Çalışılmayan Hafta Tatili Günü İçin Yıpranma Primi Ödenebilir Mi?

4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçilere, 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun uyarınca çalıştırılmadıkları hafta tatili (Pazar günü ) için işveren tarafından bugünün ücreti bir iş karşılığı olmaksızın tam olarak ödenir ve çalıştırılmadan ücret ödenen bu süreler 4857 sayılı Kanunun 55 inci maddesi uyarınca çalışılmış gibi işçinin hizmetinden sayılır.

4857 sayılı Kanunun 50 inci maddesi uyarınca, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde, fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar dikkate alınmaz. Dolayısıyla işçilerin tatil ücretleri baz (çıplak) gündelikleri esas alınarak ödenir. Ancak, anılan Yasanın 45 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, sözleşmelerine hüküm konulmak kaydıyla, işçilerin Yasa ile belirlenmiş tatil gündeliklerinin, yıpranma primi, ağır vasıta zammı, yemek yardımı gibi ek ödemeler ile genişletilerek ödenmesi mümkündür.

Yıpranma primi, sözleşmeden doğan bir işçilik hakkıdır. Bu haktan kimlerin nasıl yararlanacağı sözleşmelerde belirtilir. Sendikalara ve bunların faaliyet gösterdikleri iş kollarına göre işçilere sağlanan bu hakkın farklı şekillerde düzenlendiği görülmektedir. Hak kazanma, kimi sözleşmelerde fiilen çalışmaya, kimi sözleşmelerde gündeliğe hak kazanmaya ve kimi sözleşmelerde de prim ödenmesi öngörülen pozisyonlarda çalışmış olmaya bağlanmaktadır. Fiilen çalışmış olmaya veya gündeliğe hak kazanmaya bağlı olarak yapılan ödenmelerde pek sorun yaşanmamaktadır. Ancak, ilgili pozisyonlarda çalışmış olmaya bağlı olarak yapılan ödemelerde zaman zaman farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Bir görüşe göre, yıpranma primi ile ilgili olarak sözleşmelerin, (….. pozisyonlarında çalışan işçilere, ….. ödenir.) ifadelerindeki çalışan sözcüğü ile sadece fiili çalışmaların kastedildiği, bir diğer görüşe göre ise, bu ifade ile hem fiili çalışmaların hem de çalışılmış sayılan sürelerin kastedildiği ileri sürülmektedir. Bize göre, fiilen sıfatı ile nitelendirilmediği sürece, çalışan sözcüğü ile sadece fiili çalışmalar değil, aynı zamanda çalışılmış sayılan süreler de kastedilmektedir. Yani söz konusu pozisyonların görevlerini yapmak üzere görevlendirilmiş olmak bu prime hak kazanmak için yeterli olmaktadır. Bu ifadenin geçtiği sözleşmelerde, aksine bir hüküm olmadığı sürece, işçinin fiilen çalışmış olup olmadığına bakılmaksızın gündelik ödenen her bir gün için bu primin ödenmesi gerekir.

Yıpranma primi ödenmesi öngörülen pozisyonlarda çalışan (görev yapan) ve yasa gereği hafta tatilinde çalışmayarak gündeliğe hak kazanan işçilere, sözleşmelerinde hafta tatili günü için yıpranma primi ödenmeyeceğine dair açık hüküm bulunmaması kaydıyla, fiili çalışmaya bağlı olarak gündelik ödenen diğer günlerde olduğu gibi hafta tatili günleri için de yıpranma primi ödenmesi gerektiği düşünülmektedir.

Şimdi bu hususu yürürlükte bulunan iki toplu iş sözleşmesinden örnek vererek somutlaştırmaya çalışalım:

I-TES-İŞ Sendikası ile KAMU-İŞ Sendikası arasında DSİ ve bağlı işyerleri için bağıtlanan 14. Dönem İşletme Toplu İş Sözleşmesi’nin Ağır Vasıta ve Yıpranma Primi başlıklı 103 üncü maddesinin ikinci fıkrası, “2) Bürolarda istihdam edilen işçiler hariç olmak üzere; çeşit ve büyük-küçük ayırımı yapılmaksızın tüm atölyelerde fiilen Formen, Bakım Onarım Formeni, Atölye İmal ve Tamir Kontrolörü, Posta başı, Ustabaşı, Usta, Usta Yardımcısı, Atölye Yağcısı görevlerinde çalışanlar ile Seyyar Tamirhane Usta ve Yardımcılarına ve Kanalet, Beton Boru, Direk Fabrikalarında çalıştırılan İşçilere çıplak yevmiyelerinin % 5` i tutarında yıpranma primi ödenir. Bu ödeme senelik izin, ücretsiz izin ve raporlu günler dışında kalan günler için yapılır.” Şeklindedir.

Bu düzenlemede hafta tatili, yıpranma primi ödenmeyecek günler arasında sayılmadığı için söz konusu işçilere, çalıştırılmadıkları hafta tatili günü için yıpranma primi ödenebilecektir.

II-YOL-İŞ Sendikası ile Uşak İl Özel İdaresi adına TÜHİS arasında imzalanan 3. Dönem Toplu İş SözleşmesininYıpranma Primi başlıklı 96 ıncı maddesi, “Senelik izin, ücretsiz izin ve raporlu günlerde ödenmemek, müktesep hak sayılmamak ve başkaca ödemeyi etkilememek kaydıyla;……………….pozisyonlarında çalışan işçilere, çıplak yevmiyelerinin %20’si, diğer işçilere ise %15’i oranında yıpranma primi ödenir.” Şeklindedir.

Bu düzenlemede de yıpranma priminin ödenmesinde fiilen çalışma şartı getirilmemiş ve bu ödemenin yapılmasında hafta tatili günü hariç tutulmamış olduğundan, kapsam dâhilindeki işçilere hafta tatili gündeliklerine ilâveten yıpranma primi ödenebilecektir.

İş Kanununun 50. maddesinde, primlerin hafta tatili ve genel tatil günlerinde verilecek ücretlerin hesabına dahil olmayacağı öngörülmesine rağmen, bu hükmün nispi emredici niteliği dikkate alındığında toplu iş sözleşmelerindeki işçinin daha lehine ola hükümlerin uygulanması gerekmektedir.