmi adem-i merkeziyet sağlamak) için eyalet ve sancakların birleştirilerek büyütülmesi, valiliklere yetki genişliğine sahip, tecrübeli ve muktedir yöneticilerin getirilmesi gerekiyordu. Tanzimat sonrası süreçte, eyalet sisteminden vilayet sistemine geçilmiştir.


2. 2. Cumhuriyet Dönemi

2. 2. 1. Tek Partili Dönem

Cumhuriyetin ilanından sonra 491 sayılı ve 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun 89. maddesine göre yeniden düzenlenen idari yapı ile sancaklar (livalar) kaldırılmış, idari yapı Vilayet (il), kaza (ilçe), nahiye (bucak) ve köy olarak belirlenmiş ve mevcut vilayetlerin yanında sancaklar da vilayete dönüştürülmüştür. Bu yasayla Urfa Sancağı il olmuştur (Öğüt-Ekici, 2011: 2-3).

Tek parti döneminde (1923-1946), parti örgütü ile toplumsal ve yönetsel kurumlar iç içe geçmiş, bazen parti başkanlığı ile belediye başkanlığı birleştirilmiş, bazen de mülki amirler yerel yönetim işlevlerini üstlenmiştir. Zaman zaman belediye seçimlerinin yapılmış olmasına rağmen, belediye başkanının veya meclis üyelerinin görevden alınması ile sıkça karşılaşılmıştır. Tek parti döneminin sonuna doğru ise merkeziyetçilik iyice tırmanmıştır.

2. 2. 2. Çok Partili Dönem

Çok partili hayata geçişle birlikte belediye organları ve parti programları halkın beklentilerine daha duyarlı hale gelmiştir. Bu dönemde belediye görevleri yeni kurulan kurumlar aracılığı ile giderek merkeze kaydırılmıştır.

12 Eylül 1980 askeri müdahalesiyle bütün belediye başkanlarının görevine son verildi, bütün yerel meclisler dağıtıldı. 1982 Anayasası, merkezin vesayet yetkisini genişletti; anayasa görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında, soruşturma ya da kovuşturma açılan yerel yönetim organları veya bu organların üyelerinin, mahkeme tarafından kesin karar verilene kadar, İçişleri Bakanı tarafından görevden uzaklaştırılmalarına olanak sağladı.
Anavatan Partisi (ANAP) iktidarı 1984 yılında, Anayasanın büyük yerleşim yerlerinde yeni yönetim biçimlerinin geliştirilebileceğine ilişkin hükmüne dayanarak, 3030 Sayılı Kanun’la büyükşehir belediyelerinin kuruluşuna ve yönetimine ilişkin düzenlemeler yaptı. Uygulamada 1580 ve 3030 sayılı iki temel kanuna ek olarak, belediyelerin yetki ve hizmet alanlarını düzenleyen 40 civarında kanun mevcuttur. Bu durum ülkemiz belediye yönetimlerinin yasal çerçevesinin oldukça karmaşık olduğunu göstermektedir. Yerel yönetimleri güçlendirmeyi amaçlayan reform söylemleri zaman zaman gündeme getirilmekle birlikte, bu konuda pek bir ilerleme sağlanamamıştır. fakat 3 Kasım 2002 tarihli genel seçimler neticesinde iktidara gelen Ak Parti’nin ülkede kamu yönetiminin yeniden yapılanması, merkeziyetçiliğin azaltılması, kaynakların verimli kullanılması ve demokrasinin geliştirilmesi amacıyla yerel yönetimlere büyük bir önem verdiğini, bu amaçla da, özellikle 2003-2005 yıllarını kapsayan dönemde uzun süren tartışmalar neticesinde eski Belediye Kanunu’nu, İl Özel İdaresi Kanunu’nu ve Büyükşehir belediyeleriyle ilgili yasayı değiştirdiğini görmekteyiz. Bu dönemde, geçmişte belediye başkanlığı da yapmış olan Recep Tayyip Erdoğan’ın 1980’li yıllarda Turgut Özal’ın yaptığı gibi, ülkede özellikle belediyeciliğin gelişimine özel bir önem verdiği görülmektedir.
“Türkiye, 1980'1i yılların ikinci yarısında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile yeniden ve yalnızca proje alanını kapsayan iller için Atatürk Barajı Projesi ekseninde bir bölge planlama çabası başlatmış, bu amaçla da özel bir kamusal kuruluş olan GAP İdaresini oluşturmuştur. Bölge halkının planlama ve uygulama süreçlerine katılımına elverişli olmayan, bir yerel yönetim birimi olmaktan çok birden çok ili ilgilendiren bir alan ölçeğinde merkezi yönetimin bir tür uzantısı niteliğindeki bir yönetim örneği oluşturan GAP İdaresi'nin, kent planlaması açısından kent yönetimlerinin planlama ve yapı denetimi işlevlerine parseller düzeyinde karışma yetkisine sahip kılınmış olması nedeniyle de yerel yönetim kuramına ve geleneğine ters düşen bir yapıya sahiptir. ” (Geray, 2015:299)
6360 Sayılı Kanun’la, daha önce 5216 Sayılı Kanun’la getirilen ve İstanbul ile Kocaeli için geçerli olan, belediye sınırlarının mülki idari sınırlarıyla aynı olması uygulaması tüm Büyükşehir belediyeleri için geçerli hale gelmiştir. Şanlıurfa'nın 6360 Sayılı yasa ile Büyükşehir Belediyesi haline getirilmesi kentteki idari yapıyı tümüyle değiştirmektedir. Kentteki il özel idaresi ve 30 bucak kaldırılmakta, 15 belde belediyesinin ve 1. 153 adet köyün tüzel kişiliğine son verilmektedir. 1871 yılında idari yapıda yerini alan nahiye/bucak teşkilatı önce büyük şehirlerde daha sonra 2014 yılında tüm illerde kaldırılmıştır. Kentte büyükşehir belediyesi ve üçü yeni kurulan merkez (Karaköprü, Haliliye, Eyyübiye) ilçeler olmak üzere on üç ilçe belediyesinden oluşan ikili bir idari yapı oluşmuştur.
6360 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, Büyükşehir belediye sistemini önemli ölçüde değiştirmektedir. Aynı Kanun, Türk kamu yönetiminde köklü bir geçmişi bulunan il özel idaresi ve valilik müesseseleri için de önemli sonuçlar doğuran yeni hukuki düzenlemeler getirmiştir. Osmanlı Devleti'nden bu yana varlığını sürdüren valilik müessesesinin ildeki denetleyici rolü tartışmalı hale gelmektedir. Bu durumu seçilmişlerin atanmışlara karşı bir zaferi olarak niteleyip, demokratikleşme bakımından olumlu bir gelişme olarak görmek mümkün olsa da, asıl amacın bölge yönetimine geçiş hazırlığı olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumu Türk siyasetinde devam eden merkez-yerel çatışmasının bir parçası olarak değerlendirmek de abartı olmayacaktır. Ayrıca bazı yazarlarca şehirlerin rekabet gücünün artırılması, nitelikli ve uzman personel istihdamı, yerel hizmetlerin standart ve kalitesinin yükseltilmesi ve yerel demokrasinin geliştirilmesi de Büyükşehirlerin kurulma gerekçeleri arasında sayılmıştır. (Güngör, 2012: 20-22)
6360 Sayılı Kanunun Şanlıurfa bakımından doğurduğu idari ve mali sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, Şanlıurfa'nın sosyal ve altyapı eksiklikleri, köy ve mezra sayısının çokluğu, kentsel hizmet alanının büyüklüğü önemli bir olumsuzluk yaratmaktadır. Değişen idari yapı sonucunda kentin kamusal hizmet yükü tümüyle Büyükşehir Belediyesi’nin omuzlarına binecektir. Diğer taraftan, Büyükşehir belediyesinde önemli bir gelir artışı beklenmektedir. Burada sorun, bu mali kaynağın artan hizmet yükünü ne ölçüde karşılayabileceğidir. Yeni mali kaynakların hizmetlerin yürütülmesi sürecinde ne ölçüde yeterli olacağını ancak uygulamada görmek mümkün olacaktır (Karasu, 2013: 138-139).

DEĞERLENDİRME

Cumhuriyetin ilanından beri devletin birliği ve bölünmez bütünlüğü tehlikeye girer düşüncesi ile yerel yönetimlere idari ve mali özerklik vermekte hep temkinli davranılmıştır. Türkiye, genel olarak merkeziyetçiliğin gerek uygulamada, gerekse zihniyet bakımından köklü bir şekilde kurumsallaştığı bir ülke durumundadır Bu merkeziyetçi tutum, anlayış ve uygulama Osmanlı’dan miras alınmış, Cumhuriyet döneminde de, pekiştirilerek devam ettirilmiştir. Tanzimat elitleri, gerileme ve reformlar döneminde Osmanlı’nın çıkış yolunu, merkezi güçlendirmekte görmüşlerdir.
Türkiye‟de 2004 ve sonrası yapılan yerel yönetimler reformlarının var olan merkeziyetçi yapının hafifletilmesi yolunda olduğu ancak uygulamada hala merkeziyetçi yapının etkisinin hissedildiği görülmektedir. 6360 Sayılı Yeni Büyükşehir Yasası ile il sınırlarının belediye sınırı olması nedeniyle süreç sonunda, seçimli valilik olmadıysa belediye başkanlığı üzerinden tek yöneticili bir bölge-eyalet modeline dönüşeceği konusunda görüşler ileri sürülmüştür. Oysa yürürlüğe giren yeni yapısal düzenlemeler idari özerklik açısından çok da bir gelişme sağlamamış, yerel yönetimlerin idari ve mali açıdan merkeze bağımlılıkları devam etmiştir.


KAYNAKÇA:
Anonim, (2003) Şanlıurfa İli Gelişme Planı Envanter Çalışması, GAP BKİ, Ankara.
Açanal, Hasan (1997) Urfa Tarihi, Şurkav Yayınları, Ankara.
Akkoyunlu, Zahide (1989). Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Bilgin Altınöz, Ayşe Güliz (2011) Tarihi Çevrelerin Korunması, Planlanması Ve Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Mekansal Planlamada Jeodezi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 81-91 ,İzmir.
Çadırcı, Musa (1991), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yayını, Ankara.
Çapar, Selim (2015) “Osmanlı Taşra Yönetiminin Evrim,i http://www. tid. web. tr/ortak_icerik/tid. web/145/11-%20Selim%20%C3%A7apar. pdf Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Ekinci, Abdullah (2006). Müze Şehir Şanlıurfa, Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Ekinci, Ekrem Buğra (2015) “Osmanlı İdaresinde Adem-İ Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyâletler, ”http://www.ekrembugraekinci.com/pdfs/osmanli_idaresinde_ademi_merkeziyet_ve_imtiyazli_e yaletler. pdf” Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Elma, Fikret, (2015), Türkiye’nin Belediyecilik Deneyimi ve Azerbaycan Belediyeciliği
http://journal. qu. edu. az/article_pdf/1009_93. pdf Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Erdem, Mahmut (2009), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Urfa’da Sancak İdaresi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
Eroğlu, Cengiz - Babuçoğlu Murat - Köçer Mehmet (2015) Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep http://www. orsam. org. tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20121016_Halepe-book. pdf Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Geray, Cevat, “Bölgesel Gelişme İçin Planlama ve Örgütlenme” s. 299-312 http://dergiler. ankara. edu. tr/dergiler/42/480/5578. pdf Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Gençoğlu, Mustafa (2011), ”1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (1): 29-50
Gündoğdu, Balamir, (2003) “Kamusal Alanda Yaşanan Gelişmeler: Yerel Yönetimlerin Denetimi” (Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 10, Ekim 2003) s. 6. ”
Güngör, Hayrettin (2012), Yeni Büyükşehir Yönetimi ve Geçiş Nedenleri, İller Ve Belediyeler Dergisi, Türkiye Belediyeler Birliği, Ekim-Kasım:19-31
Kapaklı, Kemal (1995), İşte Urfa, Güneydoğu Yayıncılık, Şanlıurfa.
Karasu, Mithat Arman (2013), "6360 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ve Olası Etkileri -Şanlıurfa Örneği", Gazi Üniversitesi İ. İ. B. F. Dergisi, C. 15, S. 1, s. 123-139.
Karasu, Mithat Arman (2014) “Şanlıurfa’da Kentsel Gelişme ve 6360 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu”, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 1, Özel Sayı (s:178-193)
Keleş, Ruşen (2012) Kentleşme Politikası, Ankara, İmge Kitabevi.
Kurtoğlu, Mehmet (2012) Evliya Çelebi’nin İzinde İbrahim’in Nazargahı Urfa. Bengü yayınları, Ankara.
Ortaylı, İlber (2000), Tanzimat Döneminde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK Yayını, Ankara.
Ortaylı, İlber (1998) “Devraldığımız Miras”, Türkiye’de Yönetim Geleneği, Ed. Davut Dursun-Hamza Al, İlke Yay., İstanbul.
Oymak, Mehmet (2007) Edessa’dan Urfa’ya, c. 2, (Mehmet Çelik ve diğerleri), Şehrin Mimari Yapısı, Atılım Üniversitesi Türkiye Tarih Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, no. 1.
Oymak, Mehmet (2012) Hazreti İbrahim Halilullah (a.s.) Hazreti Eyüp (a.s.) ve Peygamberler Şehri Urfa, kendi yayını, Şanlıurfa.
Ögüt, Tahir-Ekici, Sena (2011), “Cumhuriyet Dönemine Geçiş Aşamasında Urfa’nın İktisadi ve Sosyal Yapısı”, e-sosder. com, S. 38. s. 1-22.
Shaukland, G. (1996) “Tarihi Değeri Olan Kentlere Neden El Atmalıyız. ” Cogito dergisi, (8); 23-35 s.
Sunay, Cengiz (2015) Belediyeciliğin Doğuşu Sürecinde Osmanlı Mirası
http://kosbed. kocaeli. edu. tr/sayi3/sunay. pdf Erişim Tarihi:2 Ocak 2015.
Şanlıurfa Valiliği (1997), Şanlıurfa İl Yıllığı, Şanlıurfa.
Tuncay, Mehmet (2013), Yeni Belediye Sistemi Yaşanabilir Kent Şanlıurfa, Mirbad Yayınları, Şanlıurfa.
Yıldız, Selami (2009). Peygamberler Diyarı Urfa, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :

"Tarih Perspektifinde Şanlıurfa’da Merkezi Yönetim - Yerel Yönetim İlişkisi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.M.Lamih Çelik'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.

Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.


[Yazıcıya Gönderin] [Bilgisayarınıza İndirin][Arkadaşa Gönderin] [Yazarla İletişim]
Bu makaleye henüz okuyucu yorumu eklenmedi. İlk siz yorumlayın!
» Makale Bilgileri
Tarih
21-02-2017 - 12:56
(2582 gün önce)
Yeni Makale Gönderin!
Değerlendirme
Şu ana dek 1 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi : 1 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken, 0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
2793
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :  
* Son okunma 10 saat 14 dakika önce.
* Ortalama Günde 1,08 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 13158, Kelime Sayısı : 1613, Boyut : 12,85 Kb.
* 1 kez yazdırıldı.
* 1 kez indirildi.
* Henüz yazarla iletişime geçen okuyucu yok.
* Makale No : 1960
Yorumlar : 0
Bu makaleye henüz okuyucu yorumu eklenmedi. İlk siz yorumlayın!
Makalelerde Arayın
» Çok Tartışılan Makaleler
» En Beğenilen Makaleler
» Çok Okunan Makaleler
» En Yeni Makaleler
THS Sunucusu bu sayfayı 0,02927208 saniyede 14 sorgu ile oluşturdu.

Türk Hukuk Sitesi (1997 - 2016) © Sitenin Tüm Hakları Saklıdır. Kurallar, yararlanma şartları, site sözleşmesi ve çekinceler için buraya tıklayınız. Site içeriği izinsiz başka site ya da medyalarda yayınlanamaz. Türk Hukuk Sitesi, ağır çalışma şartları içinde büyük bir mesleki mücadele veren ve en zor koşullar altında dahi "Adalet" savaşından yılmayan Türk Hukukçuları ile Hukukun üstünlüğü ilkesine inanan tüm Hukukseverlere adanmıştır. Sitemiz ticari kaygılardan uzak, ücretsiz bir sitedir ve her meslekten hukukçular tarafından hazırlanmakta ve yönetilmektedir.