hisselerin haczi ve paraya çevrilmesi

halka açık şirketlerin ve halka açık olmayan şirketlerin hisseleri üzerinde haciz usulünün ve bu hacizden sonra paraya çevrilme usulünün nasıl olduğu hakkında bilgi almak istiyorum. Saygılarımla...

Aslında sorunun cevabı çok uzun , Talih Uyar dan yapılan alıntı sorunuzun cevabı olacaktır.

§b. ŞİRKET HİSSESİNİN HACZİ

Buradaki «şirket hissesi»nden maksat, «bir hisse senedine bağlanmamış olan» ticaret şirketi hisseleridir. Yani; kollektif, komandit, limited şirket hisseleri ile kooperatif şirket hisseleridir.(2)

Bir «hisse (pay) senedine bağlanmış olan» şirket hisseleri (anonim şirketler ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler) İİK. mad. 88/I gereğince; «menkul malların haczi» hakkındaki hükümlere göre haczedilir (TK. mad. 145/II).

Yani bu hisse senetleri, -fiilen el konularak- haczedildikte sonra, icra dairesi tarafından muhafaza edilir.(3)(4)

Hisse senedi yerine geçmek üzere çıkarılmış olan ilmuhaberler (TK. mad. 411) de, hisse (pay) senetleri gibi haczedilirler.

aa) Anonim şirket hisselerinin haczi:

Bu şirketlerde -az önce belirttiğimiz gibi- borçlunun ortağı bulunduğu anonim şirkette hisse (pay) senedi veya ilmuhaber çıkarılmışsa, bunlar «fiilen el konularak» haciz edilebilir ve icra dairesi tarafından muhafaza edilir (İİK. mad. 88/I).

Buna karşın, borçlunun ortağı bulunduğu anonim şirkette hisse (pay) senedi ya da ilmuhaber çıkarılmamışsa, borçlunun bu hissesine (payına) çıplak pay denilir ve bu pay borçlu tarafından başkalarına devredilebileceği, rehnedilebileceği gibi, borçlunun alacaklıları tarafından da haciz edilebilir.

İİK. mad. 94/I’de değişiklik yapılmadan önce, borçlunun anonim şirketteki payı -hem anonim şirkete gidilip, “şirkette haciz tutanağı düzenlenerek”- İİK. 94/I’e göre ve hem de -şirkete «haciz ihbarnamesi» gönderilerek- İİK. mad. 89’a göre haciz edilebiliyordu.(5)(6) İİK. mad. 94/I’de -«uygulamada çıkan tereddütleri gidermek amacıyla(7)»- 4949 sayılı Kanun ile -13.7.2003 tarihinde- değişiklik yapıldıktan sonra artık «çıplak pay»ın İİK. mad. 89’a göre şirkete «haciz ihbarnamesi» gönderilerek haciz edilememesi(8) ve icra müdürünün (yardımcısının) bizzat anonim şirkete giderek haciz işlemini pay defterine işlenmek suretiyle gerçekleştirmesi gerekir.(9)

Ancak hemen belirtelim ki; pay haczi, pay defterine işlenmemiş dahi olsa, «payın haciz edildiği» hususunun şirkete bildirildiği tarihte, pay haczedilmiş olur (İİK. mad. 94/I, c: 4)


(2) «Âdi şirket hisselerinin haczi», ileride; «elbirliği mülkiyeti (iştirak halinde mülkiyet) hissesi» konusunda açıklanmıştır...

(3) Ayrıntılı bilgi için bknz: UYAR, T. İcra ve İflas Kanunu Şerhi, 2005, C:5, s:7569 vd.

(4) Bknz: 12. HD. 8.3.2005 T. 351/4722; 12.4.2004 T. 4818/8934

(5) Bknz: 12. HD. 18.3.2002 T. 4513/5419; «Şikayetçi 3. kişi olan şirkete İİK’nun 89/1. maddesine göre çıkarılan haciz ihbarnamesinde «borçluların nezdinde mevcut her türlü hak ve alacakları ile borçlunun şirketiniz nezdindeki hisse senedine bağlanmamış hisselerinin dosyamız alacağı için haczine» yazılı olduğu ihbarname içeriğinden borçluların hisse senedine bağlanmamış hisseleri için haciz ihbarnamesinin gönderildiği anlaşılmaktadır. Anonim şirketinin hisse senedine dönüşmeyen payı çıplak pay halindedir. Dairemizin uygulamalarına göre çıplak payın İİK’nun 94. maddesi uyarınca şirket pay defterine işlenmesi veya 89/1 haciz ihbarnamesi gönderilmesi suretiyle haczi mümkündür.
Bu nedenle takip alacaklısının borçluların ortağı oldukları şikayetçi 3. kişiye 89/1 haciz ihbarnamesi göndermesinde bir usulsüzlük bulunmadığından, mercice şikayetin reddine karar vermek gerekirken yazılı gerekçe ile kabulü isabetsizdir.» – 18.3.2002 T. 4491/5437: «Çıkarılmamış hisse senetleri için 89/1. haciz ihbarnamesinin geçerli olacağına, merci kararının çıkarılmış hisse senetlerine ilişkin olması nedeniyle, 89/1. haciz ihbarındaki ibarenin iptalinin doğru bulunmasına ve tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dayandıkları belgelere, temyiz olunan kararda yazılı gerekçelere göre yerinde bulunmayan temyiz sebeplerinin reddiyle usul ve kanuna uygun merci kararının İİK’nun 366. ve HUMK.nun 438. maddeleri uyarınca (ONANMASINA)...» – 1.11.2000 T. 15261/16351: «Anonim Şirketin hisse senedi çıkarılmış ise İİK’nun 88. maddesine göre haciz yapılır. Hisse senedi çıkarılmamış olması halinde çıplak paylarının İİK’nun 89/1 ihbarı tebliği sureti ile haczi mümkündür. 89/1 haciz ihbarına karşı icra müdürlüğüne itiraz edildiğinde bu madde prosedürü gereğince icra müdürlüğünce işlem yapılacağı tabiidir. «89/1 ihbarı çıkarılamayacağı» yolunda merciye yapılan şikayetin reddine karar verilmek gerekirken, yazılı gerekçe ile şikayetin kabulü isabetsizdir.» – 12.5.2000 T. 6490/7804: «İİK’nun 89. maddesinde «...alacak veya sair bir talep hakkı veya borçlunun 3. şahıs elindeki menkul bir malının haczedilebileceği...» öngörülmüştür. Şikayetin, 3. kişi şirket nezdindeki çıkarılmamış hisse senetleri, sözü edilen maddedeki hak kapsamına girdiğinden, 89/1 ihbarı çıkarılmasına engel bir durum yoktur. İİK’nun 94. maddesi uyarınca icra müdürü tarafından yapılacak ihbar keyfiyeti de aynı sonucu doğurur. Bu nedenle 3. kişiye çıkarılan 89/1 ihbarında bir usulsüzlük bulunmadığından şikayetin tümden reddi gerekirken yazılı gerekçe ile kısmen kabulü isabetsizdir.»

(6) Yüksek mahkeme; İİK. mad. 94/I’de, 4949 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önceki dönemde vermiş olduğu bir kararda (4.6.1996 T. 5671/1691) «... Pay senedi çıkarılmaması halinde A.Ş. hissesinin İİK. 94 gereğince haczedilmesi mümkündür. ... Şirket ortakları pay defterine haciz şerhi vermek suretiyle haczin gerçekleştirildiği de kabul edilemez...» demiş, karar düzeltme istemi üzerine -oyçokluğu ile- vermiş olduğu 20.11.1996 T. 12450/14776 sayılı kararında da «... Hisse senedi çıkarılmamış ise, borçlunun 3. kişi nezdinde bulunan ve henüz kıymetli evraka bağlanmamış hisse hakları İİK’nun 94. maddesi gereğince icra müdürlüğü tarafından mahalline bizzat gidilerek ve pay defterine işlenmek suretiyle haciz işlemi yapılabilir...» şeklinde içtihatta bulunmuştur (Bu içtihatların tam metni için bknz: Manisa Bar. D. Nisan/1997, S: 61, s: 35 vd.) Yüksek mahkemenin bu görüşü doktrinde (KARAYALÇIN, Y. Anonim Şirketlerde Çıplak Payın Haczedilmesi ve Paraya Çevrilmesi «Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, XVI, 1999, s: 155 vd.») eleştiri konusu olmuştur...

(7) Bknz: 4949 sayılı Kanuna ait Hükümet Tasarısı Gerekçesi

(8) Karş: KURU, B. İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2004, s: 394; 404

(9) Bknz: 12. HD. 8.3.2005 T. 351/4722; 12.4.2004 T. 4818/8934

dd) Limited şirketlerde:

Ortağın kişisel alacaklısı, ortağın şirketteki kâr payına haciz koyabileceği (TK. mad. 145) gibi, ortağın şirketteki payını da haczettirebilir.(12) Ancak, bu hacizli payın cebri icra yolu ile satışı mümkün değildir. Alacaklının, şirketin feshni isteyip, alacağını tasfiye payından (bakiyesinden) alması gerekir (TK: mad. 522)(13)


(12) Bknz: 12. HD. 26.12.2003 T. 22237/26533; 24.9.2001 T. 1947/5801; 24.3.1999 T. 1955/3781

(13) UYAR, T. Haciz, s: 439 vd.

Yukarıdaki açıklamalar hisselerin haciz usulü ile ilgilidir. Bir sonraki aşama olan ,satış aşaması ve paraya çevirme usulü genel olarak menkul mallar ın paraya çevrilme usulü ile ilgilidir. Hisselerin kıymet taktiri hususuna dikkat edilmelidir.


Saygılarımı sunarım Erdal