Sözcük ve Deyimlerin Anlamları, Kökenleri

YANLIŞ KULLANILAN KELİMELER VE DEYİMLER

“Galat-ı meşhur lügat-i fasihten evladır.” sözü; bazı kelimelerin halk arasındaki yaygın olarak kullanılan yanlış olan şekli, o kelimelerin sözlükteki doğru şekline tercih edilir, anlamında kullanılmaktadır.

Kelimelerin günlük kullanımındaki yaygın anlamıyla sözlük anlamı arasında farklılıklar olması mizah yazarları için zengin bir kaynak olurken diğer yandan iletişim kazalarını da yol açabilir.

Ben günlük hayatta yaygın olarak kullandığımız ama sözlük anlamı günlük anlamından farklı olan bazı kelime ve deyimlerden bahsetmek istiyorum.

Kutsal gecelerde birbirimize “Kandiliniz mübarek olsun.” mesajları çekeriz. Kandil, İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan kaptan oluşmuş aydınlatma aracının adıdır. Eskiden kutsal gecelerde kandil yakıldığı için kutsal gecelere kandil gecesi denmeye başlanmıştır. Oysa kutsal gecenin adı neyse (kadir, berat, Regaip vs) o isimle kutlamak gerekir. “Kadir geceniz mübarek olsun.” gibi. Aksi takdirde, “ kandiliniz mübarek olsun.” sözü , “gaz lambanız yada ampulünüz gibi ışık aracınız mübarek olsun.” anlamına gelir.

Bazen eski ve yeni kavramları birleştirerek söyleriz. Birçok kişi “Leyle-i kadir gecesi” der. Oysa leyl Arapça gece demektir “leyle-i kadir” kadir gecesi demektir. Bu nedenle leyle-i kadir gecesi olmaz. Ya kadir gecesi ya leyle-i kadir denmesi gerekir. Türkçe kadir gecesi demek en doğrusudur.

Kara sevda deyimini de sık kullanırız. Umutsuz güçlü aşklar için bu deyimi kullanırız. Oysa Arapça olan sevda ve esved kelimelerinin Türkçe karşılığı karadır. Aynı kökten gelen müsveddeyi de karalama anlamında kullanırız. Kara sevda Türkçeleştirdiğimiz ama sözlük anlamı bakımından farklı olan bir deyimdir.

Bazı kelimeler zamanla ses uyumuna ve kolay söylenişine göre farklılaşmışlardır. Arapça İkame, kaime kelimeleri aynı kökten gelir. Yerine konan, yerine geçen anlamını taşır. Kaime baba (kayınbaba) baba yerine geçen, kaime anne(kaynana) anne yerine geçen, kaime birader(kayın birader) kardeş yerine geçen anlamını taşır. İngilizler kaynana için mother in law diyor yani yasal anne, kayın peder için ise father in law yani yasal baba. Biz yukarıdaki kelimeleri takısız kullanıp kaynanaya anne, kayın babaya da baba dediğimiz için çoğu zaman ana ve babaların hangisinden bahsedildiği konusunda iletişim bozuklukları doğuyor.

Ölen yakınlar için “toprağı bol olsun.” deyimi kullanılır. Deyimin kökü çok eskilere dayanıyor. Kadim zamanlarda ölen kişiler kıymetli eşyalarıyla gömülürmüş. O eşyaları kullanıp mutlu olacakları varsayılırmış. Bu sefer mezar hırsızları çoğalmış. Bunun üzerine mezarların üzerine dağ gibi toprak yığarak hırsızlık önlenmek istenmiş. Anadolu’da bu tür toprak yığını olan yerlere höyük de denir.

"Toprağı bolsun.” deyimi mezarın üzerinde toprak fazla olsun. Hırsızlar onun kıymetli eşyalarını çalamasın, ölmüş kişi de böylelikle mutlu olsun, anlamında kullanılmaktadır. Bizim kültürümüzde toprağı bol olsun denmez. Allah rahmet etsin denir yada mekanı cennet olsun denir. Ama bilmeden bu deyim kullanılmaktadır.

Daha bunun gibi nice kelime ve deyim vardır. Ben sadece örnek kabilinden yazdım.

Forumda katkı sağlayacaklarla bu konudaki bilgilerimiz zenginleşecektir.

Av. Durdu GÜNEŞ

Benzer bir konu: http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=23519

Durdu Bey'e öncelikle teşekkür ediyorum ve galat-ı meşhur şeklinde yaygınlaşan sözlere ben de bir örnek vermek istiyorum: Halk arasında "ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz" diye bilinen sözün aslı "Ane gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz"dır. Buradaki "Ane" Bağdat yakınlarındaki büyük bir uçurumun adıdır. "yar" kelimesi ise Türkçe kökenli bir kelime olup, bilindiği gibi "uçurum" anlamına gelmektedir. Yani aslında bu sözle anlatılmak istenen; Ane gibi uçurum, Bağdat gibi de şehrin olmayacağıdır.