İşsizlik Sigortası (1)

İşsizlik Sigortası Kanunu 1 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe girdi. Sigortadan yaralanmak için en az 600 gün prim ödeme koşulu olduğundan, ilk ödenekler 2002 yılı Şubat ayından itibaren ödenmeye başlandı. Ancak işsizlik sigortası fonunda biriken para ile yapılan ödemeler ve hizmetler arasında büyük uçurum oluştu. Biriken para çok, işsizler için yapılan harcamalar az. Bunun başlıca nedeni yararlanma koşullarının ağır olması. Bu husus başlangıçtan itibaren Kanun’a yöneltilen en önemli eleştiri.

İşsizlik sigortası sadece işsizlik ödeneği sağlamıyor. Mesleki eğitim, yeni bir iş bulma ve ödenek verildiği sürece hastalık ve analık sigorta primlerinin ödenmesi hakları da var. Sigortalı bir işsizin bu hakları kazanması için birinci koşul iş sözleşmesinin sona ermesi. İş sözleşmesini işçi, sebep göstermeden fesheder yani istifa ederse hak doğmuyor. Ancak işçinin haklı nedenle fesih yapması halinde yararlanma imkânı var. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmayan haller hariç işverenin yaptığı tüm fesihlerde işçi, sigorta ödemesi ve hizmetlerden yararlanıyor. Feshedilen sözleşme belirli süreli olsa da işçinin yararlanma hakkı var. Ayrıca belirli süreli iş sözleşmesinin sürenin dolmasıyla sona ermesi halinde yine işsizlik sigortasından yararlanılıyor. İkinci koşul, işçinin sözleşmenin feshedildiği tarihten önceki üç yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödeyerek çalışmış olması. İşçinin bu çalışması kesintili olabilir. Farklı işyerlerinde veya işverenler yanında çalışmış olabilir. Bunların önemi yok. Nihayet işçinin son 120 gün kesintisiz çalışmış olması gerekiyor. Özellikle bu koşul işsizlik sigortasından yararlanmayı çok zorlaştırıyor.

Türkiye İş Kurumu (İşkur), son 120 günle ilgili olarak hastalık, ücretsiz izin, gözaltı, ceza almamak kaydıyla tutukluluk, zorunlu nedenlerle işin durması gibi hallerde ortaya çıkan kesintileri isabetli olarak dikkate almıyor. Bu önlem dahi sorunu tam olarak çözmüyor. Uygulamaya bakıldığında kayıt dışı çalıştırılanlar, sigortalılık süresi tam gösterilmeyenler, çıkış, giriş yaptırılanlar hak kaybına uğruyorlar. Böyle ihlaller olmasa bile 120 günden bir gün dahi az çalışması olanlar yine işsizlik sigortasından yararlanamıyor. Bu durumda olan bir kişi yeniden işe girdiğinde, son üç yılda 600 günün üzerinde prim ödemiş olsa da en az 120 gün sürekli çalışmadan işten ayrılırsa yine ödenek ve hizmetleri alamıyor.

Bir de kısmi süreli (part-time) çalışanlar var. Bu şekilde çalışanların işsizlik sigortasından yararlanma hakkı elbetteki mevcut. İşkur, kısmi istihdam adını verdiği çalışmalarda prim yatırılmayan günleri dikkate almıyor. Örneğin bir işçi ayda 15 gün çalışıyorsa, son 120 günün hesabında çalışmadığı 15 gün kesinti sayılmıyor. Böyle çalışan bir işçi 120 gün şartını 240 gününde tamamlayarak ve başka bir işte de kısmi süreli çalışmama koşuluyla işten ayrıldığında ödenek ve hizmetlerinden yararlanabiliyor.

Görüldüğü üzere işsizlik sigortasından yararlanma koşulları çok ağır. Çalışma Bakanlığı da işsizlik sigortasından yararlanma koşullarını yumuşatan bir yasa değişikliği hazırlığı içinde. Bir an önce bu değişikliğin yapılmasında yarar var. Önerimiz yararlanma süresini değiştirmeden asgari yararlanma koşulu olarak son üç yılda 600 gün yerine 450 gün prim ödemesinin ve 120 gün yerine son 60 gün sürekli çalışmanın yeterli olduğu bir değişiklik yapılması. Ödenen prim süresine göre 6, 8 ve 10 ay olan yararlanma süresine 12 aylık bir süre eklenirse, üç kademe yerine dört kademeye geçilerek daha çok işsizin yararlanması yolu açılabilir.

Elbette böyle bir değişiklik için bir aktüerya hesabı da yapılmalı. Prim ve ödeme/harcama dengesi sağlanmadan yapılacak değişiklikler sistemin finansal yapısına zarar verir. Ama fonda biriken paraya bakıldığında önerdiğimiz değişiklikler gerçekçidir, kanısındayız.

İşsizlik sigortasına başvuru, ödeneklerin miktarı ve süresi, diğer hizmetler, işverenlerin yapması gerekenler ve idari para cezaları gibi konuları da izleyen yazılarımızda ele alacağız.

güzel çalışmanızın 1. bölümü için teşekkürler...