BoŞanma Sonrasi Bİrlİktelİk Netİcesİnde Sİgortalinin AyliĞinin Kesİlmesİ

Uygulamada muvazaalı boşanma olarak tabir edilen ve boşanan eşlerin birlikte yaşadığının tespit edilmesi neticesinde sigortalının aylığının kesilmesi sonucunu doğuran 5510 sayılı yasanın 56. maddesinin son fıkrası hakkında aşağıda bilgi verilmiştir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun ‘’ Gelir ve aylık bağlanmayacak haller’’ başlığını taşıyan 56. maddesinin son fıkrasında ‘’ Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar, 96’ ncı madde hükümlerine göre geri alınır.’’ düzenlemesine yer verilmiştir. Bahsi geçen madde hükmüne ilişkin iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine başvuru da bulunulmuşsa da bu talep reddedilmiş olup fıkra halen yürürlüktedir.

Son dönemlerde artan ihbarlar ve Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişlerinin yoğun denetimleri neticesinde çok sayıda sigortalının aylıkları kesilmekte ve ödenen aylıkların iadesi talep edilmektedir.

Boşanmayı düzenleyen Medeni Kanun ve 5510 sayılı yasa da böyle bir kavram yer almamasına rağmen bu durum muvazaalı boşanma olarak adlandırılmaktadır. Başlık olarak muvazaalı boşanma kullanılmasının nedeni de uygulama da bu şekilde bir tabirin kullanılması nedeni iledir. Anılan 56. maddede ‘’ölüm aylığına hak kazanma için eşinden boşanan, hak sahibi sıfatını elde etmek için eşinden boşanan, gerçek boşanma iradesi olmaksızın (muvazaalı olarak) eşinden boşanan’’ ve bunun gibi ifadelere yer verilmemiş olup ‘’eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen’’ ibaresine yer verilmiştir. Böylece yasanın uygulama alanı genişletilmiştir. Dolayısıyla gerek kurumca ve gerekse yargı organlarınca yapılan uygulamalarda daha önce başka bir yargı organınca verilen boşanma kararının, eşlerin gerçek iradelerine dayanıp dayanmadığının araştırılması söz konusu olmayacaktır. Kaldı ‘’anlaşmalı boşanma’’ gibi bir hukuki düzenlemenin varlığının söz konusu olduğu düşünüldüğünde böyle bir araştırmanın sonuç doğurması düşünülmemektedir. Kısaca toparlamak gerekirse eşlerin boşana amacına yönelik yasada herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğinden eşlerin boşanma iradelerinin gerçekliğinin araştırılıp ortaya konulması söz konusu olmamalı, boşanmanın muvazaalı olup olmadığına ilişkin herhangi bir araştırma yapılmamalı, boşanma tarihi itibairyle gerçek boşanma iradesine sahip olsun ya da olmasın maddenin yürürlük tarihi itibariyle her ne sebeple olursa olsun eylemli olarak birlikte yaşadıkları tespit edilen sigortalının aylığının kesilmesi gerekmektedir.

Bu davalarda mahkemenin araştırması gereken husus boşanma gerçek olsun ya da olmasın eşlerin eylemli olarak birlikte yaşayıp yaşamadıklarının araştırılmasıdır. Mahkeme araştırma yaparken tanık beyanlarına başvurmalı, Sosyal Güvenlik Kurumuna gelen ihbarı irdelemeli, Kurum müfettişlerince yapılan inceleme ve düzenlenen rapor değerlendirilmeli, eşlerin yerleşim yerlerinin saptanmasına ilişkin olarak; ikametgah senetleri elde edilmeli Nüfus Müdürlüklerinden saplanan nüfus kayıt örnekleri, adres değişiklik ve nakil belgelerine ulaşılmalı, su, elektrik, telefon aboneliklerinde ki adresler incelenmeli, seçmen bilgi kayıtları getirtilmeli, taraflar çalışıyorsa çalıştıkları işyerlerinde ki adres bilgileri istenmeli, kolluk kuvvetleri eliyle araştırma yapılmalı ve bunların dışında her dosya kendine münhasır olduğu için eylemli birlikteliği gösterebilecek tüm hususlar araştırılmalıdır.

Eylemli birliktelik durumunda kurumca aylığın kesilerek geri istenilmesinin dışında sigortalı hakkında suç duyurusunda da bulunulmaktadır. Hukuk hakimi her ne kadar ceza mahkemesinin kararı ile bağlı olmasa da mahkemelere güven duygusu ve maddi olgulara bağlılık kapsamında; ceza mahkemesince görülüp kesinleşen dava dosyasındaki boşanan eşlerin eylemli birlikteliklerine ilişkin saptamalar da değerlendirmeye alınmalıdır.

Yukarıda bahsedilenler dışında eylemli birlikteliğin tespiti konusunda hakimin takdir hakkı önem taşımaktadır. Hakim takdir hakkını kullanırken boşanmanın sonuçlarını ortada kaldırır nitelikteki birliktelikleri madde kapsamında değerlendirmelidir. Bunun dışında eşlerin belli gün ve aralıklarla bazı günlerde bir araya gelmelerini, müşterek çocuklar yönünden boşanma kararı ile bağlanan veya bağlanmayan ilişkilere bağlı olarak bir araya gelmelerini eylemli birliktelik olarak değerlendirmemelidir.

Aylığın kesilme tarihi ile kurumun geri alım (istirdat) hakkının kapsamına ilişkin olarak; eylemli birlikteliğin başlama tarihi esas alınarak bu tarih itibariyle aylıklar yersiz ödeme kabul edilerek geri istenmelidir. Ancak söz konusu madde 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiş olup eylemli birliktelik daha önce başlamış olsa dahi yürürlük günü öncesine gidilmemelidir.

Yargıtay 10. H.D. 24.05.2012 T. 2012/9562 E., 2012/9499 K. sayılı ilamı konu ile ilgili ayrıntılı açıklama yapmaktadır.