Sayıştay'ın Bağımsızlığı

6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 3’üncü maddesinde, “Sayıştay; bu Kanun ve diğer kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve kesin hükme bağlama işlerini yaparken işlevsel ve kurumsal bağımsızlığı olan bir kurumdur.” Denilerek Sayıştay’ın bağımsız olduğu hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm gereğince Sayıştay herhangi bir kişi, kuruluş ya da kurumun denetim ve güdümünde olmadan yönetilerek işlevlerini tümüyle yerine getirmek yetkisine sahiptir. Ne var ki gerçek hayatta kurallar konulduğu şekilde değil, bazen farklı şekilde uygulandığı görülmektedir. Sayıştay için böyle bir durumun mevcut olup olmadığını aşağıda irdelemeye çalışacağız.

Anayasa’nın 160’ncı maddesi uyarınca Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetleme ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlama görevlerini yerine getirmekle yükümlü tutulmuştur.

Mülga 832 sayılı Sayıştay Kanunu’nun yürürlüğünde Sayıştay Anayasa ile yüklenilen görevlerini yerine getirmek için yapmış olduğu denetim ve incelemeler sonucunda düzenlenen raporlar yargılama konusu yapılmak üzere yargı dairelerine intikal ettiriliyordu. Yargı daireleri de kendisine gelen bu raporlar üzerinde gerekli incelemeleri yaptıktan sonra raporlara konu edinilen hesap ve işlemleri yargılıyor ve verilen kararlar da usulüne uygun olarak muhataplarına tebliğ ediliyordu.

Yargılama süreci başlatılana kadar “iç işlem belgesi” sayılan ve yargılama sırasında da tutanağa dönüştürülen denetim raporları Kurum dışına çıkartılamıyordu.

Hal böyle iken iktidar, Anayasada herhangi bir değişiklik yapılmadan, Sayıştay Kanunu’nu AB mevzuatına uyum gerekçesi ile sil baştan düzenledi. 6085 sayılı yeni Kanunla Sayıştay’a hesap denetlemek yerine düzenlilik (uygunluk) denetimi, hesap yargılamak yerine de kamu zararlarını yargılama görevleri verildi.

Düzenlilik denetimlerinde idarelerin hesap ve işlemleri ile mali tablolarının mevzuata uygunlukları araştırılıp incelenmekte ve denetimler sonunda tespit edilen hususlar (bulgular) denetim raporlarına konu edilmektedir. Bu şekilde oluşturulan denetim raporları TBBMM Başkanlığına sunulurken, raporların bir nüshası da ilgili idarelere gönderilmektedir.

Ancak, bağımsız bir Kurum olması nedeniyle Sayıştay, denetim görevlerini kendisinin başlatıp yine kendisinin tamamlaması gerekmektedir. Denetim raporlarının TBMM’ye sunulması Sayıştay’ın bağımsızlığı ile bağdaşmamaktadır.

Her ne kadar Anayasa’nın 160’ncı maddesinde Sayıştay’ın denetimlerini “Türkiye Büyük Millet Meclisi adına” yapacağı ifade edilmiş ise de, burada geçen “adına” sözcüğü ile yapılacak denetimlerin asıl sahibinin TBMM olduğu belirtilmiştir. Zira bütçe hakkının gereği olarak kamu kurumlarının gelir ve gideri ile mallarını denetlenme yetkisi TBMM’ye ait bir görevdir. Ancak, söz konusu denetim görevi uzmanlık gerektirmesi nedeniyle bu görev anayasa koyucu tarafından Sayıştay’a bırakılmıştır.

Özetle; Anayasaya göre Sayıştay’ın hesap denetimleri ile ilgili olarak karar verme (sonuçlandırma) yetkisi Yargı Dairelerine (Hesap Mahkemelerine ) yani Sayıştay’a aittir. Sayıştay’ın yapmış olduğu denetimler sonucunda düzenlediği Düzenlilik Denetimi Raporlarını TBMM’ye sunmuş olmakla, Sayıştay’ın denetim yetkisi hukuken sakatlanmış* olmaktadır.
Turgut AŞCI
E. Sayıştay Uzman Denetçisi

(*) Hukuki sakatlık: Bir hukuki işlemin, taraflarca istenilen ve hukuk tarafından tanınan sonucunun doğmasını engelleyen eksikliklere veya aykırılıklara hukuki sakatlık adı verilmektedir. Sakatlık yerine hükümsüzlük terimi de kullanılır.