(Karar Tarihi : 28/01/2015)

Taraflar arasındaki "menfi tespit ve rehnin kaldırılması" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; İ____ 3. Tüketici Mahkemesince davanın kabulüne dair verilen 23.9.2011 gün ve 2010/461 Esas, 2011/709 Karar sayılı kararın incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay 13. Hukuk Dairesinin 14.3.2012 gün ve 2012/1473 esas, 2012/6334 karar sayılı ilamı ile;
(____ Davacı, davalı bankadan araç kredisi kullandığını, taksitleri süresinde ödediğini fakat taşıt kredisi sebebiyle davalı bankaya herhangi bir borcunun bulunmamasına karşın davalıca hakkında haksız icra takibi yapıldığını belirterek; takibin iptaline ve borçlu olmadığının tespitine, rehinli araç üzerindeki rehnin kaldırılmasına ve % 40 icra inkar tazminatının davalıdan tahsiline karar verilmesini istemiştir.

Davalı, davacının kredi kartlarına dair borçlarını ödemediğini, bu sebeple Taşıt Kredisi ve Rehin Sözleşmesinin 12. maddesi gereğince borçlunun teminatı olan 34 ____ plaka sayılı aracın nakde çevrilerek tahsili yoluna gidildiğini belirterek; haksız davanın reddine karar verilmesini istemiştir.

Mahkemece, taraflar arasındaki sözleşmenin 19. maddesinin haksız şart niteliğinde olduğu kanaatine varılarak; davanın kabulü ile, davacının Ş____ 1. icra Müdürlüğünün 2009/40601 takip sayılı dosyası sebebiyle davalı bankaya rehnin paraya çevrilmesi yoluyla yapılan 33.807,66.-TL asıl alacak olmak üzere toplam 39.409,55.-TL borçlu bulunmadığının tespitiyle takibin iptaline, %40 icra inkar tazminatı isteminin reddine, davaya konu 34____ plaka sayılı araç üzerindeki rehnin kaldırılmasına karar verilmiş; hüküm, davalı tarafından temyiz edilmiştir.

Taraflar arasında imzalanan sözleşmenin Taşıt Rehni başlıklı 19. maddesinde "Müşteri, özellikle 21. maddede yazılı taşıtı/taşıtlarını gerek işbu taşıt kredisi sözleşmesinden, gerekse bankayla imzalamış olduğu başka sözleşmelerden ve/veya herhangi bir sebepten doğmuş doğacak borçlarının teminatını teşkil etmek üzere rehnettiğini, kabul ve taahhüt eder." hükmü mevcuttur. İlgili madde mahkemece 4077 Sayılı Kanunun 6. maddesinde belirtilen haksız şart olarak kabul edilmiş olup, somut olayda bu hükmün haksız şart olarak nitelendirilmesi mümkün değildir. Yapılan yargılamada takibe konu borcun kredi kartı sözleşmesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda mahkemece işin esası incelenip sonucuna uygun bir karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozma nedenidir...),Gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda, mahkemece önceki kararda direnilmiştir.

Hukuk Genel Kurulunca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

KARAR : Dava, menfi tespit ve rehnin kaldırılması istemine ilişkindir.
Yerel mahkemece, davanın kabulüne dair verilen karar davalı vekilinin temyizi üzerine, Özel Dairece yukarda yazılı gerekçeyle bozulmuş; mahkemece önceki kararda direnilmiştir. Direnme kararını, davalı vekili temyize getirmiştir.

Direnme yoluyla HGK önüne gelen uyuşmazlık; davacının davalı bankaya olan kredi kartı borcu sebebiyle taraflar arasında imzalanan taşıt kredisi ve rehin sözleşmesinin 19. maddesinde 'müşteri taşıtı bankayla imzalamış olduğu başka sözleşmelerden ve/veya herhangi bir sebepten doğmuş doğacak borçlarının teminatını teşkil etmek üzere rehnettiğini kabul ve taahhüt eder' hükmünün 4077 Sayılı Kanun'un 6. maddesinde düzenlenen haksız şart niteliğinde olup olmadığı, varılacak sonuca göre söz konusu hüküm uyarınca kredi kartı borcu sebebiyle rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapılıp yapılamayacağı, noktalarında toplanmaktadır.

Öncelikle konunun aydınlatılması bakımından genel işlem şartları kavramı üzerinde durulmasında yarar bulunmaktadır.
Genel işlem şartları, sözleşme taraflarından bilinin, ileride kuracağı sözleşmelerde karşı akidine değiştirmeden kabul edilmek üzere sunma niyetiyle, önceden, tek yanlı olarak saptadığı sözleşme koşullarıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, genel işlem şartlarının varlığını kabul edebilmek için bazı unsurların gerçekleşmiş olması aranır. Genel işlem şartları kural olarak bir sözleşmenin içeriğini düzenlemek üzere hazırlanırlar ve bu faaliyet tek taraflı olarak sözleşmenin kurulmasından önce gerçekleşir. Amaç, birden fazla sözleşme ilişkisinde kullanılacak şartları saptamak ve bunları karşı akidin müdahalesine imkan tanımadan bir kül olarak sözleşmeye dahil etmektir. Bu şartların nasıl hazırlandığı, kağıda dökülüp dökülmediği, yazı türü, metnin sözleşme metnine dahil olup olmadığı gibi hususlar genel işlem şartı nitelendirmesi açısından önem taşımaz.

Genel işlem şartlarının varlığını kabul edebilmek için karşı akidin bunların içeriğine etki edememiş olması gerekir.
Bu sebeple genel işlem şartlarının unsurları a) Bir sözleşmenin şartlarını oluşturmaları, b) Sözleşmenin kurulmasından önce düzenlenmeleri, c) Birden fazla sözleşme ilişkisinde kullanılmak üzere düzenlenmeleri, d) Genel işlem şartları kullanan tarafından sözleşmeye dahil edilmek niyetiyle karşı akide sunulmalarıdır (Y. M. Atamer, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel işlem Şartlarının Denetlenmesi, 2. Bası, istanbul 2001, s. 61 vd.).
4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)'nun "Sözleşmedeki haksız şartlar" başlıklı 6. maddesi;
"Satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır. Taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici için bağlayıcı değildir.

Eğer bir sözleşme şartı önceden hazırlanmışsa ve özellikle standart sözleşmede yer alması sebebiyle tüketici içeriğine etki edememişse, o sözleşme şartının tüketiciyle müzakere edilmediği kabul edilir.

Sözleşmenin bütün olarak değerlendirilmesinden, standart sözleşme olduğu sonucuna varılırsa, bu sözleşmedeki bir şartın belirli unsurlarının veya münferit bir hükmünün müzakere edilmiş olması, sözleşmenin kalan kısmına bu maddenin uygulanmasını engellemez. Bir satıcı veya sağlayıcı, bir standart şartın münferiden tartışıldığını ilen sürüyorsa, bunu ispat yükü ona aittir.

6/A, 6/B, 6/C, 7, 9, 9/A, 10, 10/A ve 11/A maddelerinde yazılı olarak düzenlenmesi öngörülen tüketici sözleşmeleri en az oniki punto ve koyu siyah harflerle düzenlenir ve sözleşmede bulunması gereken şartlardan bir veya birkaçının bulunmaması durumunda eksiklik sözleşmenin geçerliliğini etkilemez. Bu eksiklik satıcı veya sağlayıcı tarafından derhal giderilir.

Bakanlık standart sözleşmelerde yer alan haksız şartların tespit edilmesine ve bunların sözleşme metninden çıkartılmasının sağlanmasına dair usul ve esasları belirler." hükmünü içermektedir.

Madde metninde de belirtildiği üzere haksız şart olduğu kabul edilen hükümler, diğer bir ifadeyle standart sözleşmelerde yer alan genel işlem şartlarından haksız olanlar, tüketici için bağlayıcı değildir. Nitekim Yargıtay H.G.K.nun 22.9.2010 gün ve 2010/13-466 E. 2010/410 K. ve H.G.K.nun 28.3.2012 gün ve 2012/13-23 E. 2012/255 K.sayılı kararlarında aynı ilkeler benimsenmiştir.

Belirtilmelidir ki, 29.5.2014 tarihinde yürürlüğe giren 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 5. maddesinde de "Tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlar' düzenlenmiş, yine 1.7.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu (T.B.K.'nun "Genel işlem koşulları" başlığı altında 20 vd. maddelerinde de genel işlem koşullarına yer verilmiştir.
Uyuşmazlığın çözümünde motorlu araç rehni konusunun da irdelenmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere, Türk Medeni Kanunu (T.M.K.'nun 940/2. maddesinde;"Gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının güvence altına alınması için, kanun gereğince bir sicile tescili zorunlu olan taşınır mallar üzerinde, zilyetlik devredilmeden de, taşınır malın kayıtlı bulunduğu sicile yazılmak suretiyle rehin kurulabilir. Rehnin kurulmasına dair diğer hususlar tüzükle belirlenir.- şeklinde motorlu araç rehni konusu düzenlenmiştir.

Motorlu taşıt rehninin sona ermesini gerektiren en doğal sebep rehin konusu motorlu taşıtın teminata bağlamış olduğu alacağın sona ermesidir (T.M.K. m. 944, 818 Sayılı Borçlar Kanunu'nun 113/1, T.B.K. m. 131/1). Çünkü, rehin hakkı alacağa bağlı, alacağın varlığıyla doğan ve onun sona ermesi sonucunda nihayet bulan fer'i nitelikli bir haktır. Alacak hakkıyla rehin hakkı arasındaki bu sıkı bağlılık ilişkisi, rehin hakkının tesisi vd. için zorunludur. Dolayısıyla, alacağı tamamıyla sona erdiren, ifa, ibra, takas, kusursuz imkansızlık vb gibi tüm sebepler, fer'i nitelik taşıyan rehnin de sona ermesine neden olacaktır. Bu bakımdan, feri bir hak olması sebebiyle rehin hakkı da B.K.nun 113/1 (T.B.K. m. 131/1) madde hükmüne tabi olup, rehnin bağlandığı borcun sona ermesiyle rehnin de sona ereceği hükmünü içermektedir.

Tüm bu açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde; davacının davalı bankadan taşıt kredisi kullandığı ve bu kredinin teminatı olarak taşıt rehni kurulduğu, davacının taksitler halinde kredi borcunu ödedikten yaklaşık iki yıl sonra davalı bankadan kredi kartı aldığı ve kredi kartının kullanımından kaynaklanan borçlarını ödememesi üzerine hakkında banka tarafından taşıt kredisi ve rehin sözleşmesinin 19/1. maddesindeki "Müşteri, özellikle 21. maddede yazılı taşıtı/taşıtlarını gerek işbu taşıt kredisi sözleşmesinden, gerekse bankayla imzalamış olduğu başka sözleşmelerden ve/veya herhangi bir sebepten doğmuş doğacak borçlarının teminatını teşkil etmek üzere rehnettiğini, kabul ve taahhüt eder." hükmüne dayanılarak rehnin paraya çevrilmesi yoluyla icra takibinde bulunulduğu, bunun üzerine davacı tarafından menfi tespit ve rehnin kaldırılması talebiyle eldeki davanın açıldığı anlaşılmaktadır.

Yukarıda da açıklandığı üzere, asıl alacağın sona ermesi ile feri nitelik taşıyan rehnin de sona ereceği, tescile tabi rehnin sicilden terkin edilmemesinin rehnin devam ettiği anlamına gelmediği, buna göre taşıt kredisinden doğan borcunu ödemeyle sona erdiren davacı yönünden; fer'i nitelikte alacağa bağlı rehin hakkının da sona erdiği kabul edilmelidir.
Öte yandan 4077 Sayılı Kanun'un 6. maddesinde yer alan düzenleme uyarınca, satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şart oluşturmakta olup, standart sözleşmelerde yer alan genel işlem şartlarından haksız olanlarının tüketici için bağlayıcı olmadığı kuşkusuzdur.

Buna göre taraflar arasında düzenlenen taşıt kredisi ve rehin sözleşmesinin 19/1 maddesi, davalı banka tarafından karşı tarafla müzakere edilmeden tek taraflı olarak sözleşmeye konulması; davalı bankanın söz konusu hükmün müzakere edildiğini ispat da edememesi sebebiyle ve tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerin de iyiniyet kurallarına aykırı düşecek biçimde davacı tüketici aleyhine dengesizliğe yol açtığından, belirtilen hüküm: haksız şart niteliğinde olup davacı tüketici yönünden bağlayıcı sonuç doğurmayacaktır.

Hukuk Genel Kurulundaki görüşmeler sırasında bir kısım üyeler, Özel Daire bozma ilamının yerinde olduğu gerekçesiyle yerel mahkeme kararının bozulmasını talep etmiş iseler de, bu görüş Kurul çoğunluğu tarafından, yukarıda açıklanan sebeplerle kabul edilmemiştir. Tüm bu nedenlerle. yerel mahkemece yazılı şekilde karar vermesinde bir isabetsizlik görülmediğinden, usul ve yasaya uygun direnme kararının onanması gerekmiştir.

KARAR : Davalı vekilinin temyiz itirazlarının reddi ile, direnme kararının yukarıda açıklanan sebeplerle ONANMASINA, aşağıda dökümü yazılı (2.107,00 TL) harcın temyiz edenden alınmasına, 28.01.2015 tarihinde yapılan 2. görüşmede oy çokluğuyla karar verildi.

Üye Notu : Kararda TBK kapsamında genel işlem koşulları, TKHK m.5 kapsamında haksız şart yine TMK m.940 motorlu araçların rehni başlıkları tartışılmış ve isabetli bir karar vermiştir.

Pratikte ciddi fayda sağlayacağını düşündüğüm bir karar.

İlgili Mevzuat Hükmü : Türk Borçlar Kanunu (Yeni) MADDE 20 :Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.

Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez.

Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.

Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.

Şerh Son Güncelleme: 26-06-2020