Ana Sayfa
Kavram Arama : THS Google   |   Forum İçi Arama  

Üye İsmi
Şifre

Aktif Makale İş Hukukunda Gece Çalışması Ve Postalar Halinde Çalışma

Yazan : Mizgin Doğan [Yazarla İletişim]
AVUKAT

Makale Özeti
gece çalışması ve postalar halinde çalışmanın ne olduğu İş kanunu ve bazı uluslararası mevzuatlar bakımından incelenmesi

GİRİŞ

Türkiye, gelişmekte olan bir ülke olarak genç nüfusa sahip bir ülkedir. Özellikle küreselleşmenin, teknolojinin, üretimin, rekabetin vb. faktörlerinin arttığı bu dönemde çoğu işyerlerinde sürekli olarak, gece-gündüz aralıksız çalıştırılma ihtiyacı doğmuş, gelişen teknoloji ve ekonomik kriz esnek çalışma modellerinin uygulanmasını gerekli kılmıştır. Günümüzde işçinin korunma ihtiyacı ve gerekleri geçmişe oranla farklı bulunmaktadır. Artık işçiler, işverenlerin insafına bırakılmış, korunmasız, kendilerine verilenle yetinmek zorunda olan insanlar değildir. Bu gibi nedenlerle işverenler, işçileri, gece çalıştırmaya ve postalar halinde çalıştırmaya başladığından bunların özel olarak korunma gereksinimi doğmuştur.
Hazırlamış olduğum çalışmamı iki ana başlıklı olarak gece çalışması ve postalar halinde çalışma olarak ikiye ayırıp, ayrı ayrı inceledim. Her ne kadar konuyu İş Kanununa tabi işçiler açısından ele alsam da, yer yer Deniz İş Kanununa tabi işçiler açısından da bahsetmek yerinde olacaktır.
Öncelikle, gece kavramını tanıtıp, kanunumuzda ve bazı diğer düzenlemelerde nasıl tanımlandığından bahsedip, işçilerin gece döneminde çalışma sürelerini, mevzuattaki sınırlar çerçevesinde ortaya koymaya çalışacağım.
Daha sonra ikinci bölüm olarak, postalar halinde çalışmanın nedenlerini, çeşitlerini ve buna ilişkin Türk İş Hukukundaki düzenlemeleri ayrıntılı olarak inceleyip, Deniz İş Kanununda düzenlenen postalara ilişkin düzenlemeyi ele alacağım.




I. GECE ÇALIŞMASI

1. GECE KAVRAMI

İş Kanunumuzun 69 uncu maddesinde, çalışma hayatında gece kavramı, ‘ çalışma hayatında gece en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ ya kadar geçen ve herhalde en fazla on bir saat süren dönemdir’ olarak gösterilmiştir. Bir iş gününün bu zaman dilimlerinde, işçilerin çalıştırılması gece işi sayılacak ve gece çalışmalarına ilişkin hükümler uygulanacaktır. Hükümdeki tanımdan, ( ‘en geç’ ve ‘en erken’ ve ‘en fazla on bir saat’ ) gece döneminin başlangıç ve bitiş zamanlarının farklı olarak belirlenebileceği; ancak başlangıcının 20.00 dan sonraki, bitişinde 06.00 dan önceki bir saat olarak ve devam süresinin de on bir saati aşmamak koşulu ile değiştirilebileceği sonucu çıkmaktadır.Sürelerin başlangıcını ve bitişini değiştirebilmek, bize hükmün nisbi emredici nitelikte olduğunu gösteriyor.Dolayısıyla, hüküm işçi lehine değiştirilebilecek ancak aleyhine değiştirilemeyecektir. İşK. m.69 da tanımlanan gece süresi kavramına dönersek; maddenin birinci fıkrasındaki gece süresi kavramı, üçüncü fıkrada belirtilen gece çalışma süresi ile karıştırılmamalıdır. Gece çalışma süresinin yedi buçuk saati geçemeyeceği hükmü ilk fıkrasındaki on bir saatin içinde düşünmek gerekir.’en geç’ ve ‘en erken’ sözcükleri, limitleri belirtmek için kullanılmıştır. Yasa koyucu bu düşünce ile daha yorucu olan gece çalışmasında çalışacak işçinin gece çalıştığı halde gündüz çalıştığı iddiasıyla karşılaşmasını engellemeyi amaçlamıştır. Çünkü, gece çalışması, sağlık, aile ilişkisi, sosyal ilişkiler açısından, gündüz çalışmasına göre tercih edilmeyen bir çalışma türüdür.
Maddenin devamında ‘Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin "gece" başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir.’ denmekte ise de, bahsedilen yönetmelikler hiç çıkmamıştır. Yönetmelikler çıkmaz ise, bu hükümde gösterilen uygulama şekli ve sorunların çözümü amacı, gerçekleşemeyecektir, maddenin birinci fıkrası gözetilerek gece döneminin, 20.00 ile 06.00 arasındaki on saatlik bir süre olduğu kabul edilecektir. Kanun koyucu bu durumlarda yönetmelik çıkartılabilir diyerek, gece çalışması için keyfilik ve kuralsızlığı engellemeyi amaçlamıştır.
İşçi kısmen gündüz ve kısmen de gece dönemine giren saatler arasında çalıştırılmakta ise, bu çalışmanın hangi dönemden sayılacağı İşK’nun 76 ncı maddesinin 2. fıkrası hükmü uyarınca çıkarılan ‘Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’ te (PHÇY) gösterilmiştir.Buna göre, ‘çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması gece çalışması sayılır’ .Hem gece hem de gündüze rastlayan bir postanın çalışma saatlerin eşitliği halinde ise, gece çalışmaları için öngörülen iş sağlığını koruyucu hükümler göz önüne alınarak, işçi yararına yorum ilkesi uyarınca, işin gece işi olduğunun kabulü gerekir.
Uluslar arası düzenlenen sözleşmelere ve ilgili yönergelerde, gece kavramına bakacak olursak;
ILO sözleşmelerinden olan Kadınların Sanayide Gece çalışmasına İlişkin 1948 tarihli ve 89 sayılı revize sözleşmede gece kavramı saat 22.00 ile 07.00 arasında en az on bir saat süren bir dönem olarak gösterilmiştir.
ILO nun bir başka sözleşmesi olan Gençlerin Sanayide Gece çalışmasına ilişkin 1948 tarihli 90 sayılı revize sözleşmede gece kavramı on altı yaşından küçükler için saat 22.00 ile 06.00 arasında geçen süre olarak gösterilmiştir.
AB Yönergesi bakımından gece kavramı gece yarısı ile sabah saat 5 arasındaki süreyi içeren ve 7 saatten az olmayan dönem olarak gösterilmiştir.


2. GECE ÇALIŞMA SÜRESİ

İşK. m.69/3 te; ‘işçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez’ dendiğinden, gece işinde günlük çalışma süresinin azami yedi buçuk saat ile sınırlandığını görmekteyiz.Yasa koyucu bu hükmü, kamu düzeninden buyurucu olarak ele almış, aksi davranış için bu kanunun 104. maddesinde cezai yaptırım getirmiştir. 104. maddede ‘geceleri yedi buçuk saatten fazla çalıştıran….işveren veya işveren vekiline beş yüz milyon lira’ idari para cezası ile bu buyuruculuk kuvvetlendirilmiştir. Kanunun beş yüz milyon ibaresi şuanda metinde değiştirilmesede miktar değiştirlmiştir.Yeniden değerlendirilmiş miktar şuan için 714 TL olmuştur. Sınırlama dolayısıyla bu hükümden, gece döneminde çalışan işçilere, fazla çalışma yaptırılamayacağı sonucu da kesin olarak çıkmaktadır. Zaten İşK nunun ‘fazla çalışma ücreti’ başlığı altında düzenlenen 41. maddesinin 6.fıkrasında açıkça belirtildiği üzere ‘69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz’. Bu düzenlemeyle fazla çalışma ücreti verilmeksizin gece döneminde işçiye 11 saate kadar çalışma yaptırılmasının önüne geçilmektedir. Zira böyle bir hüküm bulunmasaydı işçilerin bazı gecelerde daha uzun, bazı gecelerde daha kısa çalıştırılması mümkün olacak ve toplamda haftada 45 saatin aşılmaması halinde herhangi bir fazla çalışma yapıldığından da söz edilemeyecekti. Bu maddede genel nedenlerle fazla çalışma düzenlenmiştir. O halde, İşK. m.69/3 teki yedi buçuk saatlik sınırlama, genel nedenlerle yapılan fazla çalışmaları kapsar.Mollamahmutoğlu, gece döneminde, zorunlu nedenlerle ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışma yapılabileceğini, genel nedenlerle ise gece fazla çalışma yapılamayacağını ileri sürmüştür.
İşK. m. 42 ve 43 üncü maddelerinde düzenlenen, zorunlu nedenlerle ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışmaya ilişkin hükümlerde, yukarıda değindiğim İşK. m.41/6 ya atıf yapılmamıştır. Ayrıca atıf yapılmamasının yanı sıra, PHÇY m.7 de açıkça İşK m.42 ve 43 fazla çalışma yapılamayacağı kuralından istisna edilmiştir. Dolayısıyla zorunlu ve olağanüstü nedenlerle yapılan fazla çalışmalar, gece döneminde de yapılabilecektir. Bunun yanı sıra , özel olarak PHÇY m.7 de belirtilen bazı düzenlemeler, gece postalarının 7,5 saatten fazla çalışamayacağı kuralına, istisna edilmiştir. Bunları toparlayacak olursak;
λ İşK. m. 42 ve 43,
λ 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunun 6 ncı maddesi,
λ İşK. m.70 te öngörülen Yönetmelikte belirtilen haller.

Çalışma süreleri ile alakalı bazı uluslar arası düzenlemelere bakacak olursak;
2003/88 sayılı AB Yönergesi m.2/3 te gece çalışma süresi, her halükarda 24.00-05.00 saatlerine denk düşen ve 7 saatten az olmayan çalışma olarak gösterilmiştir.
AB Konseyi tarafından 23.11.1993 tarihi ve 104 sayı ile kabul edilip yürürlüğe giren Avrupa Birliği Direktifi genel olarak iş sürelerinde bir esneklik getirmekte ve bu esnekliğin yasa, sözleşme ve toplu iş sözleşmeleri ile sağlanması öngörülmektedir. Bahsettiğim Direktifin 16. maddesi uyarınca, gece çalışmalarında iş süresi en çok sekiz saat olarak belirtilmiş ancak sosyal tarafların gece çalışması için, günlük on saati aşmamak üzere dört haftalık bir denkleştirme süresini kararlaştırabileceğini öngörmüştür. Bu yönerge bağlamında ‘gece işçisi’, günlük normal çalışma süresinin en az üç saatini gece döneminde geçiren veya yıllık çalışma süresinin belirli bir kısmını gece döneminde geçiren kişi olarak tanımlanmaktadır.
Ayrıca belirtmek gerekir ki Deniz İş Kanununa giren işçiler bakımından durum farklıdır. Bu kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda belli niteliklerdeki gemilerde çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır. Gemilerde çalışma işinin, niteliği gereği süreklilik arz etmesi, işçilerin, postalar halinde çalışmalarına neden olmaktadır. DİşK. m.26 ‘genel iş sürelerinin günde 8 haftada 48 saat’ olduğunu belirtip ikinci fıkrasında ‘gemi adamının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süredir’ diyerek iş süresinin tanımını yapmıştır. Görüldüğü gibi işin niteliği gereği, deniz işinde çalışanlarda herhangi bir gece çalışması-gündüz çalışması gibi bir ayırım yapılmamıştır.


3. GECE ÇALIŞMASINDA İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

İş Kanununun 69 uncu maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları, 93/104 sayılı Avrupa Direktifi doğrultusunda getirilmiştir İş Kanunumuz, Direktife uygun olarak, gece çalıştırılacak işçiler bakımından, işverene bazı yükümlülükler getirmiştir. Buradaki amaç, işçinin sağlığını korumaktır.


a. İşverenin Sağlık Kontrolü Yaptırma ve Masraflarına Katlanma Yükümlülüğü

İşK. m.69/4 e göre, ‘Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir. Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. İşçilerinin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır.’ Bu hüküm emredici niteliktedir.
İşe başlamadan önce ve gece çalışmalarının devam ettiği dönem için alınacak olan sağlık raporu, öncelikle varsa Sosyal Sigortalar Kurumu hastanelerinden, yoksa devlet hastanelerinden, o da yoksa sağlık ocaklarından alınmalıdır.
İşçilerin sağlık kontrollerinin masraflarının işveren tarafından karşılanacağı açıkça belirtilmiş olmasına karşın, fıkranın ilk cümlesindeki, sağlık raporunun belgelenmesi masrafının işveren tarafından karşılanacağından bahsedilmemiştir. Hükümdeki ‘belgelenir’ sözcüğü ile herhangi kimseyi kastedilmesi amaçlanmadığından, sağlık raporu masrafı için işverenin bir yükümlülüğü bulunmamaktadır.


b. Gündüz Postasında İş Verme Yükümlülüğü

İşK. m.69/5 e göre ,’ Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.’
Bu fıkra hükmünde belirtilen sağlık raporları, aynı maddenin 4. fıkrasına göre, işçinin, gece çalışmasına uygun olduğunu belgeleyen ve işe başlamadan önce alınan raporla gece çalıştırılan işçilerin en geç iki yılda bir geçirdikleri periyodik sağlık kontrolüne ilişkin raporlardır.
İşçiye, bu fıkrada olanak sağlanmaktadır. Eğer işçi, raporla, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu belgeler ise,işveren, olanağı var ise, durumuna uygun bir iş verecektir.Ayrıca, ‘mümkünse’ sözcüğünün yorumu gerekir.Kılıçoğlu ve Şenocak ın katıldığım görüşüne göre, buradaki ‘mümkünse’ sözcüğü ile işverene keyfiyet tanınmamıştır, mümkünse ibaresi ile kastedilen, eğer işverenin gündüz çalışan postası varsa, bu posta içinde gece çalışması nedeniyle sağlığı bozulan işçisine, boş yer varsa veya gündüz postasında çalışmasına engel bir durumun olmaması halinde, uygun bir iş vermek zorunda olduğudur.
Bir başka açıdan değerlendirmek gerekirse belirtilmesi gereken bir diğer hususta, işverenin, işçisinin sağlığını ve güvenliğini koruma yükümlülüğünün olduğudur. İşverenin koruma borcu işçiye zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmayı, kişisel bilgilerini korumayı, işçiye bilgi vermeyi, işçinin işyerine getirdiği eşyalarını korumayı, işçiyi işyeri ortamının ve yapılan işin ortaya çıkardığı tehlikelerden korumayı kapsayan geniş bir borçtur. Bu borcu kapsamında, işveren, gece çalışması nedeniyle sağlığı bozulan işçisini korumak zorundadır.
Durumuna uygun iş, işçinin sağlığının da elverdiği kendi işine uygun, yapabileceği iş demektir. İşverenin, gündüz postasında sağlığı bozulan işçiye verebileceği uygun bir iş yoksa, yani mümkün değilse iş vermesi, işçi İşK. m.24/1-a gereği, sözleşmeyi feshetme hakkına sahip olur.
Kanımca, işverenin, mümkün olduğu hallerde gece işçisini sağlık nedeniyle gündüz postasına geçirmesi kuralı, kaynağını, Türkiyenin 2004 yılında onayladığı Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından 1981 yılında imzalanan, 155 sayılı sözleşmeden alıyor. İş sağlığı-güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin bu sözleşmenin 4. maddesinde, sözleşme amacının, işle bağlantılı olan veya işin yürütümü sırasında ortaya çıkan kaza ve yaralanmaları, çalışma ortamında bulunan tehlike nedenlerini mümkün olduğu ölçüde asgariye indirerek önlemek olduğu belirtilmiştir.


c. Belgeleri Bölge Müdürlüğüne Verme Yükümlülüğü

İşK. m.69/6 ya göre, ‘İşveren gece postalarında çalıştırılacak işçilerin listelerini ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan ve periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür.’
Maddenin, İşK. m.104 teki yaptırımla desteklenen kamu düzeni ve buyurucu özelliği göz önünde tutulduğunda işverenin yükümlülüğünün önemi kendiliğinden ortaya çıkar.


4. GECE ÇALIŞTIRMA YASAĞI

Gece çalışması, mesleki ve fizyolojik nitelikte risklere ortam hazırlaması, işçinin sağlığını bozması, aile başta olmak üzere sosyal çevreden kopmaya yol açması, kişiliğin oluşumu ve gelişimini olumsuz etkilemesi gibi nedenlerle on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin sanayie ait işlerde gece çalıştırılması İşK. m.73 ile yasaklanmıştır.
Buna göre ; ‘Sanayie ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır’ denilerek, gece çalıştırma yasağı ‘çocuk’ ve ‘genç işçiler’ ile sınırlandırılmıştır. Maddenin devamında ‘On sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir’ denilerek de, on sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin, gece çalıştırılması için özel düzenlemeler öngörülmüştür.

Genç İşçi; On beş yaşını tamamlamış ancak on sekiz yaşını doldurmamış işçiler
genç işçi olarak tanımlanmıştır.
Çocuk İşçi; On beş yaşından aşağıdaki işçiler çocuk işçi olarak tanımlanmıştır.

Gece çalıştırma yasağı, bu sınırlamalar dışında kalan işlerin yapıldığı iş yerlerinde, hastanelerde, hamamlarda, lokantalarda, otellerde, sinema ve tiyatro gibi eğlence yerleri için söz konusu değildir.
İlgili maddemizin ilk fıkrasında geçen ‘sanaiye ait işler’ hükmünün üzerinde durmak gerekir.Bu hükmün konması ile çıkaracağımız sonuç şöyle ki; sanaiye ait olmayan işlerde, on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasak değildir.Bu iki grup, sanaiye ait olmayan işlerde, gece çalıştırılabileceklerdir.Buna karşılık, kadın işçiler için aynı sonuca varmak mümkün değildir.Çünkü, kadın işçiler için, sanaiye ait işlerde çalışılması gibi bir sınırlama getirilmemiş, bunların gece çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik ile (RG. 09.09.2004, No.25548) düzenlenmiştir. İlgili Yönetmeliğin 7 nci, 5 nci ve 10 uncu maddelerinde, kadın işçilerin gece çalıştırılması için gerekli koşullar ve sınırlar belirtilmiştir;
λ işe başlamadan önce, çalışmaya engel bir durumunun olmadığına dair sağlık raporu alınacak,
λ çalıştırılacak işçilerin isim listesi, Bölge çalışma müdürlüğüne bildirilecek,
λ her ne şekilde olursa olsun, yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamayacaklar.
Seratlı, ‘iş güçlerinin daha özel olarak korunmasının gerektiği bir işçi grubu olan kadınların gece postalarında çalıştırılmalarına genel olarak imkan sağlayan bir düzenleme sosyal devletin zayıf ve güçsüzü koruma amacı ile de bağdaşmamaktadır’ diyerek kadınların gece postalarında çalıştırılmasını düzenleyen bu hükmü eleştirmektedir.




II. POSTALAR ( VARDİYALAR ) HALİNDE ÇALIŞMA

Günümüzde giderek artmakta olan küreselleşme olgusu ile yoğun uluslararası rekabet, teknolojinin hız kazanması, yeni ekonomi ve çok uluslu şirketler ortaya çıkmıştır. Yoğun uluslar arası rekabetin getirdiği sonuçlardan biri de, çalışma hayatının değişen koşullara uyumu amacıyla, giderek esnekleşmesi, normal çalışmaların dışında yeni çalışma şekillerinin ortaya çıkması olmuştur. Bunlardan bir tanesi de vardiyalı çalışma ya da postalar halinde çalışma olarak bilinen vardiyalı çalışma sistemidir. Postalar halinde çalışma nın mutlak tanımı mevzuatımızda yapılmamıştır.
İşin veya işyerinin niteliği gereği, sürekli olarak faal vaziyetteki işyerlerinde, günün (veya haftanın ) tüm zamanlarında, aynı günün değişik (birbirini izleyen) zaman dilimlerinde ayrı işçiler grubu çalıştırılması biçiminde yapılan çalışma biçimine “vardiyalı (postalar halinde” çalışma düzeni adı verilir.
Postalar halinde çalışmaya ilişkin esaslar, kanunumuzda, gece çalışılmasına ilişkin düzenlemeler içinde yer almaktadır. Gece çalışması, kural olarak, faaliyetin günün yirmi dört saatinde kesintisiz sürdürülmek zorunda kalındığı; faaliyetin en azından günün gündüz bölümünü aşıp gece de devam ettiği ve bu bakımdan da günlük çalışmanın, işçi postaları adı altında ayrı işçi grupları oluşturulması ve bunların bir kısmı gündüz bir kısmı gece döneminde olmak üzere ardı ardına çalıştırılmak suretiyle yapıldığı işyerlerinde söze konu olur.


1. VARDİYALI ÇALIŞMA ÇEŞİTLERİ

İş yerlerinde postalar halinde çalışılabilmesi için, birden fazla çalışma ekibinin olması gerekir. Bu ekiplerde yer alan işçiler, belli bir süre çalışıp, vardiyaları bitince, işi bir başka ekibe devrederler. İşi devralan ekipte belli bir süre çalıştıktan sonra, işi bir başka ekibe devreder. Böylelikle, bir işyerinde, birden çok ekip, aynı işi, kendilerine ayrılan süre içinde yaparak, işletmenin sürekli çalışmasını sağlarlar. Vardiyalı çalışma sistemi ikiye ayrılır.


a. Sabit Vardiya Sistemi

Bu sistemde, sabit olarak belirlenen bir süre için işçiler, sürekli olarak çalışmaktadır. Bu süreler; sürekli olarak gündüz çalışma, sürekli olarak gece çalışma veya sürekli olarak öğleden sonra başlayıp gece yarısına kadar sürecek çalışma olarak belirlenebilir. Günümüz uygulamasında bu vardiya sistemi pek uygulanmamaktadır çünkü sürekli olarak gece çalışmak, işçileri fiziki ve psikolojik yönden olumsuz etkilemektedir. İnsanların çoğu, gündüz vakti çalışmak ister tabi bunun tam tersini isteyen insanlarda vardır. Ancak genel çoğunluk, gündüz çalışmadan yanadır. Bu yüzden, sürekli vardiyalı sistem, Türk İş Hukukunda kabul edilmemektedir denmektedir.Doktrinin bu görüşü acaba doğrumu diye düşünmek gerekir.Kanımca Türkiye de sürekli olarak gece bekçiliği yapan çalışanlar mevcuttur.Sabit vardiyalı çalışan örnekler uygulanmıyor değildir ama ütopik düşünürsek olmaması gereken, uygulanmaması gereken bir sistemdir.Ancak Türkiye nin ekonomik durumu sosyal hayat şartlarını göz önünde bulundurursak bunun çok zor olduğunun kabulü gerekir.


b. Dönüşümlü Vardiya Sistemi

Sabit vardiya sistemi halinde çalışmanın aksine, günümüzde kabul gören ve uygulanan sistem, dönüşümlü vardiya sisteminde çalışmadır. Bu sistemde, ekipler, belli bir zaman içinde dönüşümlü olarak çalışırlar.Bir işçi bir vardiyada gündüz çalışıp, diğer vardiyasında gece çalışabilmektedir.

Vardiyalı çalışma sistemlerini kendi içinde üçe ayırmak gerekir.

1. Süreksiz sistem: İşletme, tüm gün değil, yirmi dört saatten daha az bir süre içinde çalışır.Bu sistemde hafta sonu ve bayram tatillerinde çalışılmaz.Uygulanması en kolay olan sistem bu sistemdir.
2. Yarı sürekli sistem: İşletme, tüm gün, yani yirmi dört saat çalışır ancak hafta sonu ve bayram tatillerinde çalışmaz.
3. Sürekli sistem : Bu sistem, diğer iki sistemden çok daha katı ve zordur. Çünkü işletme, hafta içi kesintisiz olarak yirmi dört saat, hafta sonlarında ve bayram tatillerinde çalışır. Bu sistemi benimseyen işletmeler, üretimden maksimum yararlanırlar.




2. TÜRK İŞ HUKUKUNDA POSTALAR (VARDİYALI) HALİNDE ÇALIŞMALARA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

a. Türk Hukukunda Postalar Halinde Çalışmanın Yasal Dayanakları

İnsan vücudu, gündüz çalışmaya ve gece uyumaya elverişli bir yapıdadır, hal böyle olunca, gece çalışmanın yapılmasından, postalar halinde çalışmadan etkilenir.Yapılan araştırmalara göre, uykusuz kalmanın veya uyku halinin, kişinin zekasını, hareketlerini, davranışlarını ve performansını olumsuz etkilediği görülmüştür.Postalar halinde çalışma, psikolojik sorunların yanında sosyal sorunları da beraberinde getirmiştir çünkü gece dönemi postasında çalışan işçinin yanı sıra ailesi ve çevresi de etkilenir.Örneğin, üç günde bir gece postasında çalışan bir işçinin küçük çocuğu, babasını haftanın üç günü görememekten dolayı, mutsuz olabilir. Bunun gibi psikolojik etkiler, uyku problemleri..vs gibi faktörlerden dolayı, postalar halinde çalışma şekli genellikle istenmemekte ancak ekonomik durumlardan ve işsizlikten ötürü, istenmediği halde tercih edilmek zorunda kalmaktadır.Bu gibi nedenlerle, kanun koyucu, postalar halinde çalışma yapılmasında bazı özel önlemler almak zorunda kalmış ve bu doğrultuda düzenlemeler yapmıştır.
Nitelikleri itibariyle sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde çalışma sürelerine, gece çalışmasına ve ara dinlenmesine ilişkin özel usul ve esaslar, İş Kanununun 69. maddesi ile bu yasanın 76. maddesinin ikinci fıkrasına dayanılarak çıkarılmış bulunan 7.4.2004 tarihli Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte (PHÇY.) düzenlenmiştir.
İşyerinde gündüz ve gece devamlı işçi çalıştırılması zorunluluğu yüksek fırın, cam ve seramik işlerinde olduğu gibi işin niteliğinden doğabilir.Buna karşılık işin niteliği devamlı olarak çalışmayı gerektirmediği halde işveren tarafından böyle bir uygulamaya da karar verilmiş olabilir.





b. Hukukumuzda Postalar Halinde Çalışmalarda Esas Alınacak Unsurlar

aa. Vardiyalı Çalışacak İşçilerin Sağlık Durumlarının Uygunluğu

İşK. m.69 da belirtilen hükme göre, gece dönemi çalıştırılacak işçilerin, işe başlamadan önce ve çalışma dönemi devam ettiği sürece işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilmesi zorunludur.Ayrıca, aynı hükümle daha öncede belirttiğim gibi, gece çalışma nedeniyle sağlığı bozulan işçinin, mümkün olduğu hallerde, işveren tarafından gündüz postasında görevlendirilir.Bu hükmün yanı sıra İşK. m.73 te; on sekiz yaşından küçük olan çalışanların gece döneminde, sanayide çalıştırılmasını yasaklamıştır.


bb. Posta sayısının Tespiti

İşyerinde, işin niteliği gereği, aralıksız çalışma yapılacak, işyeri sürekli faaliyet içinde olacaksa, yirmi dört saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacaktır (PHÇY. m.4-a).
Aynı maddenin (b) bendine göre; sürekli olarak çalışmayı gerektiren işler dışında kalan (niteliği gereği 24 saatten az süren çalışmalar) ve işçi postaları ile yürütülen işlerde, yirmi dört saatlik süre içinde çalıştırılacak posta sayısı ve her bir postanın çalışma süresi, Çalışma Süreleri Yönetmeliğinde belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde düzenlenecektir. Yönetmeliğin bu ayrımına göre işçi postalarının sayısının nasıl saptanacağı belirtilmektedir.
O halde, kanunen günlük çalışma süresini aşmamak kaydıyla işçi postaları için farklı çalışma sürelerinin tespiti; gece postasının, gündüz postasına göre daha kısa çalışma süresine tabi tutulması; aynı işyerinde farklı işler için farklı sayıda; örneğin yirmi dört saat devam eden işlerde en az üç posta, işyerinin bu nitelikte olmayan işlerinde iki posta tespiti ve uygulanması mümkündür.
Aynı şekilde, sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde de işçi posta sayısı, her bir postanın çalışma süresi, Çalışma Süreleri Yönetmeliğindeki günlük çalışma sürelerini aşamaz (PHÇY. m.4-c). Bu konuya ilişkin Yargıtay ın verdiği bir karara göre ‘….Toplu iş sözleşmesinde yer alan ‘işçilerin birbiri ardına ve kendinden önceki işi devam ettirmek için postalar halinde çalıştırılmasına vardiya çalışması denir’ hükmü karşısında davacının çalışma süreleri itibari ile vardiyalı çalışmadan söz edilemeyeceği gibi söz konusu TIS de öngörülen günde 8,5 saat, haftada 42,5 saati geçmeyen çalışmadan dolayı fazla mesai ücretine de hükmedilemez.’


cc. Postaların İşe Başlama ve Bitiş Saatlerinin İlanı ve Bildirimi

PHÇY m.3 e göre; ‘İşveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür.’
Konu ile ilgili olarak Deniz İş Kanununda da düzenlemeler yapılmıştır. Bu kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda belli niteliklerdeki gemilerde çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.Deniz İş Kanunun 26 ncı maddesinin 3. fıkrası konuya ilişkin düzenleme yapmıştır.Hükme göre; ‘İşveren veya işveren vekili, gemi adamının vardiyalarını yemek ve dinlenme zamanlarını bir çizelge ile belirtmek ve bu çizelgeyi gemi adamlarının görebilecekleri bir yere asmak zorundadır.’


dd. İşçinin Çalıştığı Postanın ve İşçi Postalarının Değiştirilmesi

PHÇY m.8 ‘Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir.’ Hükümde belirtildiği gibi, nöbetleşe olarak, bir hafta gece çalışan işçiler diğer hafta gündüz çalışacaklar.Böylelikle işçiler devamlı olarak gece çalıştırılamayacaklardır.
Posta değişimi iki türlü olabilir. Postaya dahil olan bir veya birkaç işçinin postası, yahut postadaki tüm işçilerin postası değiştirilebilir. PHÇY m.8/2 zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez demekte ise de devamında, daha öncede ayrıntılı olarak ele aldığım İşK. m.69 daki durumu belirterek, işçi postalarının zorunlu hallerde değiştirilebileceğinden bahsetmiştir.O halde kuralımız, zorunluluk olmadıkça, işçilerin postalarının değiştirilemeyeceği istisnamız İşK. m.69 daki zorunluluk halidir.
Yönetmelikte, posta değişiminde dinlenme süresini düzenleyen hükmün, postası değiştirilen işçiler içinde uygulanacağı belirtilmiştir. PHÇY m.9 gereği, posta değişiminde işçiler on bir saat dinlendirilmeden çalıştırılmayacaklardır.
Postalara, ara dinlenmesi verileceği ve 24 saatten az olmamak üzere, nöbetleşme yolu ile haftada bir gün izin verileceği düzenlenmiştir. Hafta tatili Yargıtay a göre cumartesi veya Pazar olmak zorunda değildir.Hafta içi bir günde hafta tatili olarak belirlenebilecektir.
Bir başka belirtilmesi gereken hususta, evli çiftlerin olması halinde ne olacağıdır. Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik m.8 e göre; ‘Kadın işçinin kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir.’ Aynı işyerinde, evli eşlerin birlikte çalışması mümkün olabileceği gibi karı koca ayrı işyerlerinde postalar halinde çalışabilirler. Hüküm, böyle bir durumda, kadın işçinin talebi üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir denilerek, işvereni, bu talebi yerine getirmekle zorunlu tutuyor.
Aynı işyerinde çalışan evli işçilerin, aynı gece postasında yer almak istememesi doğaldır ancak buna karar verecek olan işverendir. Çünkü maddenin devamında ‘aynı işyerinde çalışan karı kocanın aynı gece postasında çalışma istekleri, işverence, olanak oranında karşılanır’ denilerek işverene, evli işçilerin, aynı postada yer alıp almamaları konusunda takdir hakkı tanınmıştır.
Yönetmeliğin 8. maddesinde kullanılan ‘kadın işçinin kocası’, ‘karı-koca’ tabirleri, bu madde düzenlemesinden Medeni Kanun hükümlerine göre evli eşlerin yararlanabileceğini; imam nikahlı veya birlikte yaşayanların yararlanamayacağını göstermektedir.


ee. Gece Postalarında Çalışan Kadın İşçilerin İşyerine Götürülüp Getirilmeleri

Gece postasında çalışması halinde, KGPÇKY kadın işçiyi koruma bağlamında, işyerine götürülüp getirilmeleri için özel bir düzenleme yapmıştır. Yönetmeliğin 6. maddesine göre, ‘belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde alışılmış araçlarla gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın işçileri, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgahlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür’.
Böyle bir yükümlülük erkek işçiler açısından getirilmemiş olup kadın işçileri korumak amaçlı getirilmiştir. Ayrıca, işin niteliğinden dolayı bir yükümlülük olmadığından, taşıma yapılırken yolda geçen süre, çalışma süresinden sayılmayacaktır.
Gece postalarında kadın işçilerin çalışma koşullarını düzenleyen KGPÇKY işverene bu işçiler için de ek bazı yükümlülükler getirmiştir. Bunlardan da çok kısaca bahsetmek gerekirse; ilgili yönetmeliğe göre kadın işçilerde işe başlamadan önce sağlık raporu alacaklar, isim listeleri bölge müdürlüğüne gönderilecek, gebelik ve analık durumunda, gece postalarında çalıştırılamayacaklardır.







SONUÇ

Çeşitli nedenlerle günlük çalışmanın günün gece dönemine denk düşmesi olgusu karşısında İş Hukukunda ‘gece çalışması’ ve buna bağlı olarak ‘gece çalışma süresi’ ve ‘postalar halinde çalışma’ kavramları ortaya çıkmıştır. Gece çalışması, günlük normal çalışma bağlamında bir çalışma olduğundan çalışma sürelerine ilişkin genel rejim içinde yer almakla birlikte, gecenin doğal olarak uykuya ayrılan bir gün dönemi olması itibariyle işçilerin korunması amacıyla özel bir takım kuralların kabulü zorunlu olmuştur .
Daha önceden de belirttiğim gibi, günümüzün değişen ekonomik, teknolojik ve sosyal şartları içerisinde bazı işler niteliğinden ötürü hem gece hem de gündüz aralıksız olarak yapılmak zorundadır. Çalışma şartları ne kadar değişirse değişsin, tüm ilke ve kurallar, hayatın merkezinde yer alan insan içindir.Bu yüzden yasa koyucu, insanı, ezici kurallardan kurtararak insan onuruna yakışır bir hayat ve çalışma şartları sağlamak amacıyla birtakım kurallar koymaktadır.
Gece çalışmada, alışılmışın dışında olarak, işçilerin, genellikle uykuya ayrılan dönemlerde (gece) çalışması söz konusudur. Bu kapsamda gece döneminin ne olduğu konusunda Türk İş Kanunu 20.00 ile 06.00 arasının gece olduğunu kabul etmiş, AB yönergesi ise gece yarısı ile sabah 05.00 arasını öngörmüştür. Değerlendirecek olursak bu bağlamda sürelerin belirlenmesini göz önünde bulundurursak, Türk İş Hukuku daha koruyucudur.
Gece çalışması ve Postalar halinde çalışma halleri için İş Kanunumuz dışında, İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelikte, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte, İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinde, İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde, Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmeliğinde ve başkaca yönetmeliklerde düzenlemeler yapılmıştır.








KAYNAKÇA

AKIN Levent; İş Sağlığı ve Güvenliğinde İşyerinin Örgütlenmesi, İş Hukuku Dergisi, Cilt 54, sayı 1., Ankara 2004. ( 03.12.2011)

ÇELİK Nuri; İş Hukuku Dersleri, 24. Bası, Beta Yayınları.

EYRENCİ-TAŞKENT-ULUCAN; Bireysel İş Hukuku, Legal Yayınları,4.Bası, Kasım 2010

GÜNAY Cevdet İlhan; Türk İş Hukukunda FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ, Yetkin Yayınları, Ankara 2007.

İREN Ertan; Geçici İş İlişkisinde İşverenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Alma Yükümlülüü, İş Hukuku Dergisi, Cilt 60, Sayı: 2, Ankara 2011. ( 07.01.2012)

KILIÇOĞLU Mustafa/ŞENOCAK Kemal; İş Kanunu Şerhi, Cilt 2. Baskı 2. Legal Yayınları, 2008.

KORKUSUZ Refik; Vardiyalı (Postalar Halinde) Çalışma ve Türk İş Hukukundaki Düzenlemesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt 9.Sayı 1-2 (27.12.2011).

MOLLAMAHMUTOĞLU Hamdi-ASTARLI Muhittin, İş Hukuku. Turhan Kitabevi Yayınları. 4.Bası. Ankara 2011.

SERATLI Gaye Burcu; 4857 sayılı İş Kanununa Göre İş Sağlığı ve Güvenliği, İş Hukuku-dergiler, Cilt 53, sayı 2. Ankara 2004.

SÜZEK Sarper; İş Hukuku. 5. Bası (Tıpkı Basım). Beta Yayınları., İstanbul 2009.

ŞEN Harika, Küreselleşme Sürecinde Türkiye de Emek Arz ve Talebindeki Değişimin İşgücü ve İstihdam Üzerindeki Etkisi, Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006. (20.11.2011)

YAMAKOĞLU Efe; Türk İş Hukukunda Fazla Saatlerle Çalışma, Kazancı Hukuk Yayımevi. 2011.

www.belgeler.com

www.malibilgi.net

www.kazanci.com

www.türkhukuksitesi.com

www.ishukuku.org

www.resmigazete.gov.tr

www.tisk.org.tr

www.tbmm.gov.tr/kanunlar
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :

"İş Hukukunda Gece Çalışması Ve Postalar Halinde Çalışma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Mizgin Doğan'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.

Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.


[Yazıcıya Gönderin] [Bilgisayarınıza İndirin][Arkadaşa Gönderin] [Yazarla İletişim]
Bu makaleye henüz okuyucu yorumu eklenmedi. İlk siz yorumlayın!
» Makale Bilgileri
Tarih
17-01-2012 - 20:42
(4444 gün önce)
Makaleyi Düzeltin
Yeni Makale Gönderin!
Değerlendirme
Şu ana dek 9 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi : 9 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken, 0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
90726
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :  
* Son okunma 1 saat 57 dakika 51 saniye önce.
* Ortalama Günde 20,42 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 34052, Kelime Sayısı : 4450, Boyut : 33,25 Kb.
* 9 kez yazdırıldı.
* 8 kez indirildi.
* 15 okur yazarla iletişim kurdu.
* Makale No : 1425
Yorumlar : 0
Bu makaleye henüz okuyucu yorumu eklenmedi. İlk siz yorumlayın!
Makalelerde Arayın
» Çok Tartışılan Makaleler
» En Beğenilen Makaleler
» Çok Okunan Makaleler
» En Yeni Makaleler
THS Sunucusu bu sayfayı 0,04291892 saniyede 13 sorgu ile oluşturdu.

Türk Hukuk Sitesi (1997 - 2016) © Sitenin Tüm Hakları Saklıdır. Kurallar, yararlanma şartları, site sözleşmesi ve çekinceler için buraya tıklayınız. Site içeriği izinsiz başka site ya da medyalarda yayınlanamaz. Türk Hukuk Sitesi, ağır çalışma şartları içinde büyük bir mesleki mücadele veren ve en zor koşullar altında dahi "Adalet" savaşından yılmayan Türk Hukukçuları ile Hukukun üstünlüğü ilkesine inanan tüm Hukukseverlere adanmıştır. Sitemiz ticari kaygılardan uzak, ücretsiz bir sitedir ve her meslekten hukukçular tarafından hazırlanmakta ve yönetilmektedir.