Biz hukukçular için yeni bir kavram olan “Arabuluculuk” uygulamada henüz 2013 yılı sonu itibariyle uygulanmaya başlandı. Kavramın yeni olması ve hukuk sistemimizde sulh olma ya da tahkim mekanizmalarından bambaşka bir tarz ve sisteme sahip oluşu, hukuk sistemini gerçekten rahatlatacak mı sorusunu düşündürüyor. Peki arabuluculuğun tanımını nasıl yapmalıyız. İngilizce karşılığı Madiation olan Arabuluculuk dostane yollarla bir hukuki uyuşmazlığı çözme yöntemidir. ADR olarak bilinen Alternatif uyuşmazlık çözümüdür. Mahkemede söyleyemediklerimizi daha fazla söz alarak, duygusal boyutta da kendimizi ifade edebilmemizdir.
Hukuki Uyuşmazlıkların Arabuluculuk yoluyla çözülmesi için 2008 yılında “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısı”, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmuştur. Tasarının yasalaşması ancak 7 Haziran 2012 tarihidir. Adalet bakanlığı bu kurumun işlerliği ve sürdürülebilirliği için bir çok meslek ve ticaret örgütüyle (T.B.B, Barolar, T.N.B, TOBB ve TESK ) ortaklaşa çalışmış ve ancak 2012 yılı itibariyle son hali verilmiştir.
Adalet Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Arabuluculuk Daire Başkanlığı sicile kaydetmek üzere ilk arabulucularını belirledi. 1600 kişiye yakın bir başvuru sonrasında 1450 arabulucu yazılı ve sözlü sınavı geçerek Türkiye’ nin ilk arabulucuları olma hakkını kazandı. 2. dönem arabulucuları 21 Kasımda yapılan yazılı sınavla belirlenmiş ve 2014 Mart itibariyle de sözlü sınav yapılacaktır.
Arabulucu olmak için öncelikle Hukuk Fakültesi mezunu olma şartı aranmaktadır. Tasarı döneminde hukuk mezunu olmak yerine, Amerika’daki benzer sistem olan 4 yıllık üniversite mezunu olma şartı uygulanmak istenmiş olsa da, daha sonra bu müessesenin Türkiye’de uygulanmasından vazgeçilmiş ve sadece hukuk mezunlarına bu imkân tanınmıştır. Ayrıca mesleki kıdem aranmaktadır. 5 yıllık mesleki tecrübe için belirli bir meslek şartı değil, hukuk fakültesi mezunu olma şartı yeterlidir. 5 yıllık mesleki tecrübenin içine staj dönemindeki 1 yıl da katılmaktadır.
Sınav senede 2 defa yapılmaktadır. Yazılı ve sözlü olmak üzere iki sınav mevcuttur. Yazılı sınavda adayların sistematik olarak arabuluculuk kavramına, hukuki düzenlemeye, kişisel etkileşimlerin çözümündeki neden ve sonuçların arabulucu olarak farkındalığı bu sınavla değerlendirilmektedir. Yazılı sınavda sosyoloji, etkili iletişim, psikoloji, insan odaklı anlama- kavrama değerlendirme süjeleri ağırlıklı olarak sorulmaktadır.
Arabulucu yazılı ve sözlü sınava tabi tutulmadan önce, sınava başvuru şartı olan eğitimden geçmek zorundadır. Eğitimde arabulucu adaylarına gerekli teknikler öğretilmektedir. Arabuluculuk kanunun yorumlanmasının yanında, psikoloji eğitimi de yer almaktadır. Arabulucu sistematik tekniklerle tarafların birbirlerini anlamalarına ve çözüm bulmalarına yardımcı olur.
Sözlü sınavda adayların etkin iletişimlerinin uygulamadaki değerlendirilmesi yapılmaktadır. Yazılı sınavda başarılı olan bir adayın arabulucu olduğu görüşmede nasıl davranması gerektiği, cümlesine nasıl başlayacağı, hukuki uyuşmazlığın arabuluculuğa uygun olup olmadığı, tarafları yeteri kadar anlayabilip bilmediği ve tarafların birbirlerini anlama konusunda çözüm odaklı sonuçlara varıp varamayacağı gözlemlenmeye çalışılmaktadır.
İnsanların kafasında mevcut bir arabulucu, arabulucuya gitme düşüncesi ve mahkeme yerine arabuluculuk çözüm yolunu seçme düşüncesi henüz tam olarak oturmadı. Bir bilinmezlikte ortaya çıkan ve alışa gelmiş çözüm yollarından bambaşka bir uygulama olması sebebiyle akıllara gelen ilk şey; arabulucu aramızı bulacak ve bizi yönlendirerek çözüm üretecek şeklinde bir sonuç gibi görünüyor ya da anlam olarak bu şekilde ifade ediliyorsa da,
Arabulucu;
• Taraflara eşit mesafede yaklaşan,
• Tarafların eşit sürelerde konuşmasını sağlayan,
• Tarafları anlayan ama yol göstermeyen,
• Tarafların birbirlerini anlamalarını sağlayan,
• Tarafların arasındaki uyuşmazlığın çözümünde 3. kişi olarak yer alan,
• Taraflara aralarında statü farkının olmadığını hissettirmek,
• Avukat gibi davranmamak,
• Bedensel yada sözle bir taraflılık hissiyatı vermemek,
Arabulucunun hukuki bir uyuşmazlıkta karşına gelen ve çözüm bulmak isteyen tarafları belli başlı konularda bilgilendirmesi ve onlara sürecin nasıl işlediğini anlatması gerekmektedir. Bir arabulucu asla avukat gibi düşünmemeli ve taraflarla kurduğu bağı koparmamak için gerek göz teması ve gerekse bedensel varlığını karşı tarafa anlayacağı mesafe ve değerde hissettirmelidir.
Arabulucunun sonuç odaklı bir çözüm yolu için taraflarla olan diyaloğunda izlemesi gereken sistematiğe göre;
Arabulucu;
• Arabulucu önce kendini tanıtarak söze başlamalıdır.
• Arabulucu arabuluculuk çözüm yolunun ne olduğu ve amaçlarından, sonuçlarından ve çözümün getireceği süreç hakkında tarafları bilgilendirmelidir.
• Arabulucunun asıl yapması gereken ve bu sistemin işleyişinin taraflara neler kazandıracağı ve onların bu müesseseden eşit bir kazançla (KAZAN KAZAN) nasıl çıkabileceklerini anlatarak çözüm sürecini başlatır.
• Arabulucu taraflara “Gizlilik Sözleşmesi” ni imzalatmak ve görüşmenin hiçbir şekilde başka bir 3. şahıs tarafından öğrenilmeyeceği hususunda taraflara güven vermelidir.
• Çözüm odaklı bir görüşme için toplanılmış olsa dahi taraflara istedikleri an görüşmeye ara verebilecekleri ve sonlandırabilecekleri konusunda da bilgilendirme yapmalıdır.
• Arabulucu taraflar arasında kendi ilişkilerinde bir statü farkı olsa dahi, arabulucu karşına gelmeyi kabul eden kişiler eşit statüdedir. Taraflardan biri bu eşitliğin suiistimal edildiğini düşünüyorsa ya da kendini güvende hissetmesi için bir ortam yoksa şayet istediği zaman bu görüşmeyi sonlandırabilir.
• Görüşmeler sırasında özel görüşme talep edebilecekleri de taraflara söylenir.
• Tarafların talebi ya da çözüm sürecinde gereklilik varsa Eş Arabulucu da bu görüşmelere dâhil edilebilir.
• Taraflar görüşme sonunda bir çözüme ulaştıkları durumlarda bu çözüm yazılı hale getirilir ve ilgili mahkemeden icra edilebilirlik şerhi alınabilir.
• Taraflar bir çözüme ulaşamazlarsa arabulucu çözüme ulaşılmadığı tutanağını tutar.
• Taraflar çözüme ulaşsalar da uluşamasalar da kanunen arabulucu arabuluculuk başvurusu ve sonuçlarını Arabuluculuk Daire Başkanlığına kanuni sürede bildirmek zorundadır.
“Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu” 38 maddeden oluşmaktadır. “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği” 56 maddeden oluşmaktadır.
Arabulucu tarafların birbirlerini anlama, birbirlerine seslerini duyurabilme ve birbirlerine ne istediklerini söylemeleri için bir köprü görevi üstlenir. Arabulucunun görevi bir moderatör gibi tarafları yönetmektir. Arabulucu avukat gibi davranamaz. Tarafları yönlendiremez. Asla taraflı olamaz. Bir tarafın mağduriyetini gördüğünde hukuken yönlendirme yapamaz ancak bir “avukata danışabilirsiniz” tavsiyesinde bulunabilir.
Başlangıçta kafalarda arayı bulan, çözüm üreten kişi gibi görünse de uygulamada bu doğru bir tespit değildir.
Arabuluculuk tarafların birlikte başvurusu ya da taraflardan birinin başvurusu ve diğer tarafın kabulüyle gerçekleşebilir. HUAK madde 13’ de “Taraflar dava açılmadan önce veya davanın görülmesi sırasında arabulucuya başvurma konusunda anlaşabilirler. Mahkeme de tarafları arabulucuya başvurmak konusunda aydınlatıp, teşvik edebilir. Aksi kararlaştırılmadıkça taraflardan birinin arabulucuya başvuru teklifine otuz gün içinde olumlu cevap verilmez ise bu teklif reddedilmiş sayılır.” yönünde bir düzenleme yer almaktadır.
Arabuluculuk dostane ilişkiler içinde çözüm üretme ve arabulucunun moderatörlüğünde tarafların birbirlerini anlama, duygusal ve sosyal isteklerini sesli olarak birbirlerine duyurmalarıdır.
Arabulucu, kendisine başvuran tarafların hukuki uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde yardımcı kişidir.
Uygulamada arabulucunun çözüm üreten kişi sanılmasına rağmen, arabulucu tarafsız, eşit mesafede yaklaşan bireylerin kendi çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlayan kişidir.
Arabuluculuk görüşmeleri aksi kararlaştırılmadığı sürece gizlidir ve hiçbir şekilde bir başka kişiyle paylaşılamaz. Taraflar gizili kalmasını istemezlerse eğer bu tutanağa geçirilmelidir. Taraflar özel görüşmelerinde diğer tarafın bilmesini istemediği bir durumu arabulucu ile paylaşırsa, arabulucu onay almadan hiçbir şekilde diğer tarafla paylaşamaz. Aksi halde gizlilik sözleşmesi ihlal edilmiş olur. Mevcut belgeler tutanaklar mahkemede delil olarakta kullanılamaz.
Arabulucuya gitmek isteyen bir kişi mahkemeye başvurmadan önce gidebileceği gibi mahkemeye başvurduktan sonra da arabulucuya gidebilir. Bununla birlikte tahkime başvurmadan önce de arabulucuya gidilebilir. Arabulucuya gitmiş olmak dava açılamayacağı anlamına gelmez.
Taraflar arabulucuya gittikleri süre içerisinde zamanaşımı ve hak düşürücü süreler durur. Böylelikle mahkemede dava açma yada süren bir davanın sürelerden dolayı sonlanmasının da önüne geçilmiş olur.
Arabulucuların listesi Arabuluculuk Daire Başkanlığının resmi web adresinde yer almaktadır: “www.adb.adalet.gov.tr”. Arabulucular mevcut sicil numaralarıyla kaydedilmektedir. Arabulucular isterlerse uzmanlık alanlarını da bu resmi sayfada belirterek tarafların istek ve ihtiyaçları doğrultusunda daha kolay ve kendi uzmanlık alanıyla ilgili başvuruların yapılması için ayırt edici olabilir.
Arabuluculuk, mahkemelerin mevcut yükünü azaltmak ve mahkemelerde harcanan zamandan tasarruf etmek açısından iyi bir çözüm yoludur. Taraflar hukuki uyuşmazlıklarında dava açmak yerine arabulucu yöntemiyle çözüm bulmak istediğinde; keşif, bilirkişi, tanık, harç vb. birçok mahkeme masrafından da kurtulmuş olur. Çözüm süreci kısa bir süreye yayılır. Mahkemede süren uzun soluklu bir dava arabulucunun elinde daha kısa bir sürede sonuçlanır.
Vakit ve paradan kazanç amaçlı olarak Avrupa da ve Amerika da 30 yıldan beri devam etmektedir. Yapılan istatistiklerde insanların yargı yollarını tercih etmeden önce Arabulucuya gittikleri ve böylelikle çözüme daha çabuk ulaştıkları için ikinci bir uyuşmazlıkta yine Arabuluculuk müessesesini seçtikleri görülmektedir.
Taraflar arabulucuya giderek daha az masrafla hukuki çözüm bulabilirler. Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından yayınlanan ücret tarifesi üzerinden ödeme yapılır. Bazı uyuşmazlıklar iki hafta sürerken, bazı uyuşmazlıklar birkaç ay sürebilir. Taraflar harç yatırmak zorunda olmadıklarından harcayacakları bir masraf da olmaz. Arabuluculuk hizmet bedelini öderler.
Arabulucuya giden taraflar çözüm bulabilecekleri gibi bir çözüm de bulamayabilirler. Taraflar süreci istedikleri zaman sonlandırabilirler. Tarafların istekleri doğrultusunda sürece ara verilebilir. Taraflar eğer çözüm bulamayacaklarını düşünüyorlarsa yada arabulucu sürecin devam etmesinin tarafları bir çözüme götüremeyeceği kanaatine varırsa süreci sonlandırabilir.
Her hukuki uyuşmazlıkta arabulucuya gidilemez. Ancak ve ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri, sulh olabilecekleri konularda gidilebilir. Şiddet içeren, cezai bir sorumluluk doğuran bir konuda gidilemez ve eğer taraflar arabulucuya gitmişse eğer, arabulucu arabuluculuk sürecini sonlandırmak zorundadır. HUAK madde 17’ de; “Uyuşmazlığın arabuluculuğa elverişli olmadığının veya 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu gereğince uzlaşma kapsamına girmeyen bir suçla ilgili olduğunun tespit edilmesi.” yönünde bir düzenleme yer almaktadır.
Arabuluculukla ombudsmanlık karıştırılmamalıdır. Arabuluculuk tamamen yargıdan bağımsız başvurulan bir çözüm süreciyken, ombudsmanlık kurum içi şikayetleri alan bir çözüm yoludur.
Taraflar arabuluculuk sürecini bir çözüme kavuştururlarsa mahkemeden icra edilebilirlik şerhi alabilirler. Mahkeme tarafların arabulucu nezdinde aldıkları kararları şerh edebilmesi için öncelikle, tarafların serbestçe tasarruf edip etmediklerini, cebri icraya uygun olup olmadığını kontrol ettikten sonra şerhi verir.
Sonuç olarak, hukuki uyuşmazlıklarda arabulucuya gidilmesi mahkemenin yükünü azaltması yanında taraflar birbirlerinin yüzüne bakarak, içlerinde yaşadıkları duygusal çöküntüyü dile getirebilmekte ve birbirlerine söylemedikleri-söyleyemedikleri şeyleri söyler hale gelmektedirler. İnsan ilişkilerinin güçlendirilmesi ve kavgacı şiddet dolu bir topluma gitmemek için ve bir hukuki uyuşmazlıkta yüz yüze bakar hale gelme açısından insanların küçük sorunlarında arabulucuya gitmelerini tavsiye ederiz.
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Arabuluculuk" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Yasemin Güllüoğlu'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
Şu ana dek 1 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi :
1 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken,
0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
11673
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :
* Son okunma 8 saat 17 dakika 33 saniye
önce.
* Ortalama Günde 3,14 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 12607, Kelime Sayısı : 1458,
Boyut : 12,31 Kb.
*
2 kez yazdırıldı.
*
6 kez indirildi.
*
3 okur yazarla iletişim kurdu.
* Makale No : 1755
Arabuluculuk
