BARTER, UYGULAMASI ve İŞLEMLERİ

Günümüzde değiş-tokuş birimi olarak, en çok kullanılan aracın para olduğu hepimizce bilinmektedir. Bununla birlikte, özellikle nakit akışının dar bir dönemece girdiği sıralarda, diğer anlamıyla kriz ortamlarında, gerçek veya tüzel kişiler mali sıkıntılarını atlatmak ve piyasada var olabilmek amacıyla bir takım yollara başvurabilirler. Özellikle iflas aşamasında olan bir gerçek ya da tüzel şahsın en çok ihtiyacı olan durum, elinde kalan stokları eritmek ve bunun karşılığında yeni mal veya hizmet alarak ticari hayatını idame ettirmektir.
Ticari hayatın bir gereği olan devamlılık şartı, özellikle, kriz dediğimiz ekonomik darlık ortamlarında şahısları farklı yollara sevk edebilmektedir. Bu yollardan bir tanesi de günümüzün genç kurumlarından bir tanesi olan Barter sistemidir.
Barter, kelime anlamı olarak İngilizceden tam haliyle çevrildiğinde takas olarak geçmekte ise de özellikle hukukumuz açısından takas kurumuna çok da benzememektedir. Yine trampaya yaklaşmakta, ama ondan modern farklılıklar arz etmektedir.
Zira takas kurumunda maldan arta kalan değerin verilmesi söz konusudur.
Bununla birlikte, trampada mülkiyetin taahhüdünün yanı sıra arta kalan bir değerin verilmesi taahhüdü yer almamaktadır.
Bu sebeple Barter Sistemi, bu her iki kurumu da aşmaktadır.
Terim olarak ‘Barter’, ‘takas’ anlamına geliyor. Ancak Barter ticaret sistemi, bilinen birebir karşılıklı takas işlemlerinden farklı gelişmiş bir sistemdir. Satın alınan mal ve hizmetin bedelinin üretilen mal ve hizmet ile ödendiği bir finans ve ticaret sistemidir. Nasıl mı? Örneğin, iki kişiden birinin arabaya, diğerinin ise traktöre ihtiyacı var. Bu kişilerin birinin elinde ihtiyaç fazlası araba ve diğerinin elinde de fazladan traktör var. İhtiyaçlarının farkında olan bu iki kişi, karşılıklı anlaşarak traktör ve arabayı değişiyor. Hem de hiç para kullanmadan. İşte, Barter sisteminin temelinde de bu yatıyor zaten. Yani hiç para kullanmadan bir malın diğer bir malla değiştirilmesi işlemini yapmaktadırlar. Ancak maldan arta kalan değer veya taahhüt işlemleri ile ilgili bir değişim söz konusu olmayıp, işlemler tamamen cari hesap kartlarına bağlanmakta ve kalan borç veya alacak cari hesap doğrultusunda diğer üyelerden de organizatör vasıtası ile temin edilebilmektedir. Tabii, bu işlemlerin tamamı neticesinde organizatöre bir komisyon ödenmektedir.
Sisteme Dâhil Olma
Yukarıda belirttiğimiz üzere Barter sisteminde para yerine mal veya hizmet döner. Para ise sadece muhasebe kayıtlarında yerini alır. Asıl değiş-tokuş aracı mal veya hizmettir. Sistemin işleyişine göre üye, ihtiyacı olan mal veya hizmeti, sistemdeki bir başka üyeden nakitsiz temin eder. Bedelini ise satıcı işletmeye(üye) değil, sisteme borçlanır. Aynı şekilde, borcunu da üyeye değil, kendi ürettiği mal ve hizmeti sisteme satarak öder.
Sistemin işleyiş süreci üyelik ile başlar. Sisteme üye olunurken, organizatöre (Barter Şirketi) belli bir üyelik aidatı ve KDV ödenir. Bunun yanında üyelik için Teminat(Tahvil veya hazine bonosu ya da Teminat mektubu veya Satım) verilir. Bu işlemlerden sonra organizatör üyeye bir cari hesap açar ve tüm işlemleri bu cari hesap üzerinden kaydedilir. Sürece dâhil olmanın en avantajlı yolu, teminat aşamasında, alımdan önce satım sunmaktır. Bu halde üye teminat sunma yükümlüğünden kurtulmaktadır.
Üyelik işlemlerinden sonra bildirim süreci(Arz ve Talep Listeleri) işlemeye başlar. Hazırlanan arz ve talep listelerine göre üye alım-satım işlemlerini gerçekleştirir.
Liste sunumu ile birlikte gerekli işlemlerin tamamlanması durumunda, Barter üyeye bir çek verir. Ancak burada bahsi geçen çek, hukukumuzda düzenlenen Kambiyo Evrakı niteliğini taşımaz. Adı geçen çek, yalnızca taraflar arasında işlemin yapıldığını kanıtlamak açısından kullanılan bir işlemdir. Nitekim üye, Barter’dan aldığı çeki ciro edemez.
Sistemin Hukuki Boyutu
Ticaret Hukuku Açısından
Barter Şirketi, alıcı ve satıcı firmaları karşı karşıya getirmekte ve bunların mal ve hizmet alışverişlerine bir nevi aracılık yapmaktadır. Bunun karşılığında ise, yılık üyelik bedeli+işlem bedeli komisyon almaktadır. Bu durumda organizatörün(Barter) yaptığı iş Ticari İşler Tellallığıdır.
Borçlar Hukuku Açısından
Barter Sözleşmesi, sistemimizde açıkça tanımlanmamıştır. Zira bu sözleşme içeriğinde Kefalet, Alacağın Temliki, Trampa ve Takası barındırmaktadır.
Bu halde, Barter Sözleşmesi Borçlar yasasına göre “Akit Serbestîsine Dayanan” ATİPİK bir sözleşmedir.
Sonuç
Kurum şeklinde organize bir piyasada mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu olarak ifade edilen Barter, ülkemizde son yılarda fazlasıyla kullanılmaya başlanmış bir finansman ve pazarlama tekniğidir.
Ne var ki uygulamanın aksine ülkemizde, Barter Şirketlerinin statüleri hukuki bir zemine oturtulmamıştır.
Bu şekilde bir yapılanmanın Kooperatif olduğunu savunlar olduğu gibi, yapının bildiğimiz adi şirket vasfını taşıyabileceğini savunan çeşitli doktrin görüşleri bulunmakta ise de, netice itibariyle kurumun varlığı yadsınamaz. Aynı zamanda ticari hayatın farklı bir yoldan idamesini sağlayan bu kurumun kendi adı ile hukukumuzda yer alması da bir gerekliliktir. Zira bu kurum kendi içerisinde kendine has özellikler arz edip, diğer yapılaşmalardan tamamen farklılıklar arz etmektedir.

Saygılarımla.

Av. Peyami AYDOĞDU
Not: Sistemin muhasebesel kaydı ile ilgili makale ayrıca yayınlanacaktır.