|
Konu: TÜRK TİCARİ İŞLETME HUKUKU
Hazırlayan ve sunan: Stj. Av. Savaş Nurullah Kıylık
TİCARİ İŞLETME:
ttk’da tanımlanmamış, hangi müesseselerin ticari işletme sayılacağı gösterilmiştir.tst’de tanımlanmıştır.
Unsurları:
-gelir sağlamayı hedef tutma
-devamlılık
-bağımsızlık
-esnaf faaliyetini aşma
Esnaf faaliyeti sınırları: iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan, kazancı ancak geçimini sağlayacak derecede az olandır.gelir vergisinden muaf ve basit usulde vergilendirilenler her zaman esnaftır.esnaf olup da iş hacmi limiti, aşan da tacir sayılır.
Ttk11/1 “ticarethane, fabrika, ticari şekilde işletilen diğer müesseseler ticari işletme sayılır.”
♦ ticarethane:
Ttk12/1’de 12 bent halinde sayılmıştır.bu sınırlayıcı şekilde sayılmamıştır.
-menkul malların satılmak, kiraya verilmek üzere tedariki ve bunların aynen veya başka şekle sokularak satılması
-kıymetli evrakın alınıp satılması
-her çeşit imal ve inşa
-madencilik
-matbaacılık, kitapçılık, gazetecilik, yayın, ilan ve istihbarat
-tiyatro, otel, han, sinema gibi umumi yerler, hususi mektep, hastane, açık satış yeri işletmesi
-Umumi mağazalar, sair depo ve ambalaj işletmeleri
- borsa, kambio işleri, sarraflık, bankacılık
-içtimai (sosyal) sigortalar hariç sigortacılık
-kara, deniz ve havada, nehir ve göllerde yolcu ve eşya taşımacılığı
-su, gaz, elektrik dağıtma, telefon ve radyo ile haberleşme
-acentecilik, tellallık, komisyonculuk, aracılık işlemleri
♦ fabrikalar: kural olarak esnaf faaliyetini aşarlar.
♦ ticari şekilde işletilen diğer işletmeler: çiftçi, zirai sanatlar, güzel sanat erbabı khk’daki parasal limitleri aşarsa ticari işletme sayılır.unsurları; ticaret unvanı, işletme adı, sınai haklar
Merkez:
İşletmenin idari, hukuki ve ticari faaliyetlerinin toplandığı, yürütüldüğü yerdir. Her ticari işletmenin bir merkezi bulunmalıdır.gerçek kişi işletmesinin merkezi ikametgahından farklı yerlerde de olabilir.tüzel kişilerde merkez, sözleşmede gösterilen yerdir.
Her tacir, ticari işletmenin açıldığı günden itibaren 15 gün içinde belli hususları, işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline bildirilir.
Şube:
Ttk’da tanımlanmayıp, diğer birtakım düzenlemelerde tanınmıştır.unsurları:
-merkeze bağımlı olma
-dış ilişkilerde bağımsızlık
-yer ve yönetim ayrılığı
Tescil:açıldıktan itibaren 15 gün içinde, şubenin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan olunur.odaya kayıt da zorunludur.
Ticaret ünvanı: merkezin ticaret unvanı, şube olduğu belirtilerek şube için kullanılır.
Temsil: temsil yetkisi şubeyle sınırlandırılabilir.
Devir: ticari işletme devredilirse, devrin kapsamına şube de girer.
Usul hukukunda şubeyle yapılan işlemlerden dolayı merkezin yanı sıra şubenin bulunduğu yerde de dava açılmasına izin verilmiştir.ama şubeyle yapılan işlem dolayısıyla da olsa tacir aleyhine iflas yoluyla takip ancak merkezin bulunduğu yerde yapılabilir.
Ticari işletmenin devri:
Ticaeri işletme de dahil her türlü işletmenin devri bk179’da düzenlenmiştir.
Devrin şartları:
-işletmenin aktif ve pasif malvarlığı unsurları devredilebilmelidir.
-devir sözleşmeyle yapılmalıdır, kural olarak şekle tabi değildir.
-ülkenin tamamıyla veya bir bölümüyle ilgili ürün piyasasında %25’i aşıyorsa veya 25 trilyondan fazla tutuyorsa rekabet kurulundan izin alınması şarttır.
Devrin hüküm ve sonuçları:
-devreden ticareti terk etmiş olur, tacir sıfatını kaybeder.
-kural olarak (bazı münferit unsurlar saklı tutulmamışsa) işletmeye tahsis olunan tüm unsurlar devralana geçer, devralan iyi niyetliyse 3. kişiye ait unsurları da kazanır.
-devralana mk.2 gereği rekabet yasağıyla, rekabet yapmama yükümlülüğü doğar.
-sözleşmeyle ilgili ayıba ve zapta karşı tekeffül hükümleri uygulanır.
-işletmenin borçları ilan ve ihbarlardan itibaren devralana geçer.
-işletmenin borçlarından dolayı devreden ve devralan 2 yıl birlikte müteselsilen sorumlu olur.bu, devrin ilan ve ihbarından önce doğmuş borçlar için sözkonusudur.2 yıl hak düşürücüdür, re’sen dikkate alınır.
Tacir sıfatını kaybeden eğer gerçek kişiyse, ticareti tekini ilan ettiği tarihte itibaren 1 yıl daha iflas yoluyla takip edilir.devir durumunda kefil olsaydı, müteselsil kefalet uygulanırdı.
Ticari işletmenin rehni:
Rehin konusu: ticari işletmeler ve esnaf işletmeleridir.tacirin birden fazla ticari işletmesi varsa birinde kurulan rehin diğerini etkilemez.
Rehinin kuruluşu:
Sözleşme: rehin sözleşmesinin tarafları tirk 2/1’de “bankalar, kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği haiz müesseseler ve kooperatifler ile sicile kayıtlı esnaf işletmesinin ya da ticari işletmenin maliki arasında yapılır.”
Sonradan alacaklı tarafı değişmesi rehine son vermez, rehin devam eder.tacir işletmesini başkasının borcu için de rehin edebilir.işletmenin temsilcisi özel yetkilendirilmedikçe, rehin sözleşmesi yapamaz.
İmza tasdikli rehin sözleşmesi rehinin kurulması için yeterli değildir. İşletmenin kayıtlı yer sicili çevresindeki noterde re’sen düzenlenmesi gerekir.
Tescil: sözleşme düzenlendikten itibaren 10 gün içinde işletmenin kayıtlı bulunduğu esnaf ve sanatkarlar veya ticaret siciline tescille doğar.tescil edilecek hususlar ttk.6’da “alacaklının ticaret unvanı, adres ve ikametgahı, miktar belliyse tl olarak değilse üst sınır ipoteği ve ve faiz oranı” olarak belirtilmiştir.ticari işletme sicili rehini alenidir, buna güvenen korunur.
Rehinin diğer sicillere bildirilmesi: gerekiyorsa, özel düzenlenmişse bu sicillere de bildirilmelidir.sınai haklar sicili, gemi sicili, maden sicili
Rehinin kapsamı: tirk.3’e göre; ticaret unvanı, işletme adı, rehinin kurulması anında mevcutsa işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan makine-araç-alet-motorlu araç ile sınai haklar rehin edilebilir.bunlar sınırlı olarak sayılmıştır, başka bir şey rehin edilemez.sanayi işletmelerde bir menkul tesisatın bir kısmı rehin dışında tutulabilir.
Rehin hükümleri:
-rehin veren, işletmenin normal faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli her türlü işlemi yapabilir.ama; devir, değiştirme, münferit unsurlarda mutlaka izin alınmalıdır.aksi halde hapis ve para cezası doğar.
-rehinli işletmenin tümüyle devrinde, rehin devralana karşı ileri sürülür.
-sanayi işletmelerinde menkul tesisat sigorta ettirilir.
-işletmeye dahil unsurlarda tazminat doğarsa buna da rehin uygulanır.
-alacaklı, teminatı tehlikeye düşürecek fiillere önleme davası açabilir.
-aynı konuda birden fazla rehin varsa tescil sırası uygulanır.
-borç zamanında ödenmezse işletmenin paraya çevrilmesi istenir.
Rehinin sona ermesi:
-alacağın son bulması: fer’i borç olduğundan asıl borcun kalmasıyla bu borç da kalkar.ticari işletme sahibi, bu durumda alacaklıdan rehin kaydının silinmesini ister.alacaklı kaydı silmeden kaçınırsa mahkeme yoluyla silinir.
-işletmenin kaydının sicilden terkini: terkin üzerine rehin alacağı derhal muaccel hale gelir, sicil memuru tarafından bu durum alacaklıya haber bildirilir.alacaklı, duyurudan 2 ay içinde rehini paraya çevirmelidir, aksi halde bu hak düşer.yetkili mahkeme işletmenin tescil olduğu sicilin bulunduğu yerde ticari davalara bakan asliye hukuk mahkemesidir.
Ticari iş:
Ttk.3’e göre ticari iş; ttk’da düzenlenen hususlarla, bir ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer bir müesseseyi ilgilendiren bütün muamele, fiil ve işlerdir.
*Ticari iş karinesi: bir tacirin borçlarının ticari borç olması asıldır.gerçek kişilerde, tacirin borcun adi borç olduğunu karşıya bildirdiği veya borcun ticari borca uygun olmadığı anlaşılabilen borçlar ticari borç değil, adi borçlardır.
*Bir taraf için ticari sayılan işler: ttk.21/2 “taraflardan yalnız biri için ticari sayılan sözleşmeler kanunda aksine hüküm olmadıkça diğeri için de ticari iş sayılır.”
*teselsül karinesi: aksi sözleşmede karalaştırılmadıkça birlikte ticari borç üstlenen kişilerin müteselsil borçlu, ticari borca kefil olanın müteselsil kefil olmasıdır.
Ticari işlerde faizin özellikleri:
-öngörülmemiş olsa dahi faize hak kazanılması
-faize faiz yürütme (bileşik faiz)’nin mümkün olması.(cari hesap, kambio, ödünç sözleşmesi)
-daha yüksek oranda temerrüt faizi istenebilmesi
Faiz oranları: sözleşmede serbestçe kararlaştırılabilir, gabin ve ahlak kurallarına uygun olmak kaydıyla.karalaştırılmamışsa %9, daha yüksek oran varsa bu oran da istenebilir.
En yüksek haddi aşan ticari işlemler: emredici işlemlere aykırı işlemler kural olarak geçersizdir.ancak, ekonomik buhranın olduğu dönemlerde yetkili makam ticari işlere bir üst sınır koyar, tarafların yaptığı işlemler bu haddi aşsa da sözleşme geçersiz olmaz, en yüksek had üzerinden yapılmış sayılır.artan kısım geri alınır.
Ticari işlerde zamanaşımı: ttk.6 zamanaşımı sürelerinde değişiklik yapılamaz, ancak kanunun izin verdiği hallerde yapılabilir.taraflar muaccel olacağı tarihi değiştirerek dolaylı değiştirir.
Ticari hüküm:
Ttk.1/1’e göre; “ttk’daki hükümlerle, bir ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen herhangi bir müesseseyi ilgilendiren muamele, fiil ve işlere dair diğer kanunlarda düzenlenen özel hükümlerdir.”
Uygulanacak hükümlerin sırası:
Ttk.1/2 “hakkında ticari bir hüküm bulunmayan ticari işlerde mahkeme ticari örf ve adete, bu dahi yoksa umumi hükümlere bakar.”
-emredici hükümler
-sözleşme hükümleri
-tamamlayıcı veya yorumlayıcı ticari hükümler
-ticari örf ve adet
-genel hükümler mk1,2
Ticari yargı:
Ttk4’de üç çeşit ticari yargı davası öngörülmüştür:
1. mutlak ticari davalar:
- ttk’da düzenlenen hususlardan doğan davalar
- mk’da menkullerin rehini karşılığında ödünç para işleri
- bk.’da işletmenin devri, birleşmesiyle ilgili davalar
- bk.’da hizmet sözleşmesiyle ilgili davalar (rekabet yasağı)
- bk.’da yayım sözleşmesinden doğan davalar
- bk.’da itibar mektubu, itibar emriyle ilgili davalar
- alameti farika ve ihtira berat mevzuatındaki davalar (marka, patent)
- bankalar ve ödünç para işlemleri
Özel kanun hükümlerine tabi mutlak davalar:finansal kiralama, iflas, kooperatif
2. havale, vedia, telif haklarından doğan ve ticari işletmeyle ilgili olan davalar
3. her iki taraf için ticari sayılan hususlardan doğan davalar (nispi davalar)
değeri humk.8’de gösterilen miktarı geçmeyen davalar ticari de olsa kural olarak sulh mahkemesinde görülür.re’sen dikkate alınır, aksi görevsizlik verilmesine yol açar.özel kanun hükümlerinin açıkça belirttiği hallerde nitelik ve değerine bakılmaksızın asliye ticaret mahkemesinde görülür. İflas, marka, patent davaları Ankara ihtisas mahkemelerinde görülür.genelde ticari davalarda yargıtayın 11.h.d. görevlidir.yargılamalarda kanıt var, basit yargılama usulü ile görülür.
Tacir:
Gerçek kişilerde: ttk.14/1. “bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kimsedir.” Kanun koyucu ticaret yasaklılarının da bu işi yapması halinde tacir sayılmasını öngörmüştür.örn memur, hakim vb.
Tüzel kişilerde: ttk.18/1 “ticaret şirketleri, amacına varmak için ticari işletme işleten dernekler ve kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümleri dairesinde yönetilmek ve ticari şekilde işletilmek üzere kamu tüzel kişileri tarafından kurulan teşekkül ve müesseselerin tacir sayılır.”
Donanma iştirakinde, tacirlere ilişkin hükümler uygulanır.
Tacir sıfatının kaybı:
Gerçek kişilerde: ticaretin terkiyle sına erer, 15 gün içinde kayıtlı olduğu ticaret siciline bildirmek zorundadır.bundan itibaren tacirin daha 1 yıl içinde iflası istenebilir.
Tüzel kişilerde: ticaret sicilinden terkini ve ilanla sona erer.
Tacir olmanın hüküm ve sonuçları:
-iflasa tabi olma
-ticaret siciline kaydolma
-odalara kaydolma
-ticaret unvanı seçme ve kullanma
-ticari iş karinesine tabi olma
-ticari örf ve adete tabi olma
-ticari defterler tutma
-basiretli iş adamı gibi davranma
-ücret ve faiz isteme
-ücret ve cezanın indirilmesini isteyememe
-fatura verme
-fatura ve teyit mektubuna 8 gün içinde itiraz etme
-ihbar ve ihtarları belli şekilde yapma
-hapis hakkını kullanmada kolaylıktan yararlanma
-satış ve trampalarda özel hükümlere tabi olma
Tacir yardımcıları:
♦ ticari mümessil:
işletmenin işlerini idare etmek ve işletmeyle ilgili hukuki işlemleri ticaret unvanına “vekaleten” veya benzeri bir kelimeyi ekleyerek müvekkil yerine imza atmak suretiyle yapmaya yetkili kişidir.
Atanması:
ir işletmenin işlerini idare için atanır.mutlaka ticari işletme gerkmez, esnaf işletmeleri de olur, ancak burada ticaret siciline kayıt zorunlu olur.atamaya, işletmeyi işleten kişi, tüzel kişilerde ilgili organ yetkilidir.işletme sahibi ticari mümessil atamaya mecbur değildir.fakat merkezi yurt dışında olanlar buradaki şubelerine mutlaka ikametgahı burada olan bir ticari mümessil atamak zorundadır.genel olarak gerçek kişiler ticari mümessil olarak atanabilir.bu kişinin tam ehliyetli olması gerekmez.devlet memuru ticari mümessil olarak faaliyet gösteremez.
Ticari işletmeler için atanan ticari mümessilin, ticaret siciline kaydı zorunludur, ancak tescil kurucu değildir, zımnen de atanabilir.sicile kaydı için noter onayı gerekir.esnaf işletmelerine ticari mümessil atamak için sicil kurucudur, zımnen atanamaz.
Yapabileceği ilemler:
-Ticari mümessil iyi niyetli 3. kişilere karşı işletmenin gayesine dahil her türlü hukuki tasarrufu işletme sahibi hesabına yapabilir.
-işletmenin faaliyeti için gerekli gayrimenkulleri satın alabilir.
-kendi yerine bir başkasını ticari mümessil olarak atayamaz ancak ticari vekil atayabilir.
-tacir adına bono, çek, poliçe düzenleyebilir, kredi alabilir.
-bir başkasının borcu için tacir adına kefil olabilir.
Ticari mümessil yetkisini kötüye kullandığı hallerde, 3. kişi iyi niyetliyse yapılan işlem müvekkili bağlar.
Yapamayacağı işlemler:
-bu yetki ancak işletmenin varlığında söz konusudur, dolayısıyla işletmenin ortadan kalmasına, tasfiyesine yol açacak işlemleri yapamaz.
-ticari mümessil, ticri işletmeyi işleten tacirin hukuki yapısı ile ilgili temel değişiklikleri yapamaz.(ortak alıp çıkaramaz, tür değiştiremez.)
-bk.450/2’ye göre gayrimenkulleri devredemez, bunlar üzerinde 3.kişi lehine sınırlı ayni hak tesis edemez, satış vaadi yapamaz.bunlar üzerinde özel yetki verilmedikçe irtifak hakkı, taşınmaz yükü, rehin kuramaz.ancak gayrimenkul alım satımıyla uğraşan işletmeye atanan ticari mümessil bunları özel izne gerek kalmadan yapabilir.
Temsil yetkisinin sınırlandırılması:
-Şube ile sınırlama: böyle bir sınırlandırma getirilmişse müvekkil, ticari mümessilin diğer şubeler için yaptığı işlemlerden sorumlu olmaz.mümessil sadece o şubede yetkilerini kullanır.
-birlikte temsil kaydıyla sınırlama: işletme sahibi aynı işletme için birdrn fazla ticari mümessil atayabilir.kural, bunların her birinin kendi başına yetkilerini kullanmasıdır.fakat müvekkil, bunları birlikte temsil ile sınırlayabilir.bu durumlarda müvekkilin yapılan işlemle bağlı olması için, tüm müvekkillerin birlikte imzası şarttır.bu sınırlama sadece aktif temsil için geçerlidir.işletme sahibi bir kısmı sınırlayıp diğer kısmı serbest bırakabilir. Hem şube hem de birlikte sınırlama da yapılabilir.
Bu iki halden başka sınırlama , iyi niyetli 3. kişileri bağlamaz.
Temsil yetkisinin sona ermesi:
-azil, istifa
-ölüm, iflas, medeni hakları kullanma ehliyetinin kaybı
-işletmenin devir ve tasfiyesi
♦ ticari vekil:
Bk.453.’e göre ticari vekil; ticari mümessil sıfatını haiz olmaksızın bir ticari işletme sahibi tarafından müessesenin bütün işleri veya muayyen bazı muameleleri için memura temsil edilen kimsedir.
Atanması:
Tacir veya ticari mümessil tarafından atanır.şekle bağlı değil, zımnen de atanabilir.ancak bir ticari işletme için atanabilir.ticaret siciline tescil ve ilan olunamaz, olsa da hukuki sonuç doğuramaz.
Yetkinin kapsamı ve sınırlanması:
Ticari mümessil tüm işlere bakabilir.ticari vekil ise (genel yetkili ticari vekil) sadece olağan işleriyle sınırlı temsil yetkisine sahiptir.olağanlık somut işlemin, o işlemin devamlı yapılan işlemlerden olup olmamasıdır.ticari vekilin olağanüstü işlemleri yapması özel yetki verilmesine bağlıdır.ödünç alma, kambio taahhüdünde bulunma, davalı, davacı olma özel yetkinin varlığı halinde yapılabilir.ticari mümessilin yapamayacağını, ticari vekil de yapamaz.
Genel yetkili ticari vekilin temsil yetkisi, 3. kişilere duyurularak sınırlandırılabilir.
Tescil- ilan olmadığından bu sınırlamalar, mektup ve sirkülerle duyurulur.ayrıca ticari vekil de şube ve birlikte temsil ilkesi ile sınırlandırılabilir.sınırlı yetkili ticari velkillerin temsil yetkisinin kapsamı, yapılması kendilerine bırakılmış iş ya da işletmenin niteliğine göre değişir.
♦ seyyar tüccar memuru:
Ticari vekil konumundadır, ticari işletmenin merkezinin dışındaki yerlerde tacir adına işlem yetkisine sahip kişidir.seyyar tüccar memuru ile ticari vekil arasındaki ilişki devamlıdır.
Atanması:
Kural olarak şekle tabi değildir, fakat memurun faaliyet göstereceği yerlerdeki müşterilere açıklanmasını bu da yetki belgesini gerektirir.
Yetkisinin kapsamı ve sınırlandırılması:
-Merkez dışındaki yerlerde tacir adına sözleşme yapmak, bedeli tahsil etmek, bedel için alıcıya süre tanımak gibi yetkileri vardır.kendi yapamadığı sözleşmeden doğan bedeli tahsil edemez.
-sözleşmelerle ilgili ihtar ve ihbarları tacir adına kabule yetkilidir.
-seyyar tüccar memurunun temsil yetkisi, 3. kişilere karşı sınırlandırılamaz.
Ticari vekil ve seyyar tüccar memurunun yetkisinin sona ermesi:
Temsil yetkisinin geri alındığı tescil ve ilan edilemeyeceğinden mektup, sirkülerle derhal müşterilere bildirilmelidir.aksi halde tacir iyi niyetli 3. kişilere karşı sorumlu olur.
♦ ticaret işleri tellalı:
Tellallık hem bk’da hem ttk 100vd. düzenlemiştir.ticaret telalığı, meslek halinde yapılmayı öngörür. Bk’ya örnek ; evlenme telalığı
Tellallık sözleşmesinin yapılması kural olarak herhangi bir şekle tabi değildir.ama gayrimenkul telalığı yazılı yapılmalıdır.
Ticaret işleri tellalı, tarafların hiçbirine ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru ve müstahdem yahut acente gibi bir sıfatla daimi bir surette bağlı olmaksızın, ücret karşılığında ticari işlere aracılık yapmayı meslek edinen kimsedir.
Unsurları:
-bağımsızlık
-geçicilik
-ticari işlerde aracılık
-meslek şeklinde yapılması
-ücret karşılığında yapılması
Borçları:
-Müvekkilin menfaatlerini görme
-bordro düzenleme
-yevmiye defteri tutma
-numuneleri saklama
Tellal aracılık faaliyetlerini iyi niyet kuralları çerçevesinde basiret ve sadakat ile yapıp sır saklamakla yükümlüdür. Tela tarafların sözleşme yapmasından sonra bun ların her birine tarafların ad- soyadlarını, sözleşme koşullarını ve özellikle emtia kıymetli evrak alım satımlarında bunların tür, miktar, fiyat ve teslim zamanını gösteren ve kendi imzasını taşıyan bir bordro vermek zorundadır.anlaşma ve teamülce verilmesi gerekmiyorsa verilmez. Taraflardan biri bordroyu imzadan kaçınırsa, diğerine derhal bildirmelidir.diğer tarafın kararını, sonradan bildireceğini içeren bordroyu kabul eden kişi, kendisine bilidirilince haklı neden olmadan itiraz etmezse sözleşmeyle bağlı olur.makul sürede bildirmezse müvekkil bağlı olmaz.
Tellal, yevmiye defteri tutmalıdır. Tacirse, 2 defter tutacaktır, bu ispat aracı olarak da kullanılır.
Hakları:
-ücret talep etme hakkı
-masraf isteme hakkı
Ücret talep hakkı, sözleşmenin yapılması ve bordro verilmesiyle doğar.sonradan ortaya çıkan uyuşmazlıklar ve sözleşmenin feshi, ödenen ücreti etkilemez, iadesini gerektirmez.
Müvekkilin tellalın bulduğu kişiyle sözleşme yapma zorunluluğu yoktur.ama sırf ücretten kaçınıyorsa, ücreti tellal isteyebilir.müştereken tayin edilen tellallar ücreti eşit olarak paylaşırlar.taraflar tellallık ücretini serbestçe kararlaştırırlar.sözleşmede hüküm yoksa tarifelere göre bu da yoksa teamüle göre belirlenir.bu da yoksa hakim makul bir fiyat belirler.
Ücreti kimin ödeyeceği, sözleşme veya kanunlara göre belirlenir.bu yoksa teamüllere göre bu da yoksa yarıya yarıya ödenmesi gerekir.Aşırı derede tellallık ücreti, borçlunun talebi üzerine hakim tarafından, sadece hizmet sözleşmesi ve gayrimenkul satımının söz konusu olduğu hallerde indirilebilir.Zamanaşımı; sözleşmeden itibaren 1 yılda ücret istenemez. Ücret hakkı, şarta bağlıysa şartın gerçekleşmesiyle muaccel olur.
Tellal, kural olarak masrafları isteyemez, bunu ücretten karşılamalıdır.ancak, sözleşmeye bu yönde bir kayıt konulmuşsa istenebilir.
Ceza: tellal tarafsız davranmaz veya taraflardan birine işlemin tamamlanması halinde alacağı ücrete ek olarak bir menfaat elde ederse, ücret ve masraf talep hakkını kaybeder.
Telalığın sona ermesi:
İstifa ve azille sona erebilir.sona ermeden sonra müvekkil, tellalın bulduğı kişi ile sözleşme yaparsa tellala bu işle ilgili ücret verilir.azzletmeden, önce feragat geçersizdir.ticaret işleri tellalı her zaman istifa edebilir.tarafların ölümü, ehliyet kaybı, iflas da sona erme nedenleridir.
Ücret hariç, telalıkta tüm davalar 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
♦ acente:
Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru, veya müstahdem gibi bağımlı bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak belli bir yer veya bölge içinde sürekli şekilde ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek edinen kimselerdir.
Unsurları:
-bağımsızlık
-süreklilik
-meslek edinmiş olma
-bir ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık veya adına yapma
Acentelik sözleşmesi herhangi bir şekle tabi değildir.ancak, acenteye tacir adına sözleşme yapma yetkisi verilecekse yazılı yapılması ve tescil ve ilan edilmesi gerekir.acente gerçek kişi de olabilir, tüzel kişi de.
Acente sözleşmesi hükümleri taraflşar arasındaki uyuşmazlığı çözmeye yetkili değilse aracılık yapmada tellallık hükümleri, sözleşme düzenlemede komisyonculuk hükümleri bunlarda uyşmazlığı çözemiyorsa vekalet hükümleri uygulanır.
Borçları:
-müvekkilin işlerini görme, menfaatlerini koruma, basiretli davranma
-bilgi verme
-verilen talimata uygun hareket etme
-önleyici tedbirler alma
-müvekkile ait parayı zamanında ödeme
-rekabet yapmama
Acente, sözleşme yapmakla yükümlü değil, aracılık ve sözleşme yapılmasına çaba sarfetmekle yükümlüdür.kural yetkinin bizzat kullanılmasıdır.ama başkasına devretmişse kusuru oranında, adamlarının verdiği zararlardan bk 100 gereği sorumludurlar.sözleşme yapacağı kişileri özenle seçmek ve bunların ödeme gücünü artırmak, malları korumakla yükümlüdür.
Acente, ihbar ve protestoları kabulş edebilir, bu ihtar ve ihbarları, piyasa koşullarını, müşteri durumunu, bunlardaki değişiklikleri sözleşme yapmışsa sözleşmeyi bildirmekle yükümlüdür.acente bağımsız yardımcıdır.bu özelliği zedelemeyecek talimatlar verebilir, bunlara uymakla yükümlüdür.
Hakları:
-ücret talep etme hakkı
-olağanüstü masrafların ödenmesi isteme
-hapis hakkı
Temsil yetkisi:
-müvekkil adına sözleşme yapma
-hakkı koruyan beyanları müvekkil adına yapma, kabul etme
-bedeli kabzetme ve malları teslim alma
-müvekkili mahkemede temsil etme
Acenteliğin son bulması:
-sürenin sona ermesi (kendiliğinden biter, devamda belirsiz süreliye döner)
-feshi ihbar (taraflar 3 ay önceden ihbarda bulunarak fasih edebilir.)
-haklı nedenlerle fasih (3 ay süre yok, dürüstlük kuralı var)
-taraflardan birinin ölmesi, iflası, kısıtlanması
Son bulmanın hüküm ve sonuçları:
şu hallerde tazminat gerekir:
-haklı nedenle fashin kullanılmasına taraflasrdan birinin kusurlu davranışı yol açmışsa, diğer taraf uğradığı zararların tazminini ister.
-haklı sebep olmadan, 3 aylık ihbar süresine uymadan sözleşmeyi fesheden taraf, diğer tarafın zararlarını tazmin eder.
-acentenin çabaları sonucu müvekkilin müşteri çevresi genişlemiş, işletmenin değeri artmışsa, acenteye uygun tazminat verir.
Zamanaşımı: acentelikle ilgili tüm talepler 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
♦ komisyoncu:
Ücret karşılığında, kendi adına müvekkili hesabına işlem yapmayı üstlenen kişidir.
Unsurları:
-kendi adına müvekkil hesabına işlem yapma
-sürekli değildir
-ücret karşılığında yapılır.
-Kıymetli evrak ve menkul alım-satımı
Borçları:
-müvekkilin talimatlarına göre hareket etme
-bilgi verme ve müvekkilinin menfaatlerini koruma
-iktisap olan hak ve borçları müvekkile devredip hesap verme
Hakları:
-ücret talep etme
-masrafların ödenmesini isteme
-hapis hakkı
-bizzat taraf olma
Sona erme: süreklilik olmadığından verilen emrin ifasıyla komisyonculuk sözleşmesi son bulur.vekaleti sona erdiren nedenler varsa iş görmeden son bulur.
Zamanaşımı: komisyondan doğan tüm davalar 5 yıl zamanaşımına tabidir.
♦ taşıma işleri komisyoncusu:
Ücret mukabilinde kendi namına ve bir müvekkil hesabına eşya taşımayı sanat ittihaz etmiş kimsedir.
Borçları:
-taşıyıcıyı seçmek, onunla sözleşme yapmak
-eşyayı taşıyıcıya teslim etmek
-ayıp ve eksiklik bulunduğunu denetlemek
-gerekli bilgileri taşıyıcıya vermek
-bizzat ifa etmeli, talimatları taşıyıcıya bildirmelidir.
Sorumluluğu:
-borçlarını hiç veya gereği gibi yerine getirmezse (96, 390)’dan sorumlu olur.kusurunun bulunmadığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir.
-yardımcıların fiilinden bk.100’den sorumlu olur.ara komisyoncu kullanmışsa 391 uygulanır.eleman seçme ve talimata özen göstererek uyma yükümlülüğü vardır.
-Yeri geldi mi yoksun kaldığı karı da tazmin eder.
Ticaret sicili:
Tescil: sicile girme
Tadil: sicili değiştirme
Terkin: sicile son verme
Ticaret sicili alenidir.ama defter ve belgeler ancak sicil dairesinde incelenir, dışarı çıkarılması yasaktır.
-talep üzerine sicil: 15 günlük süre var, sicil memurluğu dışında oturanlar için 1 yıldır.bu süre içinde kişiler tescili talep edebilir.
-re’sen veya ilgili makamın bildirmesi üzerine : ancak kanun veya tüzükte hüküm varsa bu mümkündür. Tescili zorunlu olup da kanuni şekilde ve süresinde tescili istenmemiş veya kanuna aykırı işlenmiş tasci,li öğrenen sicil memuru re’sen tescil ve terkine gidemez.memur, tayin edeceği uygun sürede tescili veya gerekli, düzenlemeleri yapmaya ya da tescile gerek olmadığını ispata davet eder.uyuşmazlık varsa sicilin yerindeki asliye hukuk mahkemesi görevlidir.
İnceleme: Sicil memuru önce koşulların bulunup bulunmadığını, talepte bulunanların ilgili oluğ olmaması, sözleşmenin emredici hükümlere aykırılığı veya kanunda zorunlu unsurları taşıyıp taşımaması araştırılır. Ayrıca tescil, gerçeğe uygun olmalı, kamu düzenine aykırı olmamalıdır.
İtiraz: Sicil mamuru talebi reddederse , ilgililer bu karara karşı, sicilin bulunduğu yerde ticari davalara bakmakla yükümlü asliye hukuk mahkemesine 8 gün içinde başvurabilir.bu kararlar da kesin değildir.bunlara karşı 15 gün içinde temyize gidilebilir.
Geçici kayıt: sicil memurunun inceleyip reddettiği her talep dolayısıyla ilgilinin geçici kayıt isteme hakkı vardır.bu, mahkemeye itiraz edenlerin haklarını korumak içindir.3 ay içinde mahkemeye başvurulmaz ya da ilgililer anlaşmazlarsa geçici kayıt silinir.
İlan: Türkiye ticaret sicili gazetesine yapılır.
Ticaret siciline tescil kural olarak açıklayıcıdır. Kurucu olanlar:
-ticaret şirketlerinin tüzel kişilik klazanması için tescil
-esnaf işletmesinin ticari mümessil ataması için tescil
-tirk’e göre rehin kurulması için tescil
Türk ticaret hukukunda sicile güven ilkesi vardır.
Ticaret unvanı:
Tacirin, ticari işletmesine ilişkin işlemleri yaparken kullandığı isimdir.esnaf kullanamaz.ticaret unvanı 2 kısımdan oluşur;
-çekirdek: ad-soy addan oluşur.buna şirketlerde ortakları eki getirilir.
-ek: kullanılması zorunlu değildir. Örn ..mühendis, ..ortakları
Tescil ve kullanma yükümlülüğü:
Ticaret unvanı 15 gün içerisinde merkezin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan zorunludur.her tacir, belgelerde ticaret unvanı altında imzaya mecburdur.ad değişikliği, ortak girip çıkması, ölüm, devir ticaret unvanında değişiklik gerektiriyorsa, değişiklik tescil ettirilir.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Ticari İşletme Hukuku" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Savaş Nurullah Kıylık'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Ticari İşletme Hukuku
