|
AVUKATLIK KANUNU MADDE 2 UYARINCA AVUKATIN BİLGİ BELGE İNCELEME VE ÖRNEK ALMA HAKKI*
Kemal VURALDOĞAN**
Avukatlık Kanununda, 2 Mayıs 2001 tarih ve 4667 sayılı yasayla yapılan değişikle, 2. maddeye, “Yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel ve kamuya ait bankalar, noterler, sigorta şirketleri ve vakıflar avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmak zorundadır. Kanunlarındaki özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, bu kurumlar avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri incelemesine sunmakla yükümlüdür. Bu belgelerden örnek alınması vekaletname ibrazına bağlıdır. Derdest davalarda müzekkereler duruşma günü beklenmeksizin mahkemeden alınabilir.” fıkrası eklenmiştir. 4667 sayılı Kanunun genel gerekçesinde ve madde gerekçelerinde de, avukatlara görevlerini yerine getirmelerine yardımcı olacak kuruluşlara açıklık getirilerek bu kuruluşlardan bilgi ve belge toplayabilme yetkisinin verildiği belirtilmektedir.
Avukatlık Kanununa eklenen fıkranın uygulanması konusunda tereddüde düşen Yüksek Öğretim Kurulu Danıştay 1. Daire Başkanlığı’ndan istişari görüş talep etmiş, Danıştay 1. Dairesi, 2002/26 E., 2002/52 K. Sayılı ve 10.04.2002 tarihli kararıyla görüşünü açıklamıştır.1 Danıştay 1. Dairesi’ne göre, “…1136 sayılı Kanunun 2 nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan "avukatın gerek duyduğu bilgi ve belge" ifadesinin anlam ve kapsamının da yukarıda belirtilen genel hükümler çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmekle birlikte, bu ifadede geçen "gerek" sözcüğünün herhangi bir işin yapılabilmesinin bağlı bulunduğu şey anlamını içerdiği, gerekliliği açıklayan nedenlerin ise "gerekçe" sözcüğü ile ifade edildiği gözden uzak tutulmamalıdır. Gerek duymak, keyfi, hiçbir nedene bağlı olmaksızın bir şeyi istemek iradesi anlamına gelmemekte, herhangi bir işin yapılabilmesine bağlı bir istemi anlatmaktadır. Böyle olunca, avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri hangi işin yapılabilmesine bağlı olarak incelemek istediğini, gerekliliği açıklayan nedenlerle birlikte belirtmesi ve bu belgelerin incelemesine sunulması yasa hükmü gereğidir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir başka husus da, incelemeye sunma yükümlülüğüdür. İncelemeye sunma işlevi, bilgi ve belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşta, gerektiğinde bir görevli eşliğinde, uygun bir yerde gerçekleştirilmelidir. İncelemeye sunma yükümlülüğünün, bilgi ve belgenin bulunduğu kurum ve kuruluş dışında bir yere veya şehre gönderilmesi suretiyle yerine getirilmesi söz konusu olamayacağından, avukatların gerek duydukları bilgi ve belgelerin veya bunların onaylı örneklerinin ya da fotokopilerinin adreslerine gönderilmesini istemeleri yasanın hükümlerine ve amacına uygun düşmeyecektir. Yasa koyucu, kurum ve kuruluşların bünyesinde inceleme olanağı tanıdığı belgelerden örnek alınmasını vekaletname ibrazına bağlı tutmuştur. Böylece, genel sınırları, içeriği yukarıdaki açıklamalarla belirlenen bilgi ve belgelerden, kanunlarındaki özel hükümler saklı tutularak incelemeye sunulması zorunlu olanların avukatlarca yerinde incelenmesinden sonra, bu belgelerden gerekli görülenlerin tarih ve sayısı belirtilerek örnek alınması suretiyle bilgi ve belge toplayabilme amacının sağlanması gerçekleşecektir…
…1- 1136 sayılı Avukatlık Kanununun 2 nci maddesinin 4667 sayılı Kanunla değiştirilen üçüncü fıkrasında sayılan kurum ve kuruluşlara, avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olma zorunluluğu getirilmiştir. Bu kurumlara, kanunlarındaki özel hükümler saklı kalmak kaydıyla avukatların gerek duyduğu bilgi ve belgeleri aşağıdaki kapsam çerçevesinde incelemelerine sunmak yükümlülüğü getirilmiştir…
a ) İncelemeye sunma, bilgi ve belgenin bulunduğu kurum ve kuruluş bünyesinde, gerektiğinde bir görevli eşliğinde uygun bir yerde gerçekleştirilmesi gereken bir işlevdir.
b ) İncelemeye sunma yükümlülüğünün, bilgi ve belgenin bulunduğu kurum ve kuruluş dışında bir yere veya şehre gönderilmesi suretiyle yerine getirilmesinin istenmesi, yasanın amacına uygun bir talep olarak değerlendirilemez.
c ) Avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgelerin kapsamı, avukatların görevleriyle ve gerek duyma ifadesiyle ilgili açıklamalarda belirtilen sınırlar içinde anlaşılmalı ve değerlendirilmelidir.
d ) Yasa koyucu, kurum ve kuruluşların bünyesinde inceleme olanağı tanıdığı belgelerden örnek alınmasını vekaletname ibrazına bağlı tutmuştur. Avukatlarca incelenmesinden sonra bu belgelerin gerekli olanlarından konusu, tarih ve sayısı belirtilerek örnek alınabilmesi yasa hükmü gereğidir.
2- İncelemeye sunma yükümlülüğünün istisnası olan kanunlardaki özel hükümlerin sınırları ve içeriği, ilgili madde metinleriyle… değerlendirilmelidir.”
Avukatın bilgi ve belge inceleme hakkının kapsamı konusunda çıkan bir uyuşmazlık idari yargıya taşınmış, Ankara 4. İdare Mahkemesi, kurumlarca lüzum görüldüğünde ve istenildiğinde işlem dosyalarının mahkeme ve savcılıklara gönderildiği gerekçesiyle sigortalı tahsis dosyasını avukata inceletmeyen SSK’nın işlemini hukuka aykırı bulmuştur.2 İdare Mahkemesi’ne göre, Avukatlık Kanunu madde 2 uyarınca, SSK tarafından bilgi ve belgelerin uygun şartlarda davacı avukatın incelenmesine sunulması gerekirken aksine tesis edilen işlemde hukuka uyarlılık bulunmamaktadır.3
Adalet Bakanlığı tarafından, Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığı’na gönderilen görüş yazısında, 12.4.2000 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği’nin 4. maddesine atıfla gizli belge niteliğinde olduğuna kurumlarınca karar verilen belgelerin talep eden avukatın incelenmesine sunulma zorunluluğu bulunmadığı bildirilmiştir.4
2001 yılında yapılan değişikliklerle avukatlara tanınan incelemeye sunma ve bilgi belge alma hakkına ilişkin yukarıda sunduğumuz kanun, karar ve görüş ışığında konuyu incelediğimizde, avukatın, talepte bulunurken öncelikle talebe konu bilgi ve belge hakkında bir gerekçe sunması gerektiği görüşündeyiz. Gerçekten de maddede geçen ‘gerek duyduğu’ ibaresinden böyle bir zorunluluk olduğu anlamı çıkmaktadır. Ancak gerekçeden anlaşılması gereken, avukatın müvekkili ile istenen bilgi ve belge arasında bir ilişkidir. Yani istenen bilgi ve/veya belgenin müvekkil ile irtibatlı olması yeterli olup, avukatın bu bilgi ve belgeyi nerede, nasıl, hangi amaçla kullanacağı konusunda ayrıntılı açıklama yapmasına gerek yoktur. Yine istenen bilgi ve belgenin ne olduğunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir.5 Danıştay kararında belirtildiği gibi bilginin nerede kullanılacağı her zaman tespit edilemez. Çoğu zaman dava öncesi hazırlık amacıyla inceleme yapılmaktadır. Yani incelemenin sonucuna göre avukat, dava açıp açmamaya veya başka hukuksal girişimlerde bulunmaya karar verecektir. Dolayısıyla izlenecek yol, talebe konu belgelerin incelenmesi veya bilgiye ulaşılması sonucunda belirlenebilecek olup, önceden belirtilmesi mümkün değildir.
Talep edilen belgelerden örnek alınması için vekaletname ibrazı zorunlu iken, sadece inceleme yapılması halinde vekaletname ibrazına gerek yoktur. Vekaletname ibraz ederek belge örneği alınması halinde, bu durumun bir teslim belgesi düzenlenerek yapılması daha uygun olacaktır. Böylelikle belge alma hakkının meslek dışı saiklerle kullanılması da engellenebilecektir.
Danıştay’ın, incelemeye sunma yükümlülüğünün, talebe konu bilgi ve belgenin bulunduğu kurumda yapılacağı görüşüne katılmaktayız. Gerçektende, talebe konu belgelerin avukatın incelemesine sunulmak amacıyla başka bir şehre gönderilmesi gerekliliğinin ilgili maddeden çıkarılması mümkün olmadığı gibi, diğer kanunlarda da bu yolu açabilecek bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, maddeden, avukatın ihtiyaç duyduğu bilgi ve belgeyi açık bir şekilde belirtmesi ve talebini gerekçelendirmesi durumunda, istediği belgenin avukatın adresine postayla gönderilmesini engelleyecek bir anlam çıkarılmaz. Anayasa madde 141/son, “Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.” hükmüne yer vermektedir. Usul ekonomisi olarak adlandırılan bu ilkenin, yargılama öncesi aşamaya da teşmil edilebileceği düşündeyiz. Avukatlık Kanunu madde 2’ye eklenen fıkranın amaçlarından biri de, delillerin yargılama öncesinde toplanmasıyla, davaların süratle sonuçlandırılmasıdır. Yine, dava açmadan delil toplama yoluna giden avukatın dava açılmasına gerek duymaması da mümkündür. Böylelikle avukat gereksiz yere yargının meşgul edilmesini engelleyecektir. Yine 2. maddenin aynı fıkrasında bulunan, “avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olma” zorunluluğundan da bu anlam çıkartılabilir.
Avukatın talep ettiği bilgi ve belgenin gizli olması durumunda, avukat inceleme ve örnek alma hakkına sahip olmayacaktır. Çeşitli kanunlarda bazı bilgilerin kanunen açıkça yetkili kılınan mercilerin dışında üçüncü kişilere açıklanmasını engelleyen sınırlamalara yer verilmektedir.6 Böyle bir durumun varlığı halinde avukatın inceleme yapması ve örnek alması mümkün değildir. Ancak kanunun açıkça gizli olduğunu belirttiği belgenin avukatın temsil ettiği kişi tarafından bizzat hazırlanması ve/veya onun imzasını taşıması halinde avukat tarafından incelenebileceği ve örneğinin alınabileceği görüşündeyiz. Ceza Muhakemesi Kanunu madde 153 uyarınca, soruşturma aşamasında hakim kararıyla müdafiinin dosya incelemesi ve örnek almasının kısıtlanması durumunda dahi yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile bilirkişi raporları ve bunların hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adlî işlemlere ilişkin tutanakların incelenmesi ve örneklerinin alınmasının kısıtlanamadığı gözetildiğinde bu iddiamızın haklılığı anlaşılacaktır.
Sonuç olarak, Avukatlık Kanunu madde 2 uyarınca, müvekkili ile bilgi ve belge talep eden avukatın talebini gerekçelendirmesi durumunda istediği bilgi ve belgeler incelemesine sunulacak, örnek alabilmesi için vekaletname ibraz etmesi gerekecektir. Gizliliği konusunda kanunlarda açık bir hüküm bulunan ve vekil edenin imzasını taşımayan, vekil eden tarafından hazırlanmayan bilgi ve belgeler avukatın incelemesine sunulmayacaktır. Başka bir şehirdeki bilgi ve belgenin, usulüne uygun bir talebin varlığı halinde, avukata postayla gönderilmesi gerekmektedir.
*Eskişehir Barosu Dergisi’nin 7. sayısında yayımlanmıştır.
** Avukat, Ankara Barosu.
1 Yasalarımızda Avukatın Kamu Kuurluşlarında Araştırma Yapma ve Örnek Alma Yetkisi ile Bilgi Edinme Kanunu ve Yönetmeliği (İlgili İçtihat, Karar ve Genelgeler), Balıkesir Barosu Yayınları, İzmir 2004, s. 13-24. Kazancı İçtihat Programından da Danıştay 1. Dairesi kararına ulaşabilirsiniz.
2 E. 2002/837, K. 2003/35, k.t. 21.01.2003, karar metni için bkz. Yasalarımızda Avukatın Kamu Kuurluşlarında Araştırma Yapma ve Örnek Alma Yetkisi ile Bilgi Edinme Kanunu ve Yönetmeliği (İlgili İçtihat, Karar ve Genelgeler), s. 25-26. Bu karar Danıştay 8. dairesi’nin 2003/2880 E., 2004/32 K. Numaralı ve 12.01.2004 tarihli kararıyla onanmıştır.
3 SSK Ankara İl Müdürlüğü, müvekkiline ait trafik kaza raporları örneğini vekaletname ibraz ederek alma talebinde bulunan Av. Kemal VURALDOĞAN’ın talebini, “Devlet işlemlerinde gizlilik esastır.” gerekçesiyle reddetmiş, Av. VURALDOĞAN tarafından Ankara 9. İdare Mahkemesi’nin 2004/359 E. sayılı dosyasıyla anılan işlemin Avukatlık Kanunu madde 2’ye aykırı olduğu gerekçesiyle dava açılmıştır. Ankara Barosu Başkanlığı’nın davacı yanında davaya müdahale talebi Mahkemece kabul edilmiştir. Dava henüz karara bağlanmamıştır.
4 Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü’nün B030HİGOOOOOO-8- sayılı yazısı, görüş için bkz. Yasalarımızda Avukatın Kamu Kuurluşlarında Araştırma Yapma ve Örnek Alma Yetkisi ile Bilgi Edinme Kanunu ve Yönetmeliği (İlgili İçtihat, Karar ve Genelgeler), s. 27-28.
5 Öğrenci olan müvekkili adına not iptali davası açmadan davaya konu sınav kağıdını incelemek isteyen avukat talepte bulunurken, sadece ilgili sınav kağıdını değil de; müvekkilinin o yıla ait tüm sınav kağıtlarını ve/veya öğrenci dosyasını istemesi halinde yasanın kapsam ve amacını aşan bir talepte bulunmuş olacaktır.
6 Bkz. 1512 sayılı Noterlik Kanunu madde 54-55; 213 sayılı Vergi usul Kanunu madde 5.
|
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Avukatlık Kanunu Madde 2 Uyarınca Avukatın Bilgi Belge İnceleme Ve Örnek Alma Hakkı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Kemal Vuraldoğan'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
|
|
Avukatlık Kanunu Madde 2 Uyarınca Avukatın Bilgi Belge İnceleme Ve Örnek Alma Hakkı
