AB Gözüyle Yargı Sistemimiz I

AB Gözüyle Yargı Sistemimiz I

Avrupa Birliği Komisyon’unun 2003 senesinde, Türk Yargısı’nın işleyişi konusunda hazırladığı rapor bazı yerleri aktüelliğini yitirmiş olsa bile, genelde güncelliğini koruyan bir konuya değiniyor; Türk Yargısının işleyişi konusuna. Adalet Bakanlığı Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü hakimleri Tarafından Türkçeye çevrilen Raporu bazı Site Katılımcısı tanıyordur muhakkak; Buna raşmen Rapordan bazı alıntılar yapıp, ilgi olursa, tartışmaya sunmak istiyorum. Yargı konusunda THS de yazılan mesajlara konunun güncelliğinin en iyi kanıtı bence.

İSTİŞARÎ ZİYARET RAPORU
28 Eylül 2003-10 Ekim 2003
Hazırlayanlar:
Kjell BJORNBERG
Paul RICHMOND
Avrupa Birliği Komisyonu
Brüksel

Rapor:
· Hâkimler ile savcılar arasındaki ilişki, yargının tarafsızlığı konusunda tereddüt uyandıracak niteliktedir.
Ayrıca,adalet yönetiminde verimli ve yüksek kaliteli bir sistem kurulması amacıyla önemli
iyileştirmeler yapılmasına acil ihtiyaç vardır.
Bu raporda önerilen reformlar, Türkiye’nin uluslar arası yükümlülüklerini ve kendi
halkının genel istek ve arzularını yerine getirebilmesi için demokrasiyi, hukuk devletini, insan
haklarını, azınlıklara saygıyı ve onların korunmasını güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

· Hukuk devleti ilkesi ile yönetilen demokratik bir toplumun temeli bağımsız yargıdır.

· Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6 (1) Maddesi de, “kanunla kurulmuş bağımsız
ve tarafsız bir mahkeme tarafından”23 adil ve aleni yargılanma hakkını teminat altına almıştır.
Bağımsızlık unsuru, mahkemelerin hem yasamadan hem de yürütmeden bağımsız olması
gerektiği anlamında yorumlanmaktadır.24

· Yargının Bağımsızlığı Konusunda Anayasal Engel
Yargı bağımsızlığının hangi aşamada olduğuna ilişkin her hangi bir değerlendirme
Türk Anayasasının 140. Maddesinin 6. Fıkrasına dikkat çekerek başlamalıdır. Bu Fıkraya
göre, hâkimler ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar.

· Türk Anayasasının 140. Maddesinin 6. Paragrafı, yargı bağımsızlığının anayasaca
teminat altına alınmasını sağlamamış olmakla kalmayıp, yargıçların idari işlemlerini devletin
yürütme erkine açıkça bağlamak suretiyle yargıç bağımsızlığına önemli derecede halel
getirmiştir.

· Bize göre, halihazırda Türkiye’de yürürlükte bulunan yargı mesleği ile ilgili sistem
temel prensiplere uygun değildir. Bu sistem, kimin hâkim adayı olacağı, kimin olamayacağı
hususunda verilecek karar üzerinde, siyasal bir birim olan Adalet Bakanlığına önemli
derecede etkin olma imkanı sağlamaktadır.

· Bize göre, hâkim adaylarının seçimine Adalet Bakanlığının müdahil olması, yargının
bağımsızlığı konsepti ile çelişmekte olup, önemli temel prensiplere tezat teşkil etmektedir.
Endişe veren iki prensiple ilgili olduğumuzu belirtmek gerekir.

· Hâkim Savcı Adayları Eğitim Merkezindeki eğitimin biçimini Yargıtay ve Danıştay’ın
tespit etmesini anlıyoruz. Mamafih, yine aynı şekilde, eğitimin içeriğinin (yani müfredâtın)
Adalet Bakanlığının alt bir birimi olan Eğitim Dairesi Başkanlığının kontrolü altında
olduğunu da görüyoruz. Bu yüzden, hem eğitimin içeriği, hem de Eğitim Merkezinin idaresi,
kuvvetli derecede yürütme erkine bağlı olarak devam etmektedir.

· Hâkimlerin Bağımsızlığına Dair Avrupa Konseyi Tavsiye Kararının 1 (2) (c)
Prensibiyle uyum arz etmesi açısından; Türk Anayasasının 159. Maddesinin, Adalet
Bakanı ve Bakanlık Müsteşarının Hâkimler Savcılar Yüksek Kurulundan
çıkartılmasını sağlayacak şekilde tadil edilmesini tavsiye ediyoruz

· Hâkimlerin atama-nakilleri hususunda Adalet Bakanı ve Bakanlık Müsteşarının
sahip oldukları yetkilerin kaldırılmasını tavsiye ediyoruz. Bu konuda Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu yetkili olmalıdır.

· Yüksek Kurulun kendine ait bağımsız bir bütçesi yoktur. Bunun yerine, malî
kaynaklar Adalet Bakanlığının takdirine kalmıştır. Binası bile Adalet Bakanlığı tarafından
tahsis edilmiştir.

· Türk Anayasasına göre, Yüksek Kurulun kararlarına karşı müracaat edilebilecek
herhangi bir üst yargı mercii yoktur..
. Bizim görüşümüze göre; Türkiye’de hâkimlerin Yüksek Kurul kararları aleyhine bir
ilk derece adlî mahkemesine başvuramaması,adlî bağımsızlık konusundaki temel prensiplerle
bağdaşmamaktadır.

· D- Sonuç
Hâkimlerin bağımsızlığı konusunda çeşitli iç hukuk garantileri bulunmakla birlikte,
Yargının Bağımsızlığı Hakkındaki Birleşmiş Milletler Temel İlkeleri ve Hâkimlerin
Bağımsızlığı Hakkındaki Avrupa Konseyi Önerisindeki temel standartlar göz önüne
alındığında ve yukarda anılan saptamalar doğrultusunda; Türk adlî sisteminin gerçek bir
yapısal ve fonksiyonel bağımsızlık özelliğinden yoksun olduğunu düşünüyoruz. Türkiye’deki
hâkimlerin seçimi, eğitimi, atanması, terfi ettirilmesi, nakilleri ve haklarında disiplin işlemi
yapılması süreçlerinde kabul edilemez ölçüde bir idari etkinin bulunması ihtimali vardır.
Türk hükümetini konuyla ilgili reformlarda bulunma konusunda teşvik etmek istiyoruz.

· Diğer yargı sistemlerinin aksine, Türkiye’de hâkim ve savcılar arasında açık bir
beraberlik durumu vardır. Hem kanun önünde hem de uygulamada eşit kabul edilmektedirler .
Ne Anayasa ne de Hâkimler Savcılar Kanunu, bu iki görev arasında mesleki görev ve
sorumluluklar açısından herhangi bir ayırım öngörmemektedir.

· Ne hâkim ne de savcılar resmi bir Davranış Kuralları Kanununa sahip değildir ancak avukatlar için böyle bir düzenleme bulunmaktadır. Avukatların aksine, hem hâkim hem de savcıların Türkiye’deki
mahkeme binalarında çalışma ofisleri bulunmaktadır. Hatta aynı binada oturmaktadırlar.
Bizim görüşümüze göre, bu hususlar, savcılığın hem hâkimlikten ayrı hem de ona tali
nitelikte olmasından ziyade gerçekte hâkimliğe bağlı olduğu izlenimini yaratmaktadır.

· Türkiye’de hâkimlerin tarafsızlığı ile ilgili haklı bir kuşku oluşturan son bir husus da
savcıların, mahkemelerin çalışmasına destek olunması ve günlük idari işlerin gözetimi ilgili
tüm sorumluluğa sahip olmasıdır.

· E- Sonuç
Uzmanların görüşüne göre, Türk yargı sisteminin; şüphelenilen suçları araştıran,
soruşturmak isteyen ve kararlılıkla bu yetenekte olan güçlü, bağımsız ve tarafsız
savcılardan faydalanmayı mümkün kılacak bir hukuk reformuna ihtiyacı
bulunmaktadır. Hususi olarak, Türk hükümetine, cumhuriyet savcılarının,
hâkimliklerden ayrı ve onlara göre ikincil görünmelerini sağlayacak yönde tedbirler
almasını...

Saygılarımla

AB Gözüyle Yargı Sistemimiz II

► AVUKATLARIN ROLÜ VE ETKİLİLİĞİ
Bağımsız ve tarafsız hâkim ve savcılara ek olarak, avukatlar, demokratik bir
toplumda hukukun üstünlüğünün temini ve insan haklarının etkili korunmasının
sağlanması için üçüncü temel direği oluşturmaktadırlar. Bütün kişilerin, bağımsız
hukuk mesleği tarafından sağlanan hukuki hizmetlere etkili şekilde erişmeye hakkı
vardır. Mesleki görevlerini etkili şekilde yerine getirmelerini sağlayabilmek için,
avukatların yalnızca ulusal ve uluslar arası hukuk tarafından temin edilen garantilerle
değil, aynı zamanda gözdağı, taciz ve uygunsuz dokunma/müdahale korkusu olmadan
mesleklerini icra etmeleri şarttır.

► Silahların eşitliği
Ceza davalarında silahların eşitliği hakkı adil yargılanma hakkının gerçek/esaslı bir parçasını oluşturmaktadır. Davanın hiçbir aşamasında hiçbir taraf kendisi veya
hasımları karşısında dezavantajlı olacak duruma düşürülmemelidir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, silahların eşitliği prensibini, ‘’adil
yargılanmanın geniş manadaki özelliklerinden biri’’ olarak, ‘’ her bir tarafa davasını
hazırlaması için ve hasım taraf karşısında onu dezavantajlı duruma düşürmeyecek
koşullar altında makul fırsatların verilmesini’’ de ima eden Avrupa Sözleşmesinin 6(1)
maddesinden anlaşıldığı şeklinde açıklamış, ve bu bağlamda ‘’ adaletin adil idaresine
yönelik artan hassasiyet gibi görünüm tarzlarına da önem atfedilmiştir’’.66
Görüşümüze göre, tarafsız bir bakış açısından, ne Türkiye’deki adliyelerin
organizasyonu ne de bunlara yönelik kabul edilmiş prosedürler, iddia ve savunma
arasında adil bir dengeyi mevcut hali ile sağlamamaktadır. Görünüm, ve bazı somut
durumlarda gerçek, iddianın yararlarının/çıkarlarının, savunmanın yararları/çıkarları
karşısında ilerletildiğidir.

► Avukatlara karşı ceza yargılaması işlemleri
Türkiye’deki ceza yargılamasında güçlerin son derece aşikar eşitsizliğinin zedelediği
sadece savunma hakkı değildir, fakat bunun yanı sıra, siyasi nitelikli davalarda birçok kez
savunma yapan ya da Türkiye’nin insan hakları uygulamaları konusunda yorum yapan
avukatların kendilerini ceza kovuşturmasına maruz kalmış şekilde bulmaya devam etmeleri
tehlikesi söz konusudur.

► Sonuç
Adil bir yargılamanın teminatı, diğer unsurlar yanında avukatların müvekkillerini etkin
hukukî temsil ve müvekkilleri adına etkin hukuki temsil sağlayabilmelerine bağlıdır. Bununla
birlikte Türkiye’de, çok sayıda engel, hukukla ilgili meslek mensuplarının, mesleki
faaliyetlerini icra edebilme alanlarına ciddi şekilde zarar vermeye devam etmektedir. Bu,
cezai işlemlerin her aşaması için doğrudur.
Biz, sanıkların göz altına alındıklarında derhal bir avukata ulaşma haklarının
verilmesini, sanıkların bir avukatla gizlilik içinde etkin şekilde iletişim kurabilmelerini ve
avukata danışabilmelerini, duruşma salonlarının yapısı ve taraflar arasında kabul edilen
usulün iddia makamı ve davalı taraf arasında kuvvetler eşitliğini garanti etmesini, avukatların
mesleki faaliyetlerini icrası sırasında yıldırılmamalarını ve taciz edilmemelerini, avukatların
çalışmalarında Adalet Bakanlığı’nın etkisinin kaldırılmasını sağlayacak acil önlemleri
hükümetlerin almasını ısrarla tavsiye ediyoruz.

► Hakım ve Savcıların Kadın ve erkek olarak dağılımları:
Hâkim: Kadın 1.600, Erkek 4.341, Toplam 5.941
Cumhuriyet Savcısı: Kadın154, Erkek, 3.067 Toplam 3.221130

► Yargı mensuplarına, kendi bilgi ve deneyimleriyle çözebilecekleri konularda,
bilirkişi atamaktan ziyade kendi kararlarını vermeleri gereğinin hatırlatılmasını tavsiye
ediyoruz.

Rapora şu linkten ulaşabilirsiniz:
http://www.abgm.adalet.gov.tr/rapor.pdf

Saygılarımla