Başkanlık sistemi Nedir?

Nedir bu BAŞKANLIK SİSTEMİ?
Başkanlık rejimi, “sınırlı monarşinin cumhuriyete dönüştürülmüş biçimi”[1] olarak ifade edilmektedir. Bunun nedeni, Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucu meclisi tarafından 1787 Anayasası oluşturulurken ülkede, ana vatan olarak görülen İngiltere ve de diğer Avrupa devletlerindeki gibi bir kralın bulunmaması ve bu eksiliğin bir başkan ile doldurulmasıdır. Monarka alternatif olarak başkanlık kurumunun benimsenmesi diğer taraftan da İngiliz Parlamentosunun kolonilere karşı sert uygulamaları nedeniyle yasama organına olan güvensizlik nedeniyle yasama ve yürütme arasında denge kurma gereğini doğurmuş ve bunun sonucu olarak kontrol ve dengeler kuramı yerleşmiştir.
[1] Teziç, Erdoğan. “Anayasa Hukuku”, 5. Bası, İstanbul, 1998, s. 423.
Başkanlık rejiminde, başkan doğrudan halk tarafından seçilmekte, yasama ve yürütme organlarının başı olmaktadır[1]. Yürütme organı ve yasama organı karşılıklı olarak birbirlerinin hukuki varlığına son verme yetkisinden mahrumdurlar. Bu bakımdan, iki erkin birbirinden kesin bir şekilde ayrıldığı görülmektedir. Bu sistemde yürütme yetkisi tek bir organa ve de tek bir kişiye aittir. Belirttiğimiz özelliklerinden dolayı monist yani tekçi bir yürütme söz konusudur.
[1] Özbudun, Ergun. “Türk Anayasa Hukuku”, 6. Baskı, Ankara, 2000, s.28.
Sınırlı monarşinin cumhuriyete dönüştürülmüş biçimi olarak tanımlanan Başkanlık sisteminin Türkiye Cumhuriyete girmesi yada bu yönetim biçiminin uygulanması son derece sakıncalıdır.
Çünkü

1. 1. Başkanlık rejiminde, başkan doğrudan halk tarafından seçilmekte, yasama ve yürütme organlarının başı olmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'nde seçmenlerin büyük çoğunluğu ideolojik duygularına göre değil de, "bana en çok parayı kim verir ya da en çok yardımı kim yapar" sorusuna cevaben oylarını kullanmaktadır.
2. 2. Başkanlık sistemi tartışması bugünkü durum olmayıp bundan önceki iktidarlarca da düşünülmüş uygulanmak istemiş ancak sadece söylemde kalmıştır. Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerine ilişkin tartışmaların yoğunlaştığı dönemlere baktığımızda bu tartışmaların Turgut Özal ve Süleyman Demirel tarafından başlatıldığını görüyoruz. Gerçekten o dönemlere ait gazeteleri incelediğimizde, sütunlarda öncelikle bu siyasetçilerin önerdikleri sistemleri kendileri için isteyip istemedikleri daha sonra da Türkiye yapısına hangi sistemin daha uygun olacağı tartışılmış. Yani siyasi iktidar kendi erkini güçlendirme adına hangisini ilk önce kendisine uygun olduğunu daha sonra ise hangi sistemin bu erke hizmet etme amacı güderek halka benimsetme olayına empoze etmektedir.
3. 3. Başkanlık sisteminde başkan ve yasama organının çoğunluğu ayrı partilerden olduğu takdirde, sistemin çok ciddi tıkanıklıklara ve krizlere maruz kalabileceği aklımıza gelmektedir. Kaldı ki kutsal asa (iktidar erki) kimin elindeyse ki kaldı ki günümüz Türkiye’de yasama ve yürütme erkinin bağımsızlığından söz etmek doğru olmayacağı ortada olduğundan Amerikan sistemi olarak ortaya çıkan Başkanlık sisteminin Türkiye’de yer alması ciddi sakıncalara yol açacaktır.
4. 4. Türkiye gibi demokrasinin tam anlamıyla pekişmediği ülkelerde başkanlık sistemlerindeki gibi bir güce sahip olan başkanın keyfi uygulamaları birçok sakınca doğurabilecektir. Bu anlamda, sistem değişikliği gibi sonunu göremediğimiz bir tünele girmektense seçim sistemini değiştirerek iki turlu seçim sistemine geçip benzer eğilimli partileri seçim ittifaklarına zorlamanın orta vadede parçalanmayı tedavi edebileceği öngörülmüştür. Şu soru da sorulabilir. Dünyanın en gelişmiş ülkesi konumunda olan ABD’de bu sistem halen devam etmekte, halen eski sağlamlığıyla sistem yürümekte? Sorusuna cevap olarak yine bunun temelinde de ABD siyasi partilerinin Avrupa’daki siyasi partiler gibi ideolojik ve disiplinli olmamaları ve uzlaşmacı olmaları vardır. Kaldı ki uzlaşma kelimesinin halen anlamını bilmeyen öğrenmek istemeyen bir ülkede yaşamaktayız.
5. 5. Başkanlık sisteminde ülkenin başında olağanüstü yetkilerle donatılmış halk tarafından seçilmiş bir kişi bulunur. Tüm kamu kurumları dolaylı olarak ya da doğrudan başkana bağlıdır. Ülkenin ordusu, ilgili bakanlığa bağlıdır ve başkan ordunun başkomutanıdır. Başkan vatana ihanet dışında hiçbir suçlama ile yargılanamaz, görevden uzaklaştırılamaz. Başkanın yargılanabilmesi için millet meclisi üyelerinin üçte ikisinin oyu gereklidir. Meclis tarafından onaylanmış bir kanun, başkan tarafından sadece bir kez veto edilebilir. Yani başkan halk tarafından seçilmiş padişah konumundadır. Başkanlık Sisteminde başkana verilecek en büyük yetki Yüksek yargı atamaları da dâhil olmak üzere tüm yüksek kamu görevlisi atamaları başkan tarafından yapılır. Yani kendini denetleyecek yargı birimini de kontrol etme yetkisi verebilecek bir durumla karşı karşıya kalmaktır. Kaldı ki günümüz şartlarında iktidarın canını yakan ve sürekli şekilde revize edilen birimlerin en başında yargı birimi gelmektedir.
6. 6. İthal edilecek siyasi rejim modeli özellikle bizim gibi doğu kültürüyle pişmiş, kamu kurumlarında ve çıtayı yükseğe çekersek yasama – yürütme organlarında bile “hatır gönül” ilişkisinin hakim olduğu ülkelerde başkanlık sisteminin ağır sonuçlara yol açacağı, neredeyse tüm gücün tekelde var olacağı sistem Türkiye gibi kozmopolit yapıya sahip ülkelerde var olmayacağı kötüye kullanacağı açıktır.

Çözüm mü?
Var olan Parlamenter demokratik sistemin eksikleri giderilirse başkanlık sistemine ihtiyaç kalır mı ?
— Yargı bağımsızlığı tam anlamıyla sağlanırsa,
— Dokunulmazlıklar kaldırılır seçilenlerin seçenler kadar denetime tabi olduğu anlatılırsa,
— Kuvvetler ayrılığı güçlendirilirse,
— Egemenlik ile ilgili konular da örneğin Avrupa Birliği, Gümrük Birliği ya da Yabancı Askeri Kuvvetlerin konuşlandırılması ile ilgili konularda referandum yapılma şartı getirilirse,
— Siyasi partiler kanununda değişiklikler yapılır ve partilerin daha demokratik bir yapıya kavuşmaları sağlanırsa,
— %10 barajı kaldırılır, meclis aritmetiği daha adil yapı sağlanırsa
İthal olarak getirilmek istenen Başkanlık sistemine ihtiyacımız olur mu?

Başkanlık sistemi ile Parlamenter sistem arasındaki fark, yasama ve yürütme erk'lerinin birinsinde yumuşakça birbirinden ayrılması. Bir diğerinde ise bu erk'lerin birbirinden daha sert bir biçimde ayrılmasıdır diyebiliriz, herhalde!