Bİr ÇeŞİt Kafa Mİkserİ, Komplo Teorİlerİ

BİR ÇEŞİT KAFA MİKSERİ, KOMPLO TEORİLERİ

Durdu GÜNEŞ

Çocukluğumuzda körebe oyunu oynardık. “sağım solum, önüm arkam sobe “ derdik. Günümüzde sağımız solumuz önümüz arkamız komplo teorileriyle dolu.

Artık her şey bildiğimiz, gördüğümüz ve sandığımız gibi değil, arkasında başka oyunlar, başka senaryolar var duygusuyla yaşıyoruz. Çoğumuz günlük hayatta karşılaştığımız olayların bir kukla gösterisi gibi olduğunu düşünüyor görünmeyen ellerin başka oyunlar oynadığını sanıyoruz.

Bu düşünme ve algılama biçimi herhangi bir bilgiye dayanmayan ve doğruluğu/yanlışlığı ispatlanmayan bir kurgudan beslendiği için sağlıklı düşünmeyi ortadan kaldırıyor. Yerini vehimler, korkular, dedikodular, endişeler alıyor.

Komplo teorilerini ortaya atanlar eski kâhinler gibi kimsenin bilmediğini bilen önemli kişiler haline geliyor, yazılı ve görsel medyada arzı endam ediyorlar. Söyledikleri sanal kurgular toplumda yankı buldukça yeni senaryolar üretiyorlar.

Bilgi kirliliğinin had safhada olması, gündemin çok hızlı değişmesi karşısında komplo teorilerinin hangisinin doğru hangisinin yanlış olduğunu sorgulamadan zaman akıp geçiyor.

Komplo teorilerinin epidemik bir vaka gibi toplumda yaygınlaşması sonucu bu teorileri üretenler ve yayanlar birbirine karışıyor. Herkes kendi çapında komplo teorisyeni oluyor. Evindeki karısı ve çocukları arasındaki ilişkileri bile çözmekten acizken süper güçlerin dünya üzerindeki planlarını detaylandırabiliyor. (sanki bizzat bu plan çalışmalarında bulunmuş gibi) Sıradan bir vatandaş bile artık gazete ve televizyon haberlerinden yola çıkarak korku, kaygı ve vehimleri doğrultusunda komplo teorilerini yeniden düzenleyebiliyor.

Komplo teorilerine ilgi neden yüksek olmaktadır?

Komplo teorileri; okumayan, düşünmeyen, analitik bakış açısına sahip olmayan kişilerin çoğunlukta olduğu toplumda daha hızlı gelişme eğilimi gösterir. Bilgi alanımıza giren ve emin olduğumuz hususlarda komplo teorisinin yeri yoktur. Onun için bilgi eksikliği, düşünme yetersizliği, değerlendirme zafiyeti karşısında komplo teorileri etkin olmaya başlar.

Yönetimde şeffaflığın ve demokratik düzenin olmaması, iletişim kanallarının tıkalı olması durumunda komplo teorileri zemin bulur. Zaten şeffaf olmayan bir yönetimin halkın tepkisinden dolayı bir şeyler gizliyor duygusu verir.

Diğer yandan şeffaf ve demokratik olmayan, ifade özgürlüğünün rahat kullanılmadığı yönetimlerde ahlaki çöküntü, siyasi ve ekonomik belirsizlikler olur. Bu durumda bir şeylerin ters gittiğini gören halk görünen tablonun ötesinde alternatif izahlarla komplo teorilerini üretir. Ya da üretilen teorilerin yayılmasını sağlar.

Gerek toplumda gerekse yönetimde güven duygusu kalmamışsa korku ve kaygılar yeni komplo teorilerinin üretilmesine ve yayılmasına yol açar.

İnsandaki korku ve umut duygusu komplo teorilerinin duygusal zeminini oluşturur. İnsanlar korktuğu ya da umut ettiği şeylerle ilgili dedikodulara ve komplo teorilerine inanma eğilimindedir. Onun için korkuyu besleyecek felaket senaryoları daha hızlı yankı bulur.

Komplo teorileri hem kişisel hem sosyal zararlara yol açar.

Komplo teorileri düşünce sağlığını bozar. Doğruluğu ya da yanlışlığı tam tespit edilemeyen teoriler paranoyak vehimlerin gelişmesine yol açar. Her olayın arkasında muhtemel başka sebeplerin olduğu düşüncesi ikircikli, endişeli birçok varsayımı gündeme taşır.

Kişiler farkına varmadan teorilerin ayaklı gazetesi haline gelir, kişisel sorunlarını konuşmaktan veya çözmekten ziyade komplo teorilerinin tasasını yaşar. Bu durum kişilerin hayat gerçeklerinden kopmasına yol açar.

Kişinin üretkenliği ve yaratıcılığı için odaklaşma önemlidir. Komplo teorileri kafa sadeliği içinde bir konuya odaklanmayı sekteye uğratacağından üretkenliği zedelemektedir.

Komplo teorilerinin zihinlere yerleşmesi, kişilikli, özsaygısı yüksek, özgüven sahibi olmayı da devre dışı bırakır. Geleceğe güven içinde bakmak zorlaşır.

Kişilerin komplo teorilerine itibar etmesi kendini gerçekleştiren kehaneti doğurur. İnsan düşüncesinin belli bir senaryoya odaklanması, korkulan şeyin başa gelmesini sağladığı konusunda yaygın inanç vardır. “Sakınan göze çöp batar.” Sözü bu gerçeği yansıtmaktadır.

Her olayın gizli güçler tarafından yönlendirildiğini düşünmek kişilerin kendini aciz hissetmesini doğurur. Bu durum kişilerin olaylar karşısında çözüm üretme yeteneğini dumura uğratır.

Komplo teorilerinin birçoğu da toplumu yönlendirmek, manipüle etmek, kontrol etmek amaçlı olarak çıkarılabilir. Teorilerin masum yayıcısı olanlar farkında olmadan toplum zararına gizli güçler yararına hizmet edebilirler.

Komplo teorilerine karşı neler yapılmalı?

Yönetimde şeffaflık, yönetim adına oluşacak komplo teorilerini ortadan kaldırır. Onun için yönetimin hukuk ve demokrasinin icaplarına uygun bir şeffaflık taşıması sorunun çözümünde önemli yer tutar.

Komplo teorilerinin fazla yaygınlaşmaması için kişilerin; yalan, dedikodu, rivayet, şehir efsanesi gibi gerçekliği şaibeli olaylardan uzak durabilecek, analitik bir bakış açısına sahip olması gerekir. Bu durum okumayı, düşünmeyi, mantıklı olmayı, bilime ve gerçeğe önem vermeyi gerektirir. Mantık, felsefe ve bilim kitapları okumak doğru düşünme melekelerimizi geliştirir. Kesin bilgiye dayanmayan duyumlara göre hareket etmek akıllı insanların tavrı olmaz.

Bilgilenme kaynaklarının doğru kanallardan elde edilmesine dikkat edilmelidir. Gazete, televizyon gibi medya araçları çoğu zaman tiraj ve reyting kaygısıyla olayları tahrif etme, saptırma ve popüler hale getirme eğilimindedir. Bu durum gerçekliğin değişik algılanmasına yol açar. Temel ve doğru kabul edilen kaynaklar dışındaki haber, yorum ve fikirleri çok ihtiyatla karşılamak gerekir.

Veri olmadan bilgi, bilgi olmadan, doğru düşünce olmayacağı gerçeğinden hareketle, kaynağı belirsiz, doğruluğu ispatlanamayan rivayetlerden uzak durarak komplo teorilerinin zararlı etkisinden korunabiliriz.

Komplo teorileri, düşünce sistemi tam oturmamış boş beyinleri rahat istila eder. Onun için beyinlerimizi doğru veri, bilgi ve düşünceyle donatmak gerekir.