Afet İnan: Anı- Biyografi Türünde Bir Yapıt

Afet İnan adlı yapıt, Afet İnan'ın anılarını kaleme almasıyla başlayıp yarım kalanları kızı Arı İnan'ın tamamlayarak yayına hazırlamasıyla meydana gelmiştir. Atatürk'ün manevi kızı ve Cumhuriyetin ilk tarih profesörlerinden olan Afet İnan gerek kişiliği gerek yaptıklarıyla iz bırakan bir kişidir, örnek bir kadındır. Yaşamına ilişkin bilgileri biraz olsun aktarmak isterim.

Afet İnan, 30 Ekim 1908 21.00’de Selanik’in bir kazası olan Polyoroz veya diğer adıyla Kesendire’de doğmuştur. Babası İstanbul Halkalı Yüksek Ziraat Mektebi’nden mezun, Kuvayı Milliye’ye katılan bir orman memuru olan İsmail Hakkı Bey’dir. Annesi Doyran Müderrisi Emrullah Efendi’nin torunu olan Şehzane Hanım’dır. Erkek kardeşi Ahmet Reşat Vodina’da doğmuştur.
Afet İnan 4 Mart 1913’te Adapazarı’nda ilkokula başlamıştır, Balkan Savaşı bu aileyi göçmen yapmıştır. Adapazarı’ndan sonra Ankara, Mihalıççık, sonra yine Ankara’nın ilçesi Karaoğlan, Biga’da çocukluk yıllarını yaşamıştır. Afet İnan, 15 Mayıs 1915’te annesini veremden dolayı kaybetmiştir. Biga’da Afet’in babasının sonraki eşinden Nezihe adındaki kız kardeşi doğmuştur. Afet İnan, 1920’de altı yıllık ilkokul öğrenimini tamamlayarak diplomasını almıştır. 1921’de Alanya’ya taşınmışlardır. 1922’de Afet İnan Elmalı’da öğretmenlik ehliyetnamesini almış, 1 Eylül 1922’de Elmalı Kızokulu’na başöğretmen atanmıştır. Babasının memuriyeti nedeniyle sürekli yer değiştiren Afet İnan, 1925’te Bursa Kız Öğretmen Okulu’ndan mezun olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk ile İzmir’de Reddi İlhak okuluna yeni atandığında bir çay ziyafetinde tanışmıştır. Afet İnan’ın Doyranlı olması Atatürk’ün ilgisini çekmiştir, ailesiyle tanışmıştır. Çok geçmeden Afet İnan öğretmen olarak Ankara’ya atanmıştır.

Bakanlığın izniyle Lozan’da “Rochemont” adında yabancı ülkelerden gelen öğrencilerin bulunduğu yatılı okulda derslere başlamıştır. Atatürk Afet’i İsviçre’ye Fransızca öğrenmesi için göndermiştir. 1927’de Türkiye’ye döndüğünde Atatürk Büyük Nutuk’unun düzeltmelerini yapmaktaydı. Afet İnan öğrenimini sürdürmek istediğinden İstanbul Fransız Kız Lisesi’ne (Notre Dame de Sion) yatılı olarak girdi. Bu okulda okurken ders kitaplarında Türkler için onur kırıcı ifadeler kullanılması Afet İnan’ı çok rahatsız etmiş ve “Türklerin cihan tarihinde en eski çağlardan beri gerçek yeri nedir ve uygarlıkta hizmetleri ne olmuştur?” sorusunu yanıtlamak üzere çalışmaya girişmiştir. Bu arada 1929-30 ders yılında Ankara Musiki Muallim Mektebi’nde tarih ve yurt bilgisi dersleri vermeye başlamıştır. Yurt bilgisi için okutacağı kitabı Atatürk yetersiz bulduğu için “Instruction Civique” adlı kitaptan Afet İnan tarafından çeviriler yapılmış, Tevfik Bıyıklıoğlu Almanca eserleri araştırıp çeviriler yapmış ve Atatürk bizzat kendisi bazı konularda yazarak Medeni Bilgiler adlı eser oluşmuştur. Daha sonra kadınların seçme-seçilme hakkının olması gerektiğini savunan Afet İnan, ilk konferansını da kadın hakları üzerine vermiştir. Bu konferans kadınlara belediye seçimlerinde hak verilmesiyle aynı güne rastlar. Atatürk Afet İnan’a Türk Ocakları Yasası’nın 2. ve 3. maddelerinin açıklanması konusunda çalışma yapmasını istemiş ve Afet İnan Türk Ocaklarının amacını, işlevini açıklayan, medeniyet tarihinde Türklerin yerinin ne olduğunu ve olması gerektiğini açıklayan bir nutuk okumuştur.
28 Nisan 1930’da Atatürk’ün de katıldığı kurultayda Türk tarihinin araştırılması işinin merkez heyetine verilmesi kararlaştırılmış ve merkez heyetinin TÜRK TARİH HEYETİ teşkil edeceği belirtilmiştir. Bu heyetin ilk üyeleri şunlardır: Afet İnan, Tevfik Bıyıklıoğlu, Vasıf Çınar, Yusuf Akçura, Samih Rıfat, Halil Ethem Eldem, Yusuf Ziya Özer, Sadri Maksudi Arsal, Dr. Reşit Galip, Reşit Saffet Atabinen, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Ragıp Hulusi Özden, Mükrimin Halil Yınanç, Zakir Kadiri Ugan, Hamit Zübeyr Koşay ve Mesaroş. Türk Ocakları Atatürk’ün emriyle 15 Nisan 1931’de aynı kurucu üyelerle “Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti” adını almıştır. Daha sonra tarih araştırmaları için arkeolojik kazılar başlamıştır. 1929’da Milli Müzeler Müdürü Halil Ethem Eldem coğrafya ilminin o zamana kadar tanımadığı Piri Reis’in Amerika haritasını bulmuştur. Bu harita üzerine çalışan Afet İnan bunu dünyaya tanıtmıştır.
9 Ocak 1936’da açılan Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nin açılışında Afet İnan TTK Asbaşkanı sıfatıyla Tarihe Giriş olarak ilk dersi vermiştir. Kültür Bakanlığı’nın Afet İnan’a fakültede öğretim görevi vermeyi önermesine karşın Afet İnan bunu ancak lisans ve doktora yaptıktan sonra kabul edebileceğini bildirmiştir. Bunun üzerine Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nin Yakın Çağ ve Modern Tarih Bölümü’ne kaydolmuştur. Türklerden barbar diye söz edilmesi Afet İnan’ı incittiğinden bu konuda araştırmaya ve yazmaya başlamıştır. Afet İnan’ın doktora tezinin konusu Türkiye tarihinin genel durumu ve antropolojik veriler üzerinde yapılan ankete göre Türk milletinin dünya milletleri arasındaki yerini bilimsel esaslara göre saptamaktı. Lisans diplomasını Temmuz 1938’de almış, doktorasını da ertesi yıl yine Temmuz 1939’da sınav geçerek ve tez müdafaasını yaparak vermiştir. Afet İnan Cenevre öğrenimi boyunca sık sık Atatürk’le yazışmıştır. Afet İnan’ın tek üzüntüsü Çankaya üniversitesinden (sofra başındaki bilimsel sohbetler) uzak kalmaktır.
Afet İnan yurda döndüğünde doçent vekili olarak fakülteye atanmış, 1942’de doçent, 1950’de profesör olmuştur. Haziran 1977’de ise Türkiye Cumhuriyeti Devrim Tarihi Kürsü Başkanı iken isteği üzerine emekli olmuştur. Afet İnan 1940 yılında Bolu milletvekili Tahir Hitit’in aracılığıyla kadın hastalıkları ve doğum uzmanı olan Dr. Rıfat İnan’la evlenmiştir. “İnan” soyadını evlenmesinden sonra almıştır, önceki soyadı Uzmay’dır. Uzmay da babasının soyadıdır, yani Atatürk tarafından soyadı verilmemiştir. Afet İnan’ın Arı adında kızı, Demir adında oğlu olmuştur. Afet İnan mutlu ve sade bir aile yaşantısı geçirmiştir. 7 Haziran 1985 gecesi vefat etmiştir. İnanlar önce tek başına daha sonra Tarih Vakfı ile birlikte Afet İnan Tarih Araştırmaları Ödülü vermeye başlamıştır.
Kaynak: Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005