YaraticiliĞi Tetİkleyen Mİzah

YARATICILIĞI TETİKLEYEN MİZAH

Av. Durdu GÜNEŞ

Yazıya başlamadan önce özel bir parantez açarak yaratıcılık kavramı üzerine bir açıklama yapmak istiyorum.

Yaratıcılık kavramı eski dilde inşa ve ibda kavramları ile ifade ediliyordu. İnşa kavramı var olan şeylerden yeni bir şey oluşturma, yapı yapma, kurma anlamında, ibda kavramı ise yoktan var etme anlamındaki yaratma anlamında kullanılıyordu.

Diğer yandan Kuranda insan için“Sonra onu şekillendirip ona ruhundan üfledi.” ayeti yer almaktadır. İnsanda bu nedenle ilahi özellikler vardır. Yaratıcılık da bu özelliklerden biridir. Ama bu insana mahsus bir yaratıcılıktır. Allaha mahsus yaratıcılıkla karıştırılmamalıdır.

Günümüzde inşa ve ibda kavramları kullanılmayarak, bu sözcüklerin yerine yaratıcılık kavramı kullanılır olmuştur.

Durum böyle olunca inşa anlamındaki insana mahsus yaratıcılıkla, yoktan var etme anlamındaki Allaha mahsus yaratıcılık birbirine karışarak bir anlam bulanıklığına yol açmaktadır. Yanlış anlaşılma çekincesiyle yaratıcılık kavramı birçokları tarafından tereddütlü kullanılıyor ya da hiç kullanılmıyor.

Yazı boyunca kullanacağımız yaratıcılık kavramı eski dilde yer alan inşa anlamında ve insana mahsus yaratıcılık kastedilmektedir.

Yaratıcılık kavramının kullanılmaması beraberinde düşüncede fikirde ve üretmede yenilik getirmeyi de olumsuz etkilemektedir. Çünkü biz kavramlarla düşünüyoruz. Önemli kavramları zihnimizden sildiğimizde ona mahsus düşünce geliştirmeyi de ortadan kaldırmış oluruz.

Yaratıcılığın çok değişik tanımları yapılmıştır. Yaratıcılık genel olarak yeni şeyler ortaya koyma yeteneği olarak tanımlanabilir. Bu yeni bir fikir, eser, yöntem olabilir.

Yaratıcılığın doğuştan gelen bir yetenek olduğunu söyleyenler olduğu gibi sonradan geliştirilen öğrenilen bir yetenek olduğunu kabul edenler vardır.

Her insanda bir yaratıcılık potansiyeli vardır. Ancak bu eğitim ve yaratıcılık yöntemleriyle geliştirilebilir.

İnsanlığın gelişmesi, temelinde yaratıcı düşünce vardır. Yaratıcı düşünce ile bizler hayvanlardan farklı olarak sürekli gelişme kaydederiz.

Ülkemizde yaratıcılık kültürüne o kadar çok ihtiyacımız var ki. “Eski köye yeni adet getirme. Böyle gelmiş böyle gider. İcat çıkarma” gibi sözlerle yaratıcı yeteneklere ket vururuz.

Yaratıcı düşünceye sahip olanlarda; mizah, matematik, estetik ve felsefe yeteneği de vardır. Yaratıcılık ve mizah arasında çok yakın ilişkinin olduğu tespit edilmiştir.

Bir grup öğrenci üzerinde yapılan bir araştırmada, öğrencilerin bir kısmına ciddi diğer bölümüne komedi filmi izlettiriyor. İzleme sonrası yapılan testte komedi filmi izleyenlerin yaratıcılık seviyeleri diğerlerine oranla daha yüksek çıkıyor.

Mizah ve Yaratıcılık Arasındaki Benzerlikler:

Mizah ve yaratıcılık özgür düşünmeyi ve bağımsız olmayı gerektirir.

Mizah ve yaratıcılıkta eleştirel düşünce vardır.

Mizah ve yaratıcılık esnek düşünme sonucu ortaya çıkar.

Mizah ve yaratıcılık alışılagelen kalıpları değiştirir.

Mizah ve yaratıcılıkta özgün olmak esastır.

Mizah ve yaratıcılıkta hata yapmaktan korkmaya yer yoktur.

Mizah ve yaratıcılıkta önyargılar yıkılarak ilerlenir.

Mizah ve yaratıcılıkta farklılıklar arasında orijinal bağlantılar kurulur.

Burada kastettiğimiz mizah; düşündüren, güldüren zekâ ürünü mizahtır. Şive farklılıkları, argo ve küfür ile veya cinsel içeriğinden kaynaklanan salt güldürme amaçlı mizah ürünleri yazımız kapsamı dışındadır.

Mizahın yaratıcılığı körüklediği eğitimciler tarafından da kabul gören bir düşüncedir.

Şimdi işin felsefi tarafına fazla dalmadan birazda fıkra yardımıyla yaratıcılık ve mizah ilişkilerine açıklık getirelim.

Mizah Yaratıcılığı Nasıl Tetiklemektedir?

1- Mizah yaratıcılıktaki farklı bakış açısını geliştirir.
İki batılı turist Afrika’da safariye çıkmış ve yanlarına da iki yerli almışlar. Ormana girdiklerinde yolu kaybetmeyelim diye büyük bir ağaca çaput bağlamışlar. Avlanma sonrası otele dönmek istediklerinde, çaput bağladıkları ağacı bulamayıp paniğe kapılmışlar. İki batılı turist korku içinde “Eyvah ormanda kaybolduk.” diye söylenirken, yerliler ise gayet sakin “Hayır biz kaybolmadık. Biz buradayız. Çaput bağladığımız ağaç kayboldu.” demişler.

2-Mizah yaratıcılıktaki alternatifli düşünmeyi geliştirir.
Temel arkadaşı Dursun’a dert yanmış “Muhasebecimle karımı divan üzerinde densizlik yaparken yakaladım.” demiş, “ama ne yapacağımı düşünüyorum.” Aradan zaman geçmiş karşılaşmışlar Dursun sormuş “ O meseleyi ne yaptun?” Temel “O mesele halloldu” demiş. Dursun “Muhasebeciyi mi öldürdün?” “hayır” demiş Temel “Bütün defterler onda ölse, ben mahvolurum.” “Karıyı mı boşadın?” “ Hayır çocuklar var, perişan olurum. Dursun bu kez “Peki nasıl hallettin?” deyince Temel “Divanı sattum.” demiş.

3-Mizah yaratıcılıktaki kavramları farklı anlamda kullanmayı geliştir.
Dört fakir Yahudi çok yakın arkadaşlar. İçinden bir tanesi çok zengin olmuş. Bir davet verecek. Diğer üç fakir arkadaşı duymuş, gelmişler. “Bizi de davet et, bizde istifade edelim.” Zengin Yahudi “Olmaz sizin üstünüz başınız çok kötü davetin tadını kaçırırsınız.”demiş. Fakir Yahudiler “ Eğer sorun elbiselerimizse onu elbiselerimizi değiştiririz.” deyip davetiyelerini almışlar. Davet günü zengin Yahudi bakmış ki arkadaşları yine eski ve pis elbiselerle gelmiş. Hemen yanlarına yaklaşıp “Rezil ettiniz beni, hani elbiselerinizi değiştirecektiniz?” Fakir Yahudi’nin biri sakince “ Biz elbiselerimizi değiştirdik.”demiş. “Ama biz fakir adamız, nerden yeni elbise alacağız. Benim elbisemi arkadaş giydi, arkadaşınkini ben giydim böylelikle değiştirdik.”
3-Mizah ve yaratıcılıkta farklı durumlar arasında orijinal bağlantı kurulur.
Pazarda kellik ilacı satan delikanlının başı kelmiş. Kadının biri yanaşıp “Senin başın kel saçın yok ki kellik ilacı satıyorsun.” demiş. Satıcı başını sallayıp “Yürü git bacım. Kardeşim de aşağıda ikizlere takke satıyor. Ama kimse sormuyor. Senin ikizlerin var mı diye” demiş.
4-Mizah ve yaratıcıkta özgünlük esastır. Sürekli yeni şeyler üretmek gerekir. Okuyucu tarafından ne yazacağı tahmin edilen mizah yazarı artık bitmiş sayılır. Çünkü beyin öğrendiği her yeni şeyle kalıplar oluşturur ve yeni şeyleri bu kalıplarla değerlendirir. Mizah sürekli bu kalıpları bozarak zihni tuzağa düşürür. Yaratıcılıkta mevcut kalıpları değiştirerek ortaya çıkmaktadır. Mizah ve yaratıcılıkta alışılagelen kalıplar kırılır.
Bir İngiliz, bir Fransız, bir Endonezyalı ve bizim Temel bir tren kompartımanında gidiyormuş. Temel Endonezyalıya bakıp “Sen bu âlemde yenisin galiba” demiş.
5- Mizah ve yaratıcılık ancak otoriteye karşı çıkarak ilerler.
Nasreddin Hoca ile Timur hamamda yıkanırken Timur sorar “ben kaç akçe ederim.” “Elli akçe der. Nasreddin Hoca “Timur “bre gafil üzerimdeki peştamal elli akçe eder.” deyince Nasreddin Hoca, “Bende zaten ona değer biçtim.” der.

Mizah ve yaratıcılıkla ilgili örnekleri uzatmak mümkündür. Ancak mizahla; zihinsel esneklik, eleştirel yaklaşım, zihnin özgürleşmesi, beynin keyiflenmesi gibi kazanımların yaratıcılığı da harekete geçirdiğini bilmek yeterli sanıyorum.

Mizahla İlgili Neler Yapılmalıdır?

1-Çocuklarda mizah yeteneğinin gelişmesi için komedi filmlerinin izlettirilmesi, mizah dergilerinin, mizah kitaplarının okutulması sağlanmalıdır. Yaratıcı düşünce açısından Türkçe ve edebiyat derslerinde mizaha gereken ağırlık verilmelidir.
2-Toplumun seçilmişleri olarak siyasetçilerin, özellikle parti liderlerinin argo, küfür ve galiz ifadelerden kurtulması, gerginliğin azaltılması ve yaratıcılıklarının artırılması için mizah eğitimi almaları ya da en azından mizah danışmanı bulundurmaları örnek olmaları açısından çok önemlidir.
3-Mizah bir çeşit neşeli düşündürme sanatıdır. Mizah; gevezelik, sululuk, ciddiyetsizlik olarak algılanmamalıdır. Kişisel gelişim kursları gibi mizah kültürü kursları açılarak mizah ve yaratıcılık işlenmelidir.
4-Mizahın yaratıcı düşünce işlevini tam yapması için eğitimde, kültürde, siyasette doğru algılanması ve geliştirilmesi gerekir. Sadece kuru övünme ile Nasreddin Hocanın torunlarıyız diyerek mizahta yeni atılımlar ve açılımlar yapamayız.

Mizahı ve yaratıcı düşüncesi gelişmiş güler yüzlü bir toplum olmayı diliyorum.

Okumaktan büyük zevk aldığım yazınız için teşekkür ederim.

Saygılarımla.