Shakespeare’in “Venedik Taciri” isimli eseri bağlamında kanunların yorumlanması sorun

“Venedik Taciri” adlı eserin kahramanlarından Belmont’lu genç bir hanım olan Portia’nın taliplilerinden Bassanio, Belmont’a gitmek için gerekli parayı arkadaşı ve can dostu olan tüccar Antonio’dan (Venedik Taciri) alır. Antonio, gemileri denizde olduğundan nakit para bulmadığı için Bassanio’ya vereceği parayı Yahudi tefeci Shylock’tan borç alır. Karşılığında da -eğer aldığı borcu gününde ödemez ise- bedeninin herhangi bir yerinden kesilmek üzere yarım kilo et ödemeyi taahhüt eder. (Venedik Yasaları’na aykırı olmadıkça her konuda sözleşme yapılabilmektedir.)


Yukarıdaki paragrafla ilgili olarak; sözleşme yapma özgürlüğü ve sınırları, temel haklar ve adalet bakımından konuyu irdeleyebiliriz; fakat benim asıl sormak istediğim soru olayın devamı ile ilgilidir.


Antonio, ilerleyen zamanlarda gemilerinin denizde kaybolması dolayısıyla borcunu ödeyemeyecek duruma düşer. Shylock, “yarım kilo et alacağını” ister; buna binaen de hukuk uygulayıcılarına, talebini şu şekilde dile getirir: “Sözleşmenin gereği neyse onu alacağım. Aksi takdirde Anayasa’nıza ve şehrinizin, her yurttaşa tanıdığı özgürlüğe gölge düşer. Bana ait olan o et ve ben de onu istiyorum. Eğer vermezseniz, yazıklar olsun yasalarınıza! Venedik’te adaletin gücü yokmuş demek.” Bu durum karşısında çaresiz kalan yasa uygulayıcılarının imdadına zeki bir bayan olan Portia -avukat olmadığı halde kendini avukat olarak tanıtarak- yetişir. Shylock’un bu isteklerine karşılık: “Sözleşmede yalnızca yarım kilo et yazdığı, bu bakımdan da hakkını alırken bir damla kan akıtmaması gerektiğini hatta yarım kilo eti, gramın 1/20’si kadar dahi şaşmadan alması gerektiğini belirtir.”

Yukarıdaki olayla ilgili olarak sormak istediğim iki husus var. Birincisi, Shylock, yapmış olduğu sözleşme ile her ne kadar parasını teminat altına almaya çalışan bir kişi gibi görünse de gerçek amacının karşı taraftaki kişiyi öldürmek olduğu düşünülebilir. Şu halde; her ne kadar da Venedik Yasaları’na göre her konuda sözleşme yapma serbestisi olsa da, bu sözleşmenin özüne bakarak, sözleşmedeki esas amacın parayı teminat altına almak değil, yaşam hakkına müdahale isteği olduğu yorumunu yapabilir miyiz? Sormak istediğim ikinci husus ise, Portia’nın yapmış olduğu savunmaya ilişkin: “Savunmaya baktığımızda; Portia’nın kanunun lafzına sıkı sıkıya bağlı kaldığını görüyoruz. Oysaki işin özüne baktığımızda kan akıtmadan etin kesilmesi mümkün olmayacağı gibi tam olarak yarım kilo et alınması da mümkün değildir.” Bu bakımdan Portia’nın yapmış olduğu savunma yerinde midir, yoksa kanunlar yorumlanırken kanunun lafzına bu kadar bağlı kalmamak mı gereklidir? (Her ne kadar soruları sınırlı tutsam da gözden kaçırdığım, dikkat etmediğim hususları da tartışabiliriz)

Sizce kanunların yorumlanmasında hangi yorum metodunu esas almamız o kanunun daha sağlıklı uygulanmasını sağlar?

Not: Haftalar önce Hukuk Felsefesi Dersinde tartıştığımız bir sorudur.

Sn.mutlakadalet,

Bu soruyu hazırlayan hukuk felsefesi hocası keşke bu kadar yorulmasaymış. Shakespeare'in bu eseri pek de "Venedik Yasaları" nın o günkü durumuna işaret etmeyi amaçlamamıştır.

Aslında bir yahudi olan Shylock, Antonio tarafından yahudi olduğu için açık ve zımni defalarca aşağılanmıştır. Devir dönmüş, Antonio'nun Shylock'a "işi düşmüştür."

Eserde murad edilen sözleşme özgürlüğünün sınırları, temel haklar tartışması değildir. Zaten işin sonunda Portia kendini saklayarak yaptığı savunmasında Antonio'yu kurtarmayı becermiş ve hepimizin vicdanlarına serin sular serpilmiştir.

Shylock'un derdi bir teminat değildir, Shylock, öfkelidir ve intikam için sırasını beklemiş bir adamdır.

Shakespeare'in eserleri edebiyat incelemelerinin konusu olarak kalsa ne güzel olur. Bizler de kanunların yorumu amacıyla böyle zorlamalardan uzak kalmış ve konuyu salt teorik olarak tartışma zevkini tatmış olurduk.

Saygılar.

En temel hak, yaşama hakkıdır. Yaşama hakkı, insan hakkıdır.

Sözleşmenin borcun ödenememesi haline yönelik şartı mutlak butlanla batıldır. Şartın ifası halinde, tacir ölecektir.

Portio'nun savunması zekice bir akıl yürütmesinden ibarettir. Hukuk çerçevesinde gerçek bir savunma değildir. ( Ve az da olsa, hatırladığım bir fıkraya benzemektedir: "Müvekkilinin maktülü öldürmediğini, maktülün maktül olmadığını, hala yaşıyor olduğunu iddia eden avukatın "işte bakın şimdi duruşma salonundan içeri girecek" dediği anda sanık müvekkili dışında herkesin kapıya baktığı fıkra ) Çünkü hukuk yalnızca kanunun lafzından ibaret değildir, lafzın gerekçesi, maddenin konuluş amacı da önemlidir.

Kanunun lafzında soru işaretleri oluştuğunda, yani boşluk bulunduğunda, yorum yaparız. Birden çok yorum metodu sayılabilir, gai yorum, lafzi yorum , serbest yorum, tarihi yorum vs.

Hukukumuzda en çok uygulama alanı bulan da lafzi ve gai yorumdur. Ancak öğretide hangi yoruma ağırlık, daha doğrusu öncelik verileceği tartışmalıdır. Medeni yasa kanunun "sözüyle ve özüyle (eski haliyle lafzıyla ve ruhuyla)" temas ettiği tüm konularda uygulanır der. Bu haliyle sözleşmedeki şart, kanuna uygun değildir. Çünkü hedeflenen bedenden yarım kilo ettir, kişinin ölümü hedeflenmemiş, iradeler açıkça bu yönde buluşmamıştır.

Borçlar yasasının ilk maddesi ise, iki tarafın rızalarını karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıkladıkları anda akit tamam olur der. Bu haliyle akit tamamdır. Ne ki, ikinci edimin gerçekleştirilmesi olanaksızdır. Ölüm gerçekleşmeden bedenden parça eksilmesi (buraya tarihsel yorumu bile katıp, o günün tıp ilmini de ekleyebiliriz) mümkün olmayacaktır.

Sn. Yılmaz'ın, Shakespeare'in eserleri sadece edebi anlamda incelenmeli yorumuna katılıyorum.

Ancak bolca düşünmeye sevkedecek, bunu yaparken hukuk mantığını geliştirecek nitelikte bir soru soran ve yıllar sonra bana hukuk 1.sınıf sıralarını anımsatan öğretim görevlisini de kutluyorum.

Saygılarımla...

HUKUK VE EMPATİ

Bu başlık sanırım bu konuya uygundur. Adem baba, kendi kendine bir bir sözleşme yapar ve der ki Havva" yı bulamazsam kendimden bir parça et koparacağım. Hayat hiç bir zaman kendinden et koparma işini tecrübe etmemiştir, yani bu durumu bilmemektedir. Acısını ve ortaya çıkan durumu kendine nasıl bir zarar verdiğini bilmemektedir. Sonra Havva" yı bulamayınca bıçakla kesmeye başlar ve bu işin kendisine çok zarar verdiğini görür ve kesemez. İşte tam burada demek ki der: Hayatta daha önce tecrübe etmediğim ve tecrübe ettiklerim içinde ise uygulayabilme imkanım olan sonuçları, bir öngörü olarak görsem daha iyi olacak der.

Yani anlatmak istediğim insanların yapabilecekleri ve eğer TOPLUMSAL BİR BÜTÜNLÜK İSEK bize ders verici olmasının yanında toplumun bireylerini tek tek yok edici kurallar-sonuçlar öngörmek sanırım kimseye yarar kazandırmaz. TOPLUM BAŞLI BAŞINA BİR BÜTÜN İSE-BİR TEK VÜCUT İSE empatinin gerekliliği de yerinde olacaktır.

SAYGILARIMLA

Işıl YILMAZ'a katılmamak mümkün değil...

Bu eser bizde ki Ömer SEYFETTİN'in Diyet hikayesine benziyor. Şimdiki hukuk kuralları ile çözümü belli bir hikaye. Ayrıca işin içinde şahısların şahsi kin ve intikam duyguları vardır. Hikaye olarak kalmalı Hukuk bunları çoktan aşmıştır...