Hakkın senede bağlı bulunduğu senetsiz dermeyanın (Öne sürmek, Ortaya koymak) ve devri mümkün olmadığı senetlerdir.
ÖZELLİKLERİ
• Hak başkasına devredilebilir olmalıdır.
• Hak nakden değerlendirilebilmeli.
• Hakla senet arasında sıkı bir bağ vardır. Senetsiz hak ileri sürülemez ve devredilemez.
• Soyutluk ilkesi yürürlüktedir. Kıymetli evraklar genelde doğumuna sebep olan işlemden bağımsızdır.
• Kıymetli evrak tipleri kanunda sınırlayıcı sayıda belirtilmiştir.
• Kıymetli Evraklar sıkı şekil şartlarına tabidir.
Kıymetli Evrakın Çeşitli Açılardan Ayrımı
1-Temsil Ettikleri Hakkın Türü Açısından
a) Para Senetleri: Senette ifadesi bulunan hak paradır.
Bono
Poliçe
Tahvil
b) Pay Senetleri: Senetteki hak bir ortaklık payıdır.
Hisse senetleri
c) Emtia Senetleri: Senetteki hak bir mal üzerindeki mülkiyet hakkını veya aynı hakkı (Eşya üzerinde tasarruf yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklar)ifade eder.
Makbuz Senedi:Umumi mağazalara bırakılan mal karşılığında çıkarılan kıymetli evrak niteliğinde senet.
Varant: Umumi mağazalar tarafından çıkarılan ve bu mağazalara bırakılan malların rehin haklarını temsil eden senet.
Konişmento: Bir eşyanın gemiye yükletildiğini veya yükletilmek üzere teslim alındığını belgeleyen ve malı temsil eden,taşıyan tarafından düzenlenmiş kıymetli evrak niteliğinde senet.
2-Hakkın Senetten Önce Varolup- Varolmaması
a )Yaratıcı Senetleri: Hak ancak senetle doğuyorsa
Bono
b ) Açıklayıcı Senetler:Hak senetten öncede varsa
Hisse Senedi
3-Düzenlemesine Sebep Olan İşlemle İlişkisi
a) Soyut Kıymetli Evrak
• Kambiyo Senetleri: Poliçe-Bono-Çek
b) İlli (Nedensellik)
• Nama Yazılı Senetler:Konişmento
4-Devir Şekilleri Bakımından
• Nama yazılı
• Emre yazılı
• Hamiline yazılı
a)Nama Yazılı Senetler: Belli bir kişinin adına yazılı olup onun emrine kaydını içermeyen ve yasal olarak da emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak. Ada yazılı senet.
Tedavül kabiliyeti (Sürümde olma,, Dolaşım) en az ve en zor olandır.
Nama yazılı kıymetli evrakın devri , Devir Beyanı+Teslim ile olur.
b)Emre Yazılı Senetler: Ya senet lehine düzenlenen kişinin adından sonra emrine kaydı bulunmalı, Ya da öyle bir kayıt bulunmamakla beraber senet kanunen emre yazılı senetlerden sayılmalıdır.
Poliçe, Bono, Çek kanunen emre yazılı senetlerdir.
Emre Yazılı Düzenlenemeyecek Senetler
• İpotekli Borç Senedi
• İrat Senedi
• Pay Senedi
• Tahviller
İpotekli Borç Senedi: Taşınmaz rehniyle güvence altına alınmış, kişisel bir alacağı içeren kıymetli evrak niteliğinde senet.
İrat Senedi: Bir taşınmaz (gayrimenkul) üzerinde taşınmaz yükümlülüğü (gayrimenkul mükellefiyeti) olarak kurulan alacağı içeren kıymetli evrak niteliğinde senetler.
Pay Senedi: Anonim vb. şirketlerde payları temsil etmek üzere çıkarılan kıymetli evrak niteliğindeki senetlerdir.
Tahvil: Anonim ortaklıkların ya da devlet ve öteki kamu kuruluşlarını borç para sağlamak için çıkardıkları kıymetli evrak niteliğindeki senetlerdir.
Emre yazılı senetlerin devri, Ciro+Teslim ile olur.
Ciro:Senedin arkasına yapılan bir devir beyanıdır.
Senedin arkasında yer kalmamışsa senede yapıştırılacak ve Alonj adı verilen kağıt parçası üzerine yapılır.
CİRONUN TÜRLERİ
1.Amaç Yönünden
• Temlik Cirosu
• Rehin Cirosu
• Tahsil Cirosu
2.Biçim Yönünden
• Tam Ciro: Devredilen kişinin kimliği bellidir.
• Beyaz Ciro: Sadece devredenin imzası vardır. Devredilen kişi belli değildir.
c)Hamiline Yazılı Senetler
Hamiline yazılı senetlerin devri en kolay olan senetlerdir. Devir için teslim yeterlidir.
Hamiline Düzenlenebilecek Senetler:
1. Çek
2. İpotekli borç Senedi
3. Pay Senedi
4. Tahviller
5. İrat Senedi
Hamiline Düzenlenemeyecek Senetler:
1. Makbuz Senedi
2. Varant
3. Poliçe
4. Bono
1. Senet metninden doğan def’iler senet metninden anlaşılan def’ilerdir. Örn:Vadenin henüz gelmemiş olduğu veya senedin zamanaşımına uğramış olduğu def’i gibi.
2. Senedin hükümsüzlüğüne ilişkin def’iler şeklen geçerli bir senet olmasına rağmen bu senetle sorumluluk altına giren kişilerin bazısına karşı senet hükümsüz olabılır. Örneğin; imzalardan biri sahte (taklit) olabilir.Bu durumda imzası sahte olan kişi açısından senet hükümsüzdür. Bununla birlikte sadece bu kişi herkese karşı senedin hükümsüzlüğünü ileri sürebilir. Senette imzası bulunan diğer kişiler, imzaların bağımsızlığı ilkesi gereği bu hükümsüzlük def’ini ileri süremezler.
3. Kişisel Def’iler: Senedin metni dışında kişisel ilişkilerden doğan def’ilerdir. 3. Kişilere karşı ileri sürülemez,ancak bu kişiler bile bile borçlunun zararına hareket etmişlerse bu def’iler onlara karşı da ileri sürülebilir.
DEF’İ: Bir talep karşısında hakkı kabul edip fakat özel bir sebebe dayanarak ödemekten kaçınma yönünde yapılan savunmadır
Kıymetli evrak kaybolduğunda hak da kaybolmaz, fakat talep de edilemez. Talep edilebilmesi için Ticaret Mahkemesine başvurup kaybedildiğinin tespit ettirilmesi lazımdır. Bununla birlikte eski senedin iptali ve yeni senedin düzenlenmesi konusunda karar alınır.
Hamile yazılı senetler iptal edilemez.
Poliçe : Üçlü bir ilişkiyi düzenleyen senettir.
Keşideci : Senedi düzenleyen,
Muhatap : diğer bir kişiye,
Lehdar : poliçede ismen gösterilmiş olan kimseye belli bir ödeme emrini verir.
Keşideci : senedin ilk borçlusu
Lehdar : senette alacaklı olarak gösterilen,
Ciranta : senedi devralmış, devretmiş kişiler,
Hamil : son elinde bulunduran kişi.
Poliçede şekil şartları
1 Poliçe kelimesi
2 Kayıtsız, şartsız bir bedelin ödenmesi emri
3 Ödeyecek kimsenin (Muhatabın) ad ve soyadı
4 Vade
a Belli bir günde
b Keşide tarihinden itibaren belli bir süre sonra
c Görüldüğünde
d Görüldüğünden belli bir süre sonra
5 Ödeme yeri
a İkametgahlı poliçe
b Adresli poliçe
6 Lehdar
7 Keşide günü ve yeri
8 Keşidecinin imzası
Senet metninde “Poliçe” kelimesinin bulunması gerekir. Metinde “poliçe” kelimesi yoksa senet açıkça emre yazılı olması kaydıyla “Emre yazılı havale” açıkça emre yazılı da değilse “Hükümsüz” sayılır.
Poliçede belli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız, şartsız bir emri içermektedir. Aksi halde batıl (Geçersiz) olur.
Poliçede bedelin belirli olmasına karşın, “Görüldüğünde” ve “Görüldüğünden belli bir süre sonra” vadeli poliçelerde gösterilen bedelin üzerinden faiz şartı konulabilir.Bedel senede rakam veya yazı ile yazılabilir. Sadece yazı ile de olabilir. Rakamla yazı arasında bedelde farklılık varsa yazı ile yazılmış olan bedel geçerlidir.
Muhatabın adı ve soyadı, poliçenin esaslı şekil şartıdır. Tacirler üzerine çekilen poliçelerde ticaret ünvanı yazılmalıdır. Tüzel kişilerde ticaret ünvanı yazılmalıdır. Muhabın adı, soyadı yanında ayrıca adresinin gösterilmesi şart değildir. Fakat ödeme yeri gösterilmemişsi, muhatabının ad- soyadının yanında bir yer adı yoksa poliçe hüküm ifade etmez.
Normal olarak poliçeye bir vade konulur. Vadenin yazılması esaslı bir şekil şartı değildir. Poliçede vade yoksa, poliçe geçersiz sayılmaz. Poliçe “görüldüğünde ödenecek vadeli poliçe” sayılır.
a)12 Şubat 1998’de ödeyiniz.
b)Düzenlenmesinden 20 gün sonra ödenecek
c)Bu durunda poliçenin vadesi, düzenlendiği anda belli değildir. Vadenin kesinleşmesi için bu poliçenin ilk önce muhataba kabul için ibrazı gerekir. Kabul olunduğu anda tarih “Tarih Tespit Protestosu” ile belirlenir.
Poliçede ödeme yerinin gösterilmesi gerekir. Ödeme yeri gösterilmemişse muhatabının ad ve soyadının yanında gösterilen yerde keşide edilmiş sayılır. Eğer burada da yer gösterilmemişse, poliçe Batıl (Geçersiz)dır.
a) Keşideci poliçeyi düzenlerken muhatabın ikametgahının bulunduğu mülki birlik içinde başka bir adreste ödeyeceğini beyan etmesidir.
b) Muhatap poliçeyi kabul ederken poliçeyi, kendi ikametgahında değilde, ikametgahının bulunduğu mülki birlik içinde başka bir adreste ödeyeceğini beyan etmesidir.
Lehdar gösterilmeden poliçe düzenlenemez. Poliçe hamiline düzenlenemez. Lehdarın ad ve soyadını bulunması zorunludur.
Poliçenin düzenlediği tarih ve yer poliçe üzerinde yer almalıdır. Keşide yeri düzenlenmemişse, keşidecinin soyadının yanında gösterilen yerde keşide edilmiş sayılır. Eğer burada da yer gösterilmemişse , poliçe batıldır.
Poliçede, keşidecinin imzası yoksa, poliçe geçersizdir. İmzanın mutlaka elyazısı ile olması gerekir. Yetkili temsilci varsa, O’ da imzalayabilir.
BEYAZ POLİÇE
Beyaz bir kağıt üzerine imza atıp, vermek veya poliçenin belli kısımlarının doldurulup bazı kısımları açık bırakılmak suretiyle düzenlenen poliçedir. Lehdar bu poliçeyi istediği gibi doldurabilir.
İMZALARIN İSTİKLALİ İLKESİ
Poliçeye imza koyarak sorumluluk altına giren herkes, diğerinin sorumluluğundan ayrı ve bağımsız sorumluluk altına girer. Diğer imzalar geçerli olmasalar bile her imza sorumluluğunu korur. Her imza atıldığı andaki senet metni ile sorumludur.
POLİÇEDE KABUL
Kabul sadece poliçede söz konusu olur. Bono ve çekte olmaz. Kabul, muhatabı, kambiyo ilişkisine sokan taahhüttür. Muhatap keşideciye gerçekten borçlu da olsa, kabule zorunlu değildir.
Poliçe üzerine “kabulündür” veya benzeri bir şey yazılarak atılacak imza veya sadece imza atmakla yapılır. Muhatabın taahhüt ve sorumluluğunun doğduğu an imza attığı andır. Muhatap kabul ettikten sonra senedi geri vermeden kabul şerhini çizebilir. Bu takdirde kabul olmamış sayılır.
Kabul, kural olarak “kayıtsız, şartsız olmalıdır.” Bu kuralın istisnası; muhatabın, kısmen kabulüdur. Diğer bir istisna adresli poliçedir.
Poliçe, keşide edildiği günden vadeye kadar kabul için ibraz edilebilir. Vade günü ödeme için ibraz yapılır. Kabul hangi gün olmuşsa o günün tarihi atılır. Görüldüğünde ödenecek poliçelerde “ kabul söz konusu değildir.” Kabul için ibraz yeri, muhatabın ikametgahıdır. Poliçenin kabulü için muhataba ibrazı kural olarak isteğe bağlıdır.( İhtiyaridir.)
Kabul İçin İbrazın Mümkün Olmadığı Haller
Görüldüğünde ödenecek poliçeler
Keşidecinin kabule yasaklaması
Keşidecinin kabul için ibrazı belli bir süre yasaklaması
Kabul İçin İbrazın Zorunlu Olduğu Haller
Görüldüğünden belli bir süre sonra ödenecek poliçeler
İkametgahlı poliçeler
Keşidecinin kabul için ibrazı zorunlu kılması
Ciranta tarafından ibrazın zorunlu kılınması
Keşideci poliçenin muhatap tarafından kabul edilmemesi halinde sorumlu olmayacağını şart koşabilir.
POLİÇENİN CİROSU
Poliçe kanunen emre yazılı senetlerden olduğundan devri için Ciro + Teslim gerekir.
Ciro eden, ciro edilene, senetten doğan ve senetten anlaşılan hakları devreder.
Ciro yazılı bir beyandır. Sözlü olamaz. Ciro, senet arkasına ve ya yer yoksa senede yapıştırılan bir kağıt (Alonj) üzerine yapılır. Ciro, kayıtsız, şartsız yapılabilir. Şartlı yapılmışsa geçersiz olmaz, fakat şartlar yazılmamış sayılır. Kımi ciro geçersizdir.çizilmiş ciro yapılmamış hükmündedir.
CİRO
Temlik
Tahsil
Rehin
Temlik Cirosu : Senetten doğan hakların devri amacıyla yapılan cirodur. Bu normal cirodur. Rehin cirosu : Bedeli rehindir veya teminat içindir gibi ibareler konularak yapılır.
Tahsil cirosu : Senet bedelini tahsil etmek için yapılır. Bu ciroya “tahsil içindir, Tevkil içindir”gibi kayıtlar konur.
CİRO, NE ZAMANA KADAR YAPILIR ?
Ciro, senet, lehdarın eline geçtiği andan ödememe protestosu keşide edildiği ve ya bu protestoyu keşide etmek için tanına vadeyi izleyen iki iş günlük süre sona erdiği ana kadar yapılabilir. Bu süre geçtikten sonra yapılan cirolar, alacağın temliuki hükmündedir. Ciroya, bu nedenle tarih konmalıdır. Poliçenin hamili kim ise tedavül süresince herkese ciro edebilir.
Temlik cirosu Tam ve Beyaz ciro
Rehin ve Tahsil Tam Ciro
Olarak yapılır.
Tam Ciro, Ad-Soyad-İmza
Beyaz Ciro, Sadece İmza
POLİÇEDE AVAL
Aval : Poliçe ile sorumluluk altına giren keşiler lehine verilen bir tür kefalettir.
Aval “Aval içindir” gibi ifadenin yazılıp, altının imzalanmasıyla yapılır.
Avalist : Aval verilen kimseye denir. Avalist kimin lehine aval vermişse onun yanında ve sırasında sorumludur. Avalın kimin lehine olduğu belli değilse, “keşideci” lehine verilmiş sayılır.
POLİÇE ÖDEME
Vadesinde veya vadeyi izleyen iki iş günü içinde, iş saatlerinde yetkili hamil tarafından muhatabın ikametgahında ibraz edilmelidir.
Ödeme için yapılan ibraz poliçe borçlusuna mütemerrit (geciken) kılacağı gibi, ödeme halinde, rücu haklarını kullanılması için gereken protesto keşidesini ilk şartını oluşturu.
Muhatap, poliçeyi öderken ciro silsilesine (arkadaki imzalar) göre hamilin yetkili olup almadığını incelemeli, hamil tarafından bir ibra şerhinin verilmesini istemelidir. Muhatap, vadeden önce senet bedelinin ödemek zorunda değildir.
Muhatap, kısmi ödeme de teklif edebilir. Hamil bu ödemeyi reddedemez. Kısmen ödemişse, ödediği miktar, senet üzerine kaydedilir. Kalan kısım için ödememe protestosu çekilebilir. Vadesinde ve ya vadeyi izleyen iki iş borcundan kurtulmuş olmaz.
POLİÇEDE KABUL ETMEME VE YA ÖDEMEME HALLERİNDE BAŞVURMA HAKLARI
Poliçede asıl borçlu, kabul etmiş olan muhataptır. Fakat, muhatap tarafından kabul ve ya ödeme yapılmadığı zaman poliçede imza atmış olan herkes sırasıyla sorumlu olmaya başlar. Her imza kendisinden sonra gelene senedin muhatap tarafından kabul edileceğini ve vadesinde ödeneceğini garanti etmiş sayılırlar. Bu mekanizmanın işlemeye başlaması kabul etmemem veya ödememe protestosunun çekilmesiyle başlar.
Hamilin Başvurma Hakkı : Hamilin bu hakkı ödemeyi talep şeklindedir. Hamil poliçede sorumlu olan kişilere başvurduğunda poliçenin bedeli ve şart kılınmışsa vadeden itibaren %30 kanuni faiz, protesto veya ihbarnamelerin masrafı , poliçe bedelinin %03 (binde üçünü) aşmamak üzere komisyon.
Ödeyen Kimsenin Başvurma Hakkı : Ödenmiş olan meblağın tamamı, ödeme tarihinden itibaren, bu meblağın %30 kanuni faiz, poliçe bedelinin %02 (binde ikisini) ‘sini aşmamak üzere komisyon.
Başvurma Hakkı: Kural olarak “vadede” poliçenin ödenmemesi halinde doğar. Bazı hallerde ise “vadeden önce” doğar
Bu Haller :
Muhatabın kabulden kaçınması
Muhatabın acz haline düşmesi
Kabul için arzı yasaklanmış bir poliçenin keşidecisinin iflas etmesi
Başvurma Hakkının Doğması Koşulları : Süresinde kabul edilmeme veya ödememe protestoları çekilmiş olmalıdır. Protesto;poliçenin kabul edilmediğinin ödenmediğinin noter vasıtasıyla belgelenmesidir. Bazı hallerde protesto çekilmesine gerek kalmaz. Buna protestodan muafiyet halleri denir.
Protesto Çekilmesine Gerek Olmayan Haller:
İradi Muafiyet Halleri : Keşideci (düzenleyen) poliçe metnini “masrafsız iade” , “Franko’dur”,”protestoludur” gibi bir kayıt koymuşsa hamil , protesto çekmeden başvuru hakkını kullanabilir. Bu kayıtların senet üzerinde yazılması gerekir. Ayrı bir kağıda yazılması halinde geçerli olmaz.
Kanunu Muafiyet Halleri : Muhatap veya kabul için yasaklanmış poliçenin keşidecisi iflas ederse, protestoya gerek kalmaksızın, iflas ilamı (kararı) ile başvurma hakkını kullanabilir.
Bunun dışında; protesto, bir devlet mevzuatı ve ya mücbir bir sebep yüzünden çekilmezse ,(mücbir sebep: beklenmeyen, önlenemeyen sebep) bu sebep, ortadan kalkar kalkmaz, protesto çekilebilir. Bu süre , yani mevzuatve mücbir sebep. Sebep süresi; 30 günden fazla sürmüş eise, protesto çekmeye gerek kalmaksızın hamil, diğer sorumlulara karşı rücu hakkını kullanabilir.
Kabul etmemem ve ödememe protestolarını ilgili kişilere bildirilmesi gerekir. Böyleci bu kimseler, gerekli tedbirleri zamanında alma olanağı bulurlar. Hamil kendi cirantasına (yani senedi kendisine ciro edene)ve keşideciye durumu 4 gün içinde, ihbarı alan cirantalar ise , kendi cirantalarına (yani senedi, kendisine ciro ile devredene) 2 gün içinde ihbar etmekle yükümlüdür.
Hamil : Kendi cirantası ve keşideci:4 gün
Cirantalar-kendi cirantalarına:2 gün
İhbar yükümünün yerine getirilmemesi rücu (baş vurma) hakkını düşürmez, ama kabul için ibraz sorumluluğu varsa bunu yerine getirmeye hamil başvurma hakkını kaybeder. Hamil poliçeyi süresi içinde ibraz etmez ve ya protesto çekmezse başvurma hakları düşer.
Poliçeden Doğan Talep Haklarında Zamanaşımı
Muhatap- Muhataba karşı : 3 yıl
Keşideci- Ciranta- Lehdar : 1 yıl
Ciranta- Cirantaya karşı: 6 ay
Bono : (Emre muharrer) ikili bir ilişkiyi gösterir.
Bono ile borçlu (keşideci), senet lehdarına(müstefidine) senetle gösterilen alacağı vadesinde ödemeyi kabul ve taahhüt eder.
Uygulamada bono , poliçeden daha yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Bonoda Şekil Şartları
1. “Bono” veya “Emre Muharrer Senet” ibaresi
2. Kayıtsız ve şartsız belli bir bedelin ödenmesi vaadi
3. Vade
4. Ödeme yeri
5. Kime ve kimin emrine ödenecekse onun adı- soyadı
6. Keşide günü ve yeri
7. Keşidecinin imzası
Senet metninde “Bono” ve ya “Emre Muharrer Senet” ibaresi yoksa senet açıkça emre yazılı ise emre yazılı ödeme vaadi, açıkça emre yazılı da değilse “hükümsüz” sayılır.
Senet metninde bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız- şartsız belli bir bedelin ödenmesi vaadini(poliçede ödeme emri vardır.) içermektedir. Aksi halde geçersiz (batıl) olur.
Normal olarak bonoya bir vade konulur. Vadenin yazılması esaslı şekil şartı değildir. Bonoda vade yoksa, bono geçersiz sayılmaz, bu durumda bono, görüldüğünde ödenecek vadeli bono sayılır.
Poliçedeki 4 çeşit vade, bonoda da vardır;
a)Belli bir günde
b)Keşide tarihinden itibaren belli bir süre sonra
c)Görüldüğünde
d)Görüldüğünden belli bir süre sonra
Bonoda ödeme yeri gösterilmemişse senedin düzenlendiği yer ödeme yeri sayılır. Bu yoksa düzenleyenin adının, soyadının yanında yazılı olan yer, bu da yoksa senet geçersiz sayılır.
Lehdar (senette alacaklı olarak gösterilen) gösterilmeden bono düzenlenemez. Bono “hamiline düzenlenemez” lehdarın adını ve soyadının bulunması zorunludur. “Bono, tanzim edenin lehine yazılamaz”.
Senedin düzenleme(ihdas) tarihi, esaslı bir şekil şartıdır. Bu tarih konmamışsa, senet geçersizdir. Bonoda düzenleme yeri gösterilmemişse, keşidecinin adı ve soyadını yanındaki yer, düzenleme yeri sayılır, o da yoksa bono hükümsüzdür.
Bonoda, keşidecinin imzası yoksa, bono geçersizdir. İmzanın mutlaka el yazısı ile olması gerekir. Yetkili temsilci varsa o da imzalayabilir. Bonoyu düzenleyen ve imza eden kişi kabul etmiş muhatap gibi sorumludur.
Çekte üçlü bir ilişki vardır. Çeki çeken (keşideci) muhataba (banka) senette yazılı bedelin ismen gösterilmesi zorunlu bulunmayan bir kişiye ödenmesini emreder.
ÇEKTE ÇEKME ŞARTLARI
Türk hukukunda çek, ancak bir banka üzerine çekilebilir. Bankadan başka kişi üzerine çekilemez. Bankadan başka bir kişi üzerine çekilirse, bu hükümsüz değildir. Havale hükmündedir. Herkes çek çekemez. Çek çekebilmek için:
*Banka ile çek çekecek kişi arasında çek çekme hususunda bir anlaşma olmalıdır.
*Çek çeken kişinin üzerinde tasarruf edebileceği bir karşılık (Provizyon) olmalıdır.
ÇEKTE ŞEKİL ŞARTLARI
1. Çek kelimesi
2. Kayıtsız, şartsız bir bedelin ödenmesi
3. Ödeyecek kimsenin adı ve soyadı
4. Ödeme yeri
5. Keşide günü ve yeri
6. Keşidecinin imzası
Çekte Şekil Şartlarının Özellikleri
1. Vade ve ibraz süreleri
2. Çekte lehdar
3. Çekin devri
4. Çekte ödeme
5. Çekte zamanaşımı
Çekte bir tek vade vardır. Görüldüğünde ödenir. Çek bir tedavül değil, ödeme vasıtasıdır.
İbraz Süreleri
Çek keşide edildiği yerde ödenecekse “10 gün”
Çek keşide edildiği yerden başka bir yerde fakat aynı kıtada ödenecekse ibraz süresi “1 ay” Avrupa ve Akdeniz ülkeleri aynı kıta sayılır.
Aynı kıtalarda çekilip ödenecek olan çeklerde ibraz süresi “3 aydır”.
Lehdar gösterilmesi zorunlu değildir.
Çek hamiline düzenlenebilir
Bono poliçe şekil şartları:
1. yazılı düzenleme.
2. imzalar el yazısı.
3. senet metninde mutlaka bono veya poliçe ibaresi yer almalı.(çeklerde çek ibaresi zorunlu değil.) poliçe ibaresi yoksa senet emre yazılı havale sayılır.emre yazılı havale kabul edilmez. Ancak kabul edilirse poliçe hükmünde olur. İcra iflas kanununa göre kambiyo senetlerine özgü özel takip usulü uygulanmaz. Bono ibaresi eksikse sent emre yazılı ödeme vaadi olur.
4. kayıtsız şartsız. Bedel para borcudur. Bedel yazı veya rakamla gösterilebilir. Kayıt ve şartın iki istisnası var:
1. bedel kaydı: keşideci ile lehdar arasında olur.
2. Faiz kaydı: poliçe ve bonolarda 4 tür vade vardır.
1. keşide tarihinden itibaren belli bir süre sonra
2. muayyen bir tarihte
3. görüldüğünde
4. görüldüğünden belirli bir süre sonra
görüldüğünde vadeli bono veya poliçelerde senedin düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içinde ödeme için ibraz edilmesi gerekir. Senette belirli bir vade tarihi yoksa bu görüldüğünde ödeneceğine karine teşkil eder. Keşide tarihinden itibaren 1 yıl geçer ve ödeme talep edilmezse keşideci ödeme sorumluluğundan kurtulmaz sadece hamilin protesto çekip müracaat borçlularına başvuru hakkı ortadan kalkar.
Poliçe kabul edildiyse kabul tarihi, kabul edilmediyse kabul etmeme protestosu çekildiği tarih görülme tarihi kabul edilir. Keşide tarihinden itibaren belli bir süre sonrası için vade konan ve belli bir tarih vadesi konan senetlerde muayyen bir vade olduğundan bunlarda faiz şartı konulamaz. Görüldüğünde ya da görüldüğünden belli bir süre sonra ödenecek senetlerde ise faiz kaydı konulabilir. Bu faiz kapital faizidir.
1. ödeyecek kişinin adı ve soyadı.(poliçeler için). Tüzel kişilerde ticaret unvanı!!
Müracaat borçlularına başvurulabilmesi için muhataplardan birisinin poliçeyi kabul etmemesi yeterlidir. Bütün muhataplara başvurulma şartı yoktur.
1. lehdarın adı ve soyadı. Tüzelkişi lehdarda ticaret unvanı.
2. keşidecinin adı ve soyadı bulunması zorunluluğu yok ancak imzası esaslı şekil şartı.
3. keşide tarihi ve yeri. Vade tarihi olarak senedin düzenlenme tarihinden önceki bir tarih gösterilirse senet geçerli olmaz. Keşide tarihinin iki önemi vardır: keşidecinin ehliyeti o tarihten itibaren belirlenir. Görüldükten sonra ödenecek senetlerde vade keşide tarihinden itibaren işlemeye başlar.
4. ödeme yeri. Birden fazla ödeme yeri gösterilirse senet geçersiz olur.
Poliçe ve bonoya konulabilecek ihtiyari kayıtlar:
A. kanunda öngörülen:
1. vade kaydı : senetteki borcun ne zaman muaccel olacağını gösterir. Zamanaşımı süresi vade tarihinden itibaren işlemeye başlar. Vadenin gelmesinden itibaren 3 yıl geçmekle müruruzaman.(1 yıllık ibraz süresinin dolmasından itibaren hesaplanır.). muhatap senedi kabul etmezse kabul etmeme protestosu çekildiği tarih görülme tarihi olur süre bundan itibaren işlemeye başlar.
2. menfi emre kaydı: emre yazılı olmaktan çıkar.
3. bonolarda keşideci asli borçlu olduğundan ödememezlik kaydı koyamaz. Ama poliçelerde keşideci poliçenin kabul edilmemesinden sorumlu olunmayacağı kaydı koyabilir. Bu bir ihtiyari kayıttır. Cirantalar ödememe nedeniyle kendilerine başvurulamayacağı yönünde bir kayıt koyabilir.
Protestodan muafiyet kaydı TTK md. 634.
Keşideci yerine aval veren asli borçlu, ciranta lehine aval veren ise müracaat borçlusu gibi sorumlu olur. Kimin lehine aval verdiği açıklanmazsa keşideci lehine verilmiş sayılır.
4. faiz kaydı:görüldüğünde ya da görüldüğünden muayyen bir müddet sonra ödenmesi şart kılınan poliçelere böyle bir kayıt konabilir.
5. aynen ödeme kaydı
6. tahkim kaydı:
7. bedel kaydı. Keşideci ile lehdar arasındaki ilişkide söz konusu olur.
TTK 584/3 poliçelerde muhatabın Ödeme yeri yoksa yanında gösterilen yer, aynı zamanda muhatabınèsoyadı ikametgahı ödeme yeri sayılır. Bonolarda da senedin düzenlendiği yer.
Vade gösterilmemişseègörüldüğünde ödenecek kabul edilir.
bknz. Poliçe veya bono kaydı eksikse sayfa.èÖnceki
Bunlar dışında eksiklik varsa senet geçersiz!!! Tahvil müessesesi uygulanır. Poliçeler bakımından havale, bonolar için ödeme vaadidir.
Senet metninde keşidecinin imzası yer almıyor, ancak metninden kimden kaynaklandığı anlaşılıyorsa bu yazılı delil başlangıcı sayılır.
Açık/eksik poliçe/bono: keşideci lehdara senedin eksik kısımlarını anlaştıkları şekilde tamamlaması için yetki verir. Eksik poliçe veya bonoda ise lehdara bu boşlukları doldurması için yetki verilmemiştir. Açık poliçede ve bonoda senedin bütün unsurları eksik olabilir, ama keşidecinin imzası ve lehdarın kim olduğu belirtilmelidir. (bu asgari şart)
Açık poliçede lehdar kendisine verilen yetkiyi keşideci ile aralarındaki anlaşmaya aykırı olarak doldurursa bu durum iyi niyetli 3. kişilere karşı ileri sürülemez. Lehdara verilen yetki temsil yetkisine eş olmaz. Lehdarı yetkilendirdikten sonra muhatabın ölmesi, iflası,... yetkiyi sona erdirmez.
Keşidecinin sorumluluğu:
Poliçede:
Keşideciye başvurulabilmesi için öncelikle senedin muhataba götürülmüş olması, muhatabın kabul beyanında bulunmaması veya vadesinde ödemede bulunmaması halinde protesto çekilerek keşideciye başvurulabilir. Keşideci senet üstüne poliçenin kabul edilmemesinden sorumlu olmayacağı şartını koymuşsa muhatap tarafından kabul edilmezse hamilin kabul etmememe protestosu çekip rücu hakkını kullanamayacağıdır. Bu durumda hamil poliçe muhatap tarafından kabul edilmese bile vadeyi beklemeli ve ödeme için ibraz etmeli ödememe halinde keyfiyeti protesto ile saptayıp rücu haklarını kullanmalıdır. Kabul etmeme yönünde kayıt koydurabilir ancak ödememe yönünde böyle bir kayıt düşemez.
Keşideciye vade gelmeden başvuru hakkı; TTK md. 625/2
1. kabulden tamamen veya kısmen imtina edilmiş
2. poliçeyi kabul etmiş olsun olmasın muhatap iflas etmiş veya sadece ödemelerini tatil etmiş yahut aleyhine olan icra takibi semeresiz kalmış.
3. kabul için arz edilmesi men edilen bir poliçenin keşidecisi iflas etmiş bulunursa vadenin gelmesinden önce müracaat hakkı haizdir.
Keşideci kabul etmemeden sorumsuzluk kaydı koysa bile 625 koşulları gerçekleşirse keşideciye vadeden önce başvurulabilir.
Bonolarda:
Kabul müessesi olmadığından keşideciye başvuru için protesto çekilmesine gerek yoktur. Vadeden önce başvuru hakkı hamilin yok. Bonolarda da690 yolması ile 625 koşullarının olması halinde vadeden önce başvurmak mümkün.
Kambiyo senetlerinin devri:
CİRO:
Senet ödeninceye kadar ciro edilebilir.
eğer ödememe protestosu çekilmişse bu tarihe kadar, eğer protesto çekilmemişse kanunda protesto çekilmesi için öngörülen 2 iş günü bitimine kadar ciro yapılabilir. Protesto için öngörülen tarihin bitiminden sonra yapılan ciro artık teknik anlamda ciro olmaz alacağın temliki hükmünde olur. Ciroda devralan ancak senet metninden anlaşılabilen defileri ileri sürebilirken alacağın temlikinde temlik edenin sahip oldu haklarını da devralana geçeceğinden defi imkanı daha geniştir. Ciro tarihi yazılmamışsa cironun yasal tarihte (protesto çekilme müddetinin sonuna dek) yapıldığı varsayılır. Alacağın temliki keşideciyi avantajlı kılar!!
Ciro senet arkasına, arkasında yer kalmamışsa alonj denilen poliçenin arka yüzüne eklenen bir kağıda mutlaka el yazısı imza ile. Ön yüze yapılırsa mutlaka ciro ibaresi yer almalıdır.
ciro edilenin tam Tam ciro ve ciro kaydı içeriyorsa.èisim veya unvanını gösteriyorsa
sadece Beyaz ciroèciro edenin imzası varsa.
Ciro şartları:
1. ciroyu yasaklayan kayıt düşülmemeli. Keşideci emre yazılı değildir kaydı düşerse nama yazılı olur ve temlik yolu devreye girer.
2. ciro kayıtsız/şartsız yapılmalı. Kayıt veya şart düşülmüşse ciro geçerli sayılır ancak şartlar yok sayılır.
3. kimsi ciro batıldır.
4. ciro çizilmemiş olmalıdır. Çizilmiş ciro yapılmamış sayılır.ciro şerhinin çizilip imzanın bırakılması halinde ciro hükümsüz olmaz tam ciro beyaz ciroya dönüşür. Yargıtay aksi yönde. Ancak hoca bu görüşte.
Ciro türleri:
1. tam – beyaz ciro.
amacına göre; senettekiè1. hakkın
1. temlik cirosu (senet üzerinde başka kayıt yoksa temlik cirosu olduğu kabul edilir.3 fonksiyonu vardır. Temlik / teşhis / teminat!!! Ciro silsilesi bulunmamasına rağmen hamilin yetkili olduğu iki hal vardır. Bunlar beyaz ciro ve mirasçılıktır. Yargıtay’a göre ciro zincirinin tamam olması şartı senet tedavüldeyken aranır. Protesto çekildikten sonra senedin tedavülü sona erdiğinden senet ciro edilmez. Teminat fonksiyonu mutlak değildir. Ciranta ciro ederken yeniden ciro edilmesini yasaklayabilir. Keşidecinin koyacağı ciro edilemez kaydı menfi emre kaydı anlamına gelir ve senet sadece alacağın temliki usulüyle devredilir.)
1. tahsil cirosu. (genellikle bankalara yapılır. Senedi elinde bulunduran kişi protesto çekerek cirantanın müracaat haklarını kullanabilir.
2. rehin cirosu. Senetteki hakkın bir başkasına rehni. Rehin cirosuyla senedi devralan kişi senetten doğan haklarını kullanabilir. Ancak rehin hakkı feri nitelikte olduğundan senedi ancak tahsil cirosu ile devredebilir. Temlik veya rehin cirosu yapamaz. Asıl alacağa bağlı defiler rehin hakkı sahibine karşı da ileri sürülebilir. Rehin kural olarak ayni ve sınırlı sorumluluk doğurur. Şahsi sorumluluk doğurmaz. Hocanın yargıtaya göre ters olan görüşü: Tahsil cirosu dışındaki cirolarda ciro teminat fonksiyonuna sahiptir. Rehin cirosunda bile rehin cirosu yapan ciranta hamile karşı müteselsil sorumluluk zinciri içinde yer alır. Yetkili hamil konumundan çıkarılma için; ya senet çizilmeli ya da hamil tarafından geriye ciro yapılmalı.
Senedin vadesinin rehinle temin edilen alacağın vadesinden önce gelmesi durumunda; senedin vadesinde bedel tahsil edilmezse, hamil müracaat hakkını kullanarak bedeli tahsil etmeli ve mülkiyet hakkı cirantaya, rehin hakkı hamile ait olmak üzere bir bankaya yatırmalıdır. Asıl alacağın vadesi geldiğinde alacak ödenirse bankadaki para cirantaya devredilmeli, alacak ödenmezse rehinli alacak için alacağı kısmı almalı kalan kısmı cirantaya devretmeli. Hamil tahsil ettiği parayı bankaya yatırmazsa ciranta tedbir kararı aldırabilir.
1. tam / beyaz ciro
AVAL:
• Tek taraflı bir taahhüt.
• Avalist esasa ilişkin sebeplerden dolayı asıl borcun geçersizliğini ileri süremez.
• Aval veren lehine aval verdiği kişi ile birlikte aynı derecede müteselsilen sorumlu olur.
• Lehine aval verdiği kişinin alacaklı ile arasındaki defilerini ileri süremez. Avalist sadece, alacaklı ile aralarındaki şahsi defileri ve temin edilen borcun şekle aykırılık nedeniyle geçerli olmadığını ileri sürebilir. Avalde ödeme yapan Avalist lehine aval verdiği kişiye halef olmaz. Senet dolayısıyla bir alacak hakkı vardır.
• Lehine aval verilenin sorumluluğu doğmadıkça avaliste başvurulamaz.keşideci lehine aval veren kişi asli borçlu gibi sorumlu olur. Protesto süresi kaçırıldığında avaliste başvurulabilir. Protesto çekilmesine gerek kalmaksızın avaliste başvur.
• Yargıtay’a göre sadece kefilim ibaresi eklenip imza atılması da aval için yeterli.
• Kısmi ciro geçersizdir ancak kısmi aval geçerlidir. Çünkü avalde hak devredilmiyor.
• Lehine aval verdiği kişinin borcu batıl olsa bile avalistin sorumluluğu sona ermez.
• Şekle ait geçersizlikleri ileri sürebilir. Lehine aval verilenin borcunun geçersiz olmasına neden olan geçersizliklerdir. Esaslı unsurlardan birinin geçersizliği senedin tamamen geçersizliği sonucunu doğurur. Çizilmiş ciroyla devralma, kısmi ciro...
BONO VE POLİÇELERDE ÖDEME:
Muayyen vadeli senetlerde hamil poliçeyi ödeme gününde veya onu takip eden 2 iş günü içinde ödenmek üzere ibraza mecburdur. Görüldüğünde ödenecek senetler ise 1 içinde görülmek için ibraz edilmeli.
Yetkili hamil
Düzgün ciro silsilesi.
İbra şerhli senedin teslimi. bu şartlar tamamsa hile ve ağır kusuru bulunmadıkça vadesinde ödeyen kimse borcundan kurtulur.
Hamil kısmi ödemeyi reddedemez. Protesto geri kalan kısım için çekilir. Ödeme yapan ödeme yaptığı meblağ için makbuz isteyebilir.
Asli borçludan senet ibraz olmadan temerrüt faizi istenemez ancak sorumluluk devam eder.
MÜRACAAT HAKKI:
Bonolarda keşideci asli borçlu olup başvurmak için protesto çekmeye gerek yoktur. Keşideci lehine aval veren Avalist de asli borçlu olup protestoya gerek yok.
Poliçelerde asli borçlu olan kabul eden muhataptır. Hamil borçlanmadaki sıralarına bağlı kalmadan bazılarına ya da hepsine başvurabilir. Müracaat hakkının doğması için kural olarak senedin vadesi gelmiş olmalı ve vadede ibraz edilmesine rağmen ödeme yapılmamış olmalıdır. keşidecinin İflas, ödemelerin ertelenmesi, icra takibinin semeresiz kalması halleri vadeden önce müracaat hakkını doğurur. Poliçelerde TTK 625 koşulları.
Müracaat hakkının kapsamı:
1. poliçenin kabul edilmemiş veya ödenmemiş olan bedeli, şart kılınmışsa işlemiş faiz. (kapital faiz)
2. vadenin gelmesinden itibaren işleyecek olan %10 faiz. Bu faiz yerine %30 reeskont faizini de isteyebilir.
3. protesto ve hamil tarafından tebliğ olunan ihtarnamelerin masrafları.
4. poliçe bedelinin %3 ünü aşmamak kaydıyla komisyon ücreti.
Hamile ödemede bulunan kişinin kendisine karşı sorumlu olanlardan isteyebileceği haklar:
1. kendisine başvuru sonucu ödemiş olduğu meblağın tamamı.
2. ödediği meblağ için %10 faiz ya da %30 reeskont faizi.
3. başvurma sonucu yaptığı masraflar
4. poliçe bedelinin %2 sini geçmeyecek komisyonu.
Müracaat hakkının esaslı unsuru senedin ibrazına rağmen ödenmemesidir. Şekli unsur ise protesto çekilmesidir. Bir tek iflas halinde protesto çekilmez ve vadesi beklenmez.
Ödememe protestosu:
Ödeme günü protesto çekilmez.
Belirli vadeli senetlerde ödeme gününü takip eden 2 iş günü içersinde. Görüldüğünde ödenecek senetlerde ise senet 1 yıllık ibraz süresi içersinde ödeme yapılmazsa protesto çekilmelidir.
Sonuçları:
Protesto çekildiğinde zamanaşımı süresi içince müracaat borçlularına başvurulabilir. Çekilmezse keşideci veya muhatap dışındaki müracaat borçlularına başvuru hakkı kaybolur. Bankalara tahsil cirosuyla devredilen bir senet nedeniyle çekilmişse protesto merkez bankası kararıyla bütün diğer bankalara duyurulur.keşideci imzanın sahte olduğunu iddia ederek ödeme yapmayabilir. Ancak bu durumda 10 gün içinde imzanın sahteliği ve borcu olmadığı gerekçesiyle dava açması gerek.
Uygulamada senet tahsil cirosuyla bankalara devredilir. Banka belli tarihte ödeme yapması için keşideciye ihtarda bulunur. Ödeme yapılmazsa banka beyanı üzerine noter protesto çeker. Bu yanlış bir uygu.
Protesto’dan muafiyet halleri
1. kanuni muafiyet
1. poliçe ve bono borçlusunun iflası.
2. Mücbir sebep
1. iradi muafiyet halleri: “masrafsız iade” “protestosuz” gibi kayıtlar varsa. Ancak bu kayıtlara rağmen hamil süresi içersinde ibrazla yükümlü. Keşideci tarafından konan bu kayıt tüm senet borçluları için geçerlidir. Ciranta veya avalistin koyduğundan sadece kendileri mesul.
İhbar:
Kabul etmeme veya ödememe hallerinde TTK 635/1 e göre hamil kendi cirantasına ve keşidecisine keyfiyeti dört iş günü içinde bildirmekle mükellef.ihbarı alan cirantalar da kendi cirantalarına ihbarı izleyen 2 iş günü içinde ihbarla yükümlü. İhbar sadece noter marifetiyle olmalı. Lehine aval verilen ciranta avaliste de ihbarla yükümlü.
Zamanaşımı:
Borçlar kanununa göre kambiyo senetlerinde daha kısa zamanaşımı süreleri. Poliçeye kabul edenlere karşı açılacak dava vadenin gelmesinden itibaren 3 sene geçmekle müruruzamana uğrar.
Hamilin cirantalar ile keşideciye karşı açacağı davalar müddetinde keşide edilen protesto tarihinden veya masrafsız kaydı varsa vadenin bittiği tarihten itibaren 1 yıl.
Cirantanın başka cirantalarla keşideci aleyhine açacağı davalar cirantanın poliçeyi ödediği ya da dava yoluyla kendisine dermeyan edildiği tarihten itibaren 6 ay geçmekle.
Zamanaşımı hesaplanırken başladığı gün sayılmaz. Bk md.132 durma sebepleri uygulanır. TTK md. 662 kesilme sebepleri:
1. dava açılması
2. takip talebinde bulunulması
3. davanın ihbar edilmesi.
4. alacağın iflas masasına bildirilmesi.
TTK md. 662 bk md 132 den şu yönden farklıdır; zamanaşımını kesen işlem kimin için vaki olmuşsa ona karşı sonuç ve hüküm doğurur. Lehine aval verdiği için kesilen zamanaşımı süresi avalist için kesilmez.
ÇEK
• 3lü havale ilişkisi.
• Türk hukukunda sadece bankalar ve özel finans kurumları üzerine çek çekilebilir. Poliçede bir sınırlama yoktur. Herkes muhatap olabilir.
• Çekte kabul müessesesi yoktur çünkü bir kredi aracı değildir.
• Ödeme aracı olduğundan vade olmaz. İbraz süresi vardır.
• Hamile de düzenlenebilir.
• Mutlaka protesto çekilmesi şart değildir.
• Damga vergisine tabi değildir.
• Çeke faiz şartı konamaz.
• Rehin cirosuyla devredilemez.
Şekil:
1. çek ibaresi.(başlık olarak yazılması bile yeterli.)
2. kayıtsız şartsız muayyen bir bedelin ödenmesini ihtiva eder. Faiz şartı konamaz. Konursa çek geçerli şart geçersiz.bedel kesin olarak gösterilmelidir. Yabancı para kaydı konmuş ve aynen ödenecektir ibaresi varsa yabancı para olarak ödenir. Ancak dava konusu olursa Türk parası olarak değer. Hem yazı hem rakamla bedel gösterilir. Yazıya itibar edilir. Birden çok gösterilme halinde en az olan geçerli.
3. ticaret unvanı(muhatabın)
4. ödeme yerini ihtiva eder. Gösterilmemişse muhatabın adının yanında gösterilen yer.birden fazla yer varsa ilk gösterilen. Hiçbir yer gösterilmemişse muhatabın iş merkezinin bulunduğu yer.
5. keşide günü ve yeri. Keşide tarihinden önce bankaya ibraz edilirse karşılığı varsa ödeme yapılır. Birden fazla keşide tarihi varsa geçersiz olur. Keşide yeri gösterilmemişse keşidecinin adı ve soyadı yanındaki yer. Bu da yoksa geçersiz. Bu tür bir senet borç senedi olmayacaktır. Ödeyiniz ibaresi vardır ve bu borçlanma iradesini göstermez. Yazılı delil başlangıcı olabilir ve tanık dinletilebilir.
6. keşidecinin imzası. Sahte imza mutlak defi. İmza diğer borçluların beyanlarını etkilemez. Damga ile imza atılmışsa geçersiz.
Herhangi bir kağıt üzerine düzenlenemez.
TTK açısından karşılıksız çek çekmek suçu dolandırıcılık olarak kabul ediliyor. Ama 3167 sayılı kanunda ayrı ve bağımsız bir suç. Vergi kimlik nosu olmayan çek yaprakları geçerli ancak bunlar için bankanın sorumluluğu 60 milyon TL, vergi nolu yapraklar içinse 300 milyon TL.
Faiz – kabul – vade kayıtları konamaz. Konursa bunlar yok sayılır. Aval veremez, ciro edemez(muhatap)
Keşideci – muhatap
Aralarında çek anlaşması + karşılık bulunması.(çekin ödenme şartları)
Karşılığı olmadığı halde muhatap ödeme yaparsa aralarındaki iç ilişkiye dayanılır, kambiyo senetlerine özgü takip yolu izlenemez.
Bankanın Gerekli basiret ve özeni gösterir. Çeklerde kabul müessesesi olmadığından muhataba böyle bir ödeme mecburiyeti yoktur. Bu nedenle 3. kişi lehine şart olmaz. Ayrıca muhatap keşideciye karşı sahip olduğu defileri lehdara ileri sürememesi de 3. kişi lehine şart olmamasının bir göstergesidir. İkinci görüş, çek havale niteliğinde. Ancak ibraz süresi içersinde çekten cayılmaz. Tedavüle çıktıktan sonra iflas çekin geçerliliğini etkilemez. Çek sözleşmesi kendine özgü niteliği olan bir anlaşmadır.
Çek ödeme aracı olduğundan kabul müessesesi yoktur. Lehdar sadece ödemeyi talep edebilir. Banka karşılığı olduğu halde ödeme yapmazsa Lehdar sadece keşideciye yönelir. Muhatabın burada keşideciye karşı sorumluluğu söz konusu olur.
Kabul olmayınca çekte asli borçlu yoktur. Herkes müracaat borçlusudur. Eğer zamanında protesto yada protesto yerine geçen benzeri belgelerle müracaat borçlularına başvurulmazsa asıl borçlu olmadığından kimseye başvurulamayacaktır.
Teyitli çek: keşideci veya hamil çeki muhataba ibraz ettiğinde çekin üzerine karşılığı vardır kaydı konur ve ibraz süresi boyunca hamil lehine bu karşılık bloke edilir. Bu para artık keşidecinin malvarlığından çıkmıştır. Çek kabul edilmemiştir. Zira kabul beyanında karşılığı olsun olmasın ödeme taahhüt edilir. İbraz süresi dolunca teyit hüküm ifade etmez. Çekin teyit edilmiş olması çekin şartlarının tam olduğu ya da imzanın gerçekliğini garanti etmez.
Men yasağı blokeden üstün tutulur.
Garantili çek: banka ayrı bir sözleşme yaparak her çek yaprağı için belli bir miktar ödeme yapmayı taahhüt eder.karşılıksız çekte bankalar her yaprak için 300 milyon TL sorumluluğunda, garanti sözleşmesi ile 300 ml. TL üzerinde sorumluluk altına girer. Garanti ibraz süresi içersinde geçerlidir. Men yasağı ile garanti çekin ödenmesi engellenebilir. Keşidecinin iflası halinde garantili çekin karşılığı varsa bu karşılık kanunen hamile geçer.
Çekin cirosu:
Kanunen emre yazılı senetlerdir. Ciro edilebilir. Hamile yazılı senet ciroya gerek olmaksızın elden ele geçer. Hamile yazılı senedi ciro eden kişi müracaat borçlusu olur. Senedin bu durumda garanti fonksiyonu olur, temlik ve teşhis fonksiyonu olmaz.
Çizilmiş cirolar yazılmamış hükmündedir. İbraz süresinin sonuna kadar ciro ile devredilebilir. Bu sürenin dolumundan sonra temlik ile devrolunabilir. Bu durumda keşidecinin lehdara karşı sahip olduğu şahsi defileri hamile sunması da mümkün olur. Tarihsiz cironun ibraz süresi içersinde yapıldığı kabul edilir. Bunun aksi ispatlanabilir. Muhatabın cirosu batıldır. Muhatap olarak gösterilen banka şubesinden başka bir şubesine lehdar çeki ciro ederse bu şube ilgili şubeye başvurur ve ödeme yapılmazsa şubeye, kendinden önceki müracaat borçlularına başvurabilecektir. Ancak çeki tekrar tedavüle sokamaz.
Çekin ödenmesi:
• muhatap banka ödemeyi reddederse ödememe nedeni ve tarih yazılarak çekin arkası takas odası yetkilileri veya muhatap banka tarafından imzalanır.
• Karşılığı varsa muhatap banka çeki ibraz edene karşılığı geçirir.
• Ödenmesi mümkün değilse takibata başlaması için tahsil cirosu çizilerek çek hamil bankaya iade olunur.
İbraz süresi:
10 Keşide edildiği yerde ödenecekseègün
Yerden başka bir yerdeè1 ay ödenecekse
Başka memlekette ödenecekse aynı kıtadaè1 ay
3 Farklı kıtadaèay.
İbraz süresi başlangıcı keşide tarihi olup keşide tarihi dikkate alınmaz, bir gün sonradan başlar.
İbraz süresi içersinde ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi özelliğini yitirir.
Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra mümkün olur.
Çekin karşılığı ibraz süresince olmalıdır.
Teyitli çekte lehdar için bloke ibraz süresi sonuna kadar geçerli.
İbraz ile çekteki alacak muaccel hale gelir. Muhatap ödeme yapmazsa müracaat borçlularına başvuru.
Çek görüldüğünde ödenir. Vade kaydı düşülemez. İbraz süresinin iki istisnası:
1. çekten cayılmamışsa muhatap ibraz süresinin geçmesinden sonra dahi çeki ödeyebilir.
2. çekin üzerinde yazılı keşide tarihi henüz gelmeden düzenlenen ve tedavüle çıkarılan çekler.
Çizgili çek:
Ödeme ancak bir başka bankaya veya muhatabın tanıdığı güvendiği müşterisine yapılır.
• Ön yüze iki paralel çizgi, hiçbir işaret konmamış ya da sadece banka kelimesi veya buna benzer bir tabir konmuşsa umumi çizilmiş. Sonradan bu iki çizgi arasına bir muayyen banka adı yazılarak hususi hale getirilebilir. Ancak bir bankaya ya da muhatap bankanın müşterisine ödenir.
• İki çizgi arasına muayyen bir bankanın adı yazılmışsa çek hususi çizilmiştir.
Mahsup çek:
İki çizgi arasına hesaba geçiriniz ifadesi yazılırsa banka hesabına aktarılır. Mahsup çek çekilmesine rağmen hamil nakden ödeme talep edebilme halleri:
• muhatabın iflası
• muhatabın ödemelerini tatil etmesi
• muhatap aleyhine yapılan icra takibinin semeresiz kalması.
Çek kanununa göre kısmi ödemeyi reddedebilir, TTK hükümlerine göre reddedemez. Ancak çek kanunu daha sonra çıkmış ve özel nitelikli olduğundan reddedebilir. Muhatap bu durumda borcun tamamı için temerrüde düşer. Kısmi ödeme halinde çekin aslı muhatap bankaya, ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ise hamile verilir.
Karşılığı olmadığı halde ödememe yapan muhatap ödeme tarihinden başlayarak kapital faizi ve muaccel olması halinde de ek olarak temerrüt faizi isteyebilir. Muhatap tarafından ödeme yapılınca bütün borçlular için kambiyo ilişkisi sona erer.
Ödememe sebepleri
1. gerekli şekil şartlarının bulunmaması. Sahte ve tahrif edilmiş çeki ödeyen banka kusursuz sorumlu. Hesap rehin veya haczedildikten sonra çek defteri verilmişse banka özen sorumluluğunu yerine getirmemiştir.
!! keşideci çeki borcunun karşılığı olarak verdi. Ancak Lehdar borç ilişkisinden doğan edimini yerine getirmedi. Keşideci mahkemeye başvurup ihtiyati tedbir kararı aldırır. Bu durumda istisnai olarak iyiniyetli çeki iktisap eden 3. kişiler korunmaz. Çekin karşılığı vardır ancak tedbirli kaydı düşülür.
Kısmi karşılığı olsa da çek karşılıksızdır.
Keşide tarihinden önce lehdara teslim edilen çekle lehdar gene keşide tarihinden önce bankaya gider ve karşılı yoksa karşılıksız kaydı konur. Yargıtay ve kanun çekin ödeme aracı olmasına üstünlük tanımışlardır.
Hamil
Çeki elinde bulundurma koşuluyla ödemede bulunan ciranta
Kanuni veya akdi teminatı nedeniyle tam ödemede bulunan banka
Karşılıksız çek çekme sucundan dolayı kovuşturma yapılması şikayetinde bulunabilir.
Keşideci ibraz tarihini izleyen 10 günlük süre içinde
• çekin karşılıksız kalan kısmını
• bunun %10 fazla tazminatını
• ibraz tarihinden ödeme gününe kadarki gecikme faizini bankaya yatırırsa veya hamile öderse çek keşide etme hakkını yeniden kazanacaktır. Bu durumda çek defterlerini iade yükümlülüğü kalkar.
ibraz süresi + 10 günlük İhtar süresi (düzeltme hakkı süresi)èsüreden sonra başlar.
İbraz süresi + 10 gün + 10 gün (son 10 gün çek defterlerini iade bildirim süresi.)
Eski kanunda süreler iş günüydü ancak yeni kanunda güne çevrilmiştir. Düzeltme hakkı süresiz olarak ve bankanın ihtarına gerek olmaksızın kullanılabilecektir. Para bankaya ya da hamile ödenebilir. Md. 8 deki süre geçtikten sonra düzeltme hakkı kullanımı dereceli artırım sistemi getirilmiştir.
dava açılıncaya kadar 8. md. Süresi geçtikten tazminat.è%12
Davaèhüküm verilinceye kadar %15 açıldıktan
Hüküm verildiktenèkesinleşinceye kadar %18
Hüküm kesinleştikten sonra %20 tazminat ödeyerek cezai sonuçlarıyla hüküm kalkar. Belirli süre çek hesabı açtıramayacağı yönündeki yasak da ortadan kalkar.
Ceza hukuku açısından karşılıksız çek suçu ibraz edilip karşılığının bulunmadığı anda oluşur ancak kıymetli evrak hukuku açısından düzeltme hakkının kullanılmaması ve şikayet edilmesi gerekir. Md. 8 deki sürenin dolumu ile şikayet hakkı doğar. Hukuki sorumluluk çek bedeli tutarı kadar ağır para cezası. Tüzelkişilerde hem tüzel kişi hem de yetkili temsilci sorumlu olur ancak hukuken sadece tüzelkişi sorumlu. Kasıt gerekmez. Şekli suçtur.
Düzeltme hakkı kullanılırsa artık müracaat hakkı kullanılmaz. İbraz süresinde ibraz edilmiş ancak ödenmemiş olması müracaat hakkını doğurur. Çekte 3 imkan
1. protesto
2. muhatap tarafından ibraz günü de gösterilmek suretiyle çekin üzerine yazılmış olan tarihli beyan
3. takas odasının çek vaktinde teslim edildiği halde ödenmediğini tespit eden tarihli beyanı.
Müracaat hakkını kullanan hamil
1. çek bedelini
2. ibraz gününden itibaren %10 faizini(reeskont ya da kısa vadeli işlemlere uygulanan faiz bedeli de olabilir)
3. protesto, ihbarname masraflarını
4. çek bedelinin %03 ünü aşmamak üzere komisyon ücretini ister.
Hamile ödemede bulunan müracaat borç. Kendi müracaat borçlularından,
1. ödediği bedel
2. ödeme tarihinden itibaren %10 faizi
3. yaptığı masraflar
4. %02 aşmamak üzere komisyon.
Hamil veya ciranta keşideciye başvurursa bunlara ek olarak kapatılmayan kısmın %5 ini de isteyebilir.
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Kıymetli Evrak Hukuku" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Numan Akdeniz'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
Şu ana dek 9 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi :
7 okuyucu (78%) makaleyi yararlı bulurken,
2 okuyucu (22%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
111578
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :
* Son okunma 1 gün 1 saat 16 dakika 50 saniye
önce.
* Ortalama Günde 23,58 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 48013, Kelime Sayısı : 5793,
Boyut : 46,89 Kb.
*
12 kez yazdırıldı.
*
1 kez arkadaşa gönderildi.
*
37 kez indirildi.
*
6 okur yazarla iletişim kurdu.
* Makale No : 1338
Kıymetli Evrak Hukuku
