Kooperatifin ticaretle uğraşması

Merhaba;

Bir süt kooperatifi, kendi üyelerine satış yapmak maksadıyla damacana su bayiliği almak istiyor. Birebir kooperatifin amacıyla ilgili değil, ancak kooperatif üyelerini de korumayı (daha uygun fiyat verilmesi açısından) amaçlayan bir faaliyet.
Bundan bağımsız aynı kooperatif bakkal da açmayı düşüyor.

Kooperatifler Kanunu'nu incelediğimde yasaklayıcı bir hükme rastlamadım, ancak kooperatifin kurulma amacı dışında olması beni düşündürüyor.

Kooperatifin bu ticari faaliyetlerini icra etmesi için bir sakınca, bir hüküm mevcut mu?

Yardımcı olursanız sevinirim,

İyi Çalışmalar

Tüzel kişiler hukukunda özgün (sui generis) bir yere sahip bulunan kooperatifler, bireysel ekonomilerini geliştirme ve ekonomik menfaat ve ihtiyaçlarını karşılama düzleminde buluşan “zayıf durumdaki kişiler”in bir araya gelmesi ve dayanışma ile güç birliği yapması sonucu oluşan herkese açık “kişi toplulukları” olarak kabul edilmektedir.

Ticaret şirketleri büyük sermayeyi temsil etmelerine karşın kooperatifler, dar gelirlilerin, işçilerin ve küçük üreticilerin iktisadi haklarını savunmak için çalışmaktadırlar.

Kooperatifler, “maddi imkânları kısıtlı” belirli bir grup insanın ortak ekonomik gereksinimlerini karşılamayı amaçlar.

Şirketlerde ortak amacın kazanç elde etmek ve paylaşmak olduğu söylenebilir (BK.m.522).

Ticaret Kanunu, anonim (m.271/I) ve limited (m.503/III) şirketler bakımından amacın iktisadi olmasını yeterli görürken, kollektif (m.153) ve komandit (m.243) şirketlerde ticari işletme işletmek amacıyla kurulmuş olma şartını aramaktadır.

Ticaret şirketlerini kuran ortakların amacı ticari faaliyette bulunarak kazanç elde etmek ve bunu paylaşmak olduğu halde; kooperatif ortaklarının amacı, ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ilişkin ihtiyaçlarını sağlayıp korumadır (KoopK.m.1).

Kooperatif faaliyetin hedefi, sadece ortaklarının bireysel temel ekonomik ihtiyaçlarını sağlayıp geliştirmek iken; ticaret şirketlerinde şirket faaliyetinin hedefi doğrudan doğruya şirket tüzel kişiliğidir.

Ticaret şirketleri, konulan sermayenin gelişmesi, artması, daha çok kazanç elde edilmesi ve paylaşılması amacına hizmet ederken, kooperatifler sadece ortaklarının ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak ve mesleki menfaatlerini korumak ve güvence altına almak amacına hizmet ederler.

Ticaret şirketlerinde “sermaye” amaca ulaşmada asli/temel bir araç niteliğinde iken, kooperatiflerde ekonomik amaca ulaşmada yararlanılacak asli araçlar, “karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet” olarak belirlenmiştir (KoopK.m.1).

Sermaye kooperatifler için sadece “tali bir araç” sayılabilir. Bunun anlamı, kooperatif çatısı altında birleşmek ihtiyacı duyanların niyetlerinin ticaret yapmak değil, bireysel-temel ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak olmasıdır. Dolayısıyla kooperatiflerde etkili araç ve güç kaynağı sermaye değil; dayanışma, karşılıklı yardım ve yararlandırmadır.

1163 sayılı Kanun, kooperatifleri ticaret şirketlerinden ayırmak üzere özellikle “kâr” sözcüğünü kullanmaktan kaçınmış ve onun yerine “gelir gider farkı” deyimini tercih etmiştir. Zira kooperatiflerin “gelir gider farkı”, ticaret şirketlerinde kullanılan anlamda "kâr" değildir.

Kooperatiflerde kâr, ticaret şirketlerinde olduğu gibi bir amaç değil, sadece kendiliğinden meydana gelen bir sonuçtur.

Ticaret şirketlerinde kâr, bir kâr-zarar ve maliyet hesabının sonucu iken, kooperatiflerde bu anlamda bir kâr-zarar hesabı da yoktur.

Kooperatiflerde olumlu fark, masraf ve riziko karşılıklarından geri kalandır. Kâr ise, iki taraflı piyasa ilişkisinden doğan bir sürüm faaliyetini şart koşar.

Kooperatiflerdeki iktisadi yarar, kârdan çok geniştir. Kâr kavramı ne kadar geniş anlaşılırsa anlaşılsın, "iktisadi yarar" ile eş veya benzer anlamda kabul edilemez.

Kooperatif modele en çok benzeyen anonim ortaklıklarda, sermayenin nemalandırılması ve kârın olabildiğince artırılması şeklinde sermayeye dayalı bir kazanç sağlama ve paylaşma amacı bulunmasına karşın, kooperatiflerde kişilerin ekonomik ihtiyaçlarının karşılanması ve geliştirilmesi gibi kâr dışı ekonomik bir amacın mevcut olup bu amaç da tamamen kooperatif ortaklarına yönelmiştir.

Anayasa Mahkemesi, kooperatiflerin bir “yardımlaşma ortaklığı” olduğunu; kooperatiflerdeki risturn dağıtımının ticari bir kavram olmaktan öte, kooperatifteki "yardımlaşma çalışmalarına özendirici bir etken" olduğunu; kooperatiflerin ticaret şirketlerindeki kâr amacı bir yana, kamu yararı amacına hizmet eden kuruluşlar olduğunu; ticaret şirketleri ile kooperatifler arasında aynilik değil sadece "benzerlik" bulunduğunu belirtmektedir.

Bu açıklamalar ışığında somut olaya ilişkin yorumu size bırakayım.

Geniş bilgi için bkz. Yahya DERYAL, Ticaret Hukuku (Ticari İşletme-Şirketler-Kıymetli Evrak), Trabzon 2005, s.360-423)