Üyemizin Notu:
Sözleşmede Şekil Kavramı - Sıhhat (Geçerlilik) Şekli ve İspat Şekli
Bir sözleşme karşılıklı ve birbirine uyan irade beyanlarından oluşmakta ve sözleşmede şekil kavramı, bu irade beyanlarını açıklamak üzere kullanılan aracı ifade etmektedir: EREN’e göre şekil bir iradeyi açıklamak üzere kullanılan araç, dış kalıp veya biçimdir. İrade beyanlarının sözle, yazılı olarak ifade edilmesi, resmi bir merci önünde açıklanması, bir elektronik mesaj olarak gönderilmesi vb. diğer yollarla açıklanması gibi
Sözleşmeler hukukunda “şekil” iki önemli grupta incelenmektedir: “Sıhhat Şekli” ve “İspat Şekli”. Sıhhat şekli yasanın bir hukuki işlemin (konumuz için sözleşmenin) geçerli olabilmesi emredilen bir şekilde yapılmasını ifade etmektedir. Örneğin, Türk Hukukunda gayrımenkul satışlarının ancak Tapu Dairesinde, Resmi Memur tarafından yapılması zorunluluğu bir “Sıhhat Şekli” olup, bu zorunluluğa taraflarca uyulmaması durumunda bu işlem batıl addolunmakta ve hukuki sonuçlarını doğurmamaktadır. Bu şekil, sözleşmeler (ve diğer hukuki işlemler) için sözleşmenin geçerliliğini etkilediğinden “Sıhhat Şekli”, “Geçerlilik Şekli” olarak da adlandırılmaktadır
Ancak bazı durumlarda yasa koyucu bir hukuki işlemin yapılması konusunda çeşitli şartlar öngörmekle birlikte bu şartlar işlemin geçerliliğini etkilemiyorsa ve sadece işlemin ileride ispatını kolaylaştırmak için getirilmiş düzenlemelerse bu defa karşımıza “İspat Şekli” kavramı çıkmaktadır. İspat şekline aykırılık maddi hukuk anlamında işlemin geçerliliğini etkiler mahiyette değilse de, çoğu kez usul hukuku çerçevesinde işlemin yasal organlar önünde ispatı için çeşitli sınırlamalar getirmekte ve bu sınırlamalara aykırı şekilde ispatı imkansız kılmaktadırlar. Her ne kadar hukuki işlemin uygulamadaki sonuçları açısından ispat şartı da çoğu örnekte sıhhat şartı ile aynı sonuçlara sahip olsa bile, bu iki kavramın hukuk tekniği açısından çok farklı olduğu tartışmadan varestedir.
İrade beyanlarının açıklanması anlamında “şekil” kavramı karşımıza çok değişik çeşitlerde çıkabilir. Gerçekten de bir kişinin bir irade beyanını açıklarken çok değişik yollardan yararlanması mümkündür. Ancak özellikle sözleşmeler söz konusu olduğunda pek çok hukuk sisteminde şekil kavramı genellikle üç türe özgülenmektedir: Sözlü şekil, yazılı şekil ve resmi şekil. Sözlü şekil, irade beyanlarının sözle ifade edilmesi anlamını taşırken, yazılı şekil bu beyanların yazıya dökülmek yoluyla açıklanması, resmi şekil ise çoğu kez bir resmi makamın huzurunda veya onun katılımıyla oluşturulması anlamına gelmektedir. Pek çok hukuk sisteminde yasa koyucuların öngördüğü şekil bu üç türden biriyle sınırlı olmakla beraber, elektronik sözleşmeler hukuk sistemleri içine girmeye başladıkça bu konuda da önemli tartışmalar başlatmış ve gerek geleneksel sözleşme hukukunda sözleşmenin “yazılılık” kavramının elektronik sözleşmeler açısından değerlendirilmesi noktasında ve gerekse de elektronik şekilde iletilen irade beyanları yönünden bir dördüncü şekil türünün yaratılması açısından çeşitli tartışmalara yol açmışlardır.
(*) Sinan Öztürk Elektronik Sözleşmeler (Kuruluş ve Geçerlik Şartları) – İ.Ü.SBE.Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002, sf.142
|
