AİHM: Fransa Cumhurbaşkanına hakaret değil siyasi hiciv

Mahkeme, siyasilerin kaçınılmaz ve
şuurlu bir şekilde kendi söz ve
eylemlerini yakın kamu denetimine açık
tutmak ve bu yüzden kendilerine
yöneltilmiş eleştirilere karşı büyük bir
hoşgörü göstermek zorunda olduklarını
tekrar eder.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 14.3.2013 günü Eon – Fransa davasında (başvuru no. 26118/10) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. Maddesinin (ifade özgürlüğü) ihlal edildiğine dair kesin olmayan kararını oyçokluğuyla verdi.
Dava, başvurucunun Fransız Cumhurbaşkanına hakaret ettiği için cezalandırılmasıyla ilgiliydi.
Cumhurbaşkanının Mayenne bölümünü ziyareti sırasında, başvurucu, birkaç ay önce cumhurbaşkanının bizzat telaffuz ettiği bir deyimden alıntı yaparak “Casse toi pov’con” (“Defol, zavallı aptal”) yazan bir pankart sallamıştı.
Mahkeme, başvurucu gibiler nezdinde yürütülen cezalandırma muamelelerinin, kamuyu ilgilendiren sorunların tartışılmasına hicivsel katkılar üzerinde caydırıcı etkiler yaratmasının muhtemel olduğuna ve böyle bir tartışmanın demokratik toplum için temel teşkil ettiğine karar vermiştir.
Başlıca olaylar
Başvurucu Hervé Eon 1952 doğumlu Fransız vatandaşı olup, Laval’da (Fransa) yaşamaktadır.
28 Ağustos 2008’de Fransa Cumhurbaşkanının Laval’ı ziyareti esnasında başvurucu, Fransa cumhurbaşkanının 23 Şubat 2008’de Uluslararası Tarım Fuarında elini sıkmayı reddeden bir köylüye tepki olarak söylediği daha çok kamuya mal olmuş telaffuza dokundurma yaparak üzerinde “Casse toi pov’con” (“Defol, zavallı aptal”) yazan küçük bir pankart sallamıştır. Deyim kapsamlı yorumlara ve medya takibine yol vermiş, internette yaygın olarak dolaşmış ve gösterilerde slogan olarak kullanılmıştır.
6 Kasım 2008’de Laval bölge mahkemesi Bay Eon’u 28 Temmuz 1881 tarihli Basın Özgürlüğü Yasası uyarınca Fransız Cumhurbaşkanına hakaretten suçlu buldu, 30 euro ödemeye mahkûm etti ve cezasını erteledi. Mahkeme, söz konusu ifadenin bilhassa tekrarlanmak suretiyle başvurucunun Devletin başına hakaret etmeyi açıkça kastettiğini tespit etti. 24 Mart 2009’da Anger Temyiz Mahkemesi, bir sosyalist olan ve Mayyenne bölümünün temsilcisi olarak eskiden seçilmiş olan Bay Eon’un, mahkemede, Fransa’da yasadışı ikamet eden bir Türk aileyi desteklemek için yürüttüğü uzun soluklu kampanya başarısızlıkla sonuçlandığından olay anında acı hissettiğini söylediği için iyi niyetle hareket ettiğinin iddia edilemeyeceği gerekçesiyle hükmü onadı. Başvurucu tarafından yasal nedenlerle yapılan temyiz, Temyiz Mahkemesi tarafından kabul edilemez bulundu.
Şikayetler, usul ve Mahkemenin oluşumu
Başvurucu 10. Maddeye dayanarak, bilhassa Fransa Cumhurbaşkanına hakaret ettiği için cezalandırılmasının düşünce özgürlüğünü ihlal ettiğinden yakınmıştır.
Başvuru Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine 12 Nisan 2010’da gelmiştir.
Hüküm veren yedi kişilik Daire, aşağıdaki gibi oluşmuştur:
Mark Villiger (Lihtenştayn), Başkan,
Ann Power-Forde (İrlanda),
Ganna Yudkivska (Ukrayna),
André Potocki (Fransa),
Paul Lemmens (Belçika),
Helena Jäderblom (İsveç),
Aleš Pejchal (Çek Cumhuriyeti),
ve Daire Yazıişleri Müdürü Claudia Westerdiek.
Mahkemenin kararı
Madde 10
Mahkeme başvurucunun mahkûmiyetinin onun ifade özgürlüğü hakkına “kamusal otorite müdahalesi” seviyesinde olduğu kanaatindedir. Müdahale 29 Temmuz 1881 Basın Özgürlüğü Yasası tarafından öngörülmüştür ve “başkalarının şöhretinin korunması…” meşru amacını takip etmektedir.
Konuyla ilgili ifadenin, kelimenin tam anlamıyla değerlendirildiğinde, Fransa Cumhurbaşkanına bir saldırı olduğunu kabul etmekle birlikte, Mahkeme, bu ifadenin davanın bütünlüğü içinde incelenmesi gerektiği kanaatindedir.
Mahkeme Bay Eon’un ifade özgürlüğünün kısıtlanması ile kamuyu ilgilendiren konuların özgür tartışılması arasındaki adil dengenin kurulmasına odaklanmıştır.
Mahkeme, başvurucunun Cumhurbaşkanından alıntı yaptığı ifadeyi tekrarlamasının, ne cumhurbaşkanının özel hayatını veya onurunu hedeflediği, ne de cumhurbaşkanına karşı sebepsiz şahsi bir saldırı seviyesinde olduğu kanaatindedir. Bunun yerine Temyiz Mahkemesinin başvurucunun siyasi duruşu ile başvurucunun kullanmış olduğu ifadesi arasında kurduğu bağlantıyı dikkate alan Mahkeme, Bay Eon’un eleştirilerinin doğası gereği siyasi olduğu görüşündedir. Bu nedenle, 10. Madde uyarınca siyasi alanda düşünce özgürlüğünün kısıtlanması için çok dar bir alan vardır. Mahkeme, siyasilerin kaçınılmaz ve şuurlu bir şekilde kendi söz ve eylemlerini yakın kamu denetimine açık tutmak ve bu yüzden kendilerine yöneltilmiş eleştirilere karşı büyük bir hoşgörü göstermek zorunda olduklarını tekrar eder.
Üstelik Bay Eon, cumhurbaşkanının kendisi tarafından kullanılmış ani bir deyimi yansıtmak suretiyle, medyanın geniş ilgisini ve kamuoyunun engin yorumunu cezbetmiş, ağırlıkla mizahi tonda hicivsel bir yaklaşımı benimsemiştir. Hiciv, kışkırtma ve tahrik etmeyi doğal olarak hedefleyen bir açıklama ve yorum şekli olduğundan, böylesi bir ifade hakkına yapılan herhangi bir müdahale özel bir dikkatle incelenmek zorundadır. Mahkeme, Bay Eon gibiler nezdinde yürütülen cezalandırma muamelelerinin, kamuyu ilgilendiren sorunların tartışılmasına hicivsel katkılar üzerinde caydırıcı etkiler yaratmasının ihtimal dahilinde olduğuna ve böyle bir tartışmanın demokratik toplum için temel teşkil ettiğine karar vermiştir.
Bu yüzden Bay Eon’a dayatılan ceza amacıyla orantısız ve demokratik bir toplumda gerekli değildir. Bu nedenle 10. Madde ihlal edilmiştir.
Hakkaniyete uygun tatmin (Madde 41)
Mahkeme 10. Maddenin ihlal edildiği tespitinin başvurucunun muzdarip olduğu manevi zararı hakkaniyete uygun tatmin için yeterli olduğuna karar vermiştir.
Ayrı görüşler
Yargıç Power-Forde bir kısmi muhalefet şerhi koymuş, Yargıç Yudviska bir beyanname vermiş ve Yargıç Pejchal bir kısmi muhalefet şerhi koymuştur. Bu görüşler hükme eklenmiştir.
Bu basın açıklaması Yazıişleri tarafından oluşturulmuş bir belgedir. Mahkemeyi bağlamaz.

Kaynak : www.echr.coe.int