İsteğe Bağlı Sigortalılık

İsteğe bağlı sigortalılık çalışmayan kişilerin belli miktarlarda prim veya kesenek ödeyerek emeklilik hakkını elde edebilmek amacıyla getirilmiş bir olanak. Bu olanağın içinde isteğe bağlı sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine gelir bağlanması imkânı ile malul kalması halinde maluliyet aylığı alma imkânı da var. Buna karşın isteğe bağlı sigortalıların hastalık ve analık sigortasından yararlanma hakları yok.


İsteğe bağlı sigortadan belli bir süre çalışmış olmak kaydıyla işsiz kalan işçiler ve memurlar, belli bir süre çalışma şartına bağlı olmadan ev kadınları, kendi hesabına tarım işi yapanlar, Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklular, bazı durumlarda iş sözleşmeleri askıya alınanlar, işsizlik ödeneği almakta olanlar gibi başvuru tarihinde ve sigorta süresince çalışmayan kesimler yararlanma hakkına sahip.


Bu yazıda 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre isteğe bağlı sigorta koşullarını ele alıyoruz. İzleyen yazılarda diğer kanunlardaki isteğe bağlı sigortalı olma haklarını ve uygulamasını aktaracağız.


Çalışan bir kimse işten ayrıldıktan yani zorunlu sigortalılık ilişkisi sona erdikten sonra belli koşulları yerine getirmesi kaydıyla sigorta ilişkisini isteğe bağlı sürdürebiliyor.


Bu koşullardan ilki çalışılan sürede en az 1080 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak. 1080 gün prim ödemiş olmak şartı 9 Nisan 2003’te getirildi. Bu şart isteğe bağlı sigortalılığı zorlaştıran bir sonuç doğurdu.

İkinci olarak bu haktan yararlanacak kişinin herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan kendi sigortalılığından dolayı malullük veya yaşlılık aylığı almaması gerekiyor. Yasa “kendi sigortalılığından aylık bağlanmamış olmak” dediği için hak sahibi olarak aylık veya gelir alanların isteğe bağlı sigortalı olmasının önünde bir engel yok. Örneğin eşinin veya ana-babasının sigortalılığı sebebiyle ölüm aylığı alan kişiler de isteğe bağlı sigortalı olabiliyorlar. Yine yasada “aylık” terimi kullanıldığı için iş kazası veya meslek hastalığı sebebiyle sürekli iş göremezlik geliri almak da isteğe bağlı sigortaya engel değil. Ayrıca sosyal güvenlik kuruluşlarından aylık bağlanmış olanlardan aylığı kesilenler ve bu kuruluşlardan vazife malullüğü aylığı alanlar da isteğe bağlı sigortaya kabul ediliyor.


Bu koşulları taşıyan kişinin,örneği sigorta müdürlüklerinde bulunan isteğe bağlı sigorta başvuru belgesiyle ikametgâhlarının bulunduğu yerdeki sigorta müdürlüklerine başvurması gerekiyor. Sigorta başvuruyu takip eden ayın başından itibaren isteğe bağlı sigortayı başlatıyor. İsteğe bağlı sigortalı her ay kesintisiz otuz gün üzerinden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemek zorunda. Yani ayda 15 gün gibi kısmi süreli isteğe bağlı sigortalılık mümkün değil. Ödenecek prim miktarını isteğe bağlı sigortalının kendisi belirleyebiliyor. Prim oranı %25. Ancak belirlenecek miktar yasanın aradığı alt ve üst sınırlar içinde olmalı.1 Ocak 2007–30 Haziran 2007 tarihleri arasında isteğe bağlı sigorta priminin alt sınırı 140,63.-TL, üst sınırı 914,10.- TL. 1 Temmuz 2007–31 Aralık 2007 tarihleri arasında ise alt sınır 146,25.-TL, üst sınır 950,63.- TL. olacak. Primlerin en geç ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerekiyor. Eğer ödeme süresi geçirilirse hem gecikme cezası hem de faiz uygulanıyor. Primlerini art arda üç ay ödemeyenlerin ise isteğe bağlı sigortası sona erdiriliyor. Sona erme tarihi, yasanın hatalı ifade ettiği “primi ödenmiş ayın bitimi” değil, ödenmemiş üç aylık primin tahsilini kurum yapmak zorunda olduğundan bu üç ayın sonu olmak gerekiyor. İsteğe bağlı sigortalılığı sona eren kişinin, yeniden isteğe bağlı sigortaya devam edebilmesi için tekrar yazılı müracaatta bulunması zorunlu.

İsteğe bağlı sigortanın başladığı tarihte, sosyal güvenlik kuruluşları ile ilgileri kesilmediği tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları başladığı tarih itibariyle iptal edilerek, ödedikleri primler faiz uygulanmaksızın ilgililere iade ediliyor.