Adalet beyinde başlıyor

Araştırmacılar beyinde, adalet ve hakkaniyet duygusunu yöneten bir odanın insanın kişisel çıkar dürtüsünü bastırdığını belirledi.



NEW SCIENTIST NTV-MSNBC VE AJANSLAR
Güncelleme: 09:10 ET 06 Ekim 2006 Cuma
LONDRA - İnsanların, adalet ve hakkaniyet duygusuna sahip tek hayvan türü olduğu varsayılıyor. İnsanoğlu, hayvanlardan farklı olarak, haksızlığa isyan ediyor veya haksızlık yapana ceza verilmesini talebinde bulunuyor. Evrim biyolojisi çerçevesinde, adalet ve hakkaniyetin biyolojik temelleri çözülmesi gereken bir sorunsal olarak bilim insanlarını meşgul ediyor. Bilim insanları adalet ve hakkaniyet duygularının, kişiye üreme veya hayatta kalma gibi salt biyolojik manada direkt bir çıkar sağlamamasına karşın, insanda bu dürtülerin var olduğunu vurguluyor.




Araştırmacılar, ‘ultimatom oyunu’ adı verilen bir teknikle, beyinde adalet ve ceza dürtülerinin tetiklenmesinden sorumlu olabileceği varsayılan bir oda keşfetti. Oyunda denekler rastgele çiftlere ayrıştırılıyor, her çiftten bir kişiye 20 dolar veriliyor ve eşi ile paylaşması telkin ediliyor. Oyun kuralına göre, parayı alan kişi, eşine istediği miktarı verebiliyor.

ADALET KİŞİSEL ÇIKARIN ÖNÜNE GEÇİYOR
Salt ekonomik çıkar bağlamında, ikinci kişi paranın sahibinden gelecek her tür miktarı kabul etmesi gerektiği varsayılıyor. Çünkü, aksi halde hiç parası olmayacağı için ikinci kişi, birinci kişiden 1 dolar dahi alsa, bu ‘hiç yoktan iyidir’ mantığıyla kazanç kabul ediliyor. Deneyde, para sahibi deneklerin çoğunluğu eşlerine paranın yarısını veriyor.

Birçok beyin taramasında beynin ön loblarının (dorsolateral ön korteks - DLPFC) kişi adaletsiz bir davranışla karşı karşıya kalındığında aktif hale geldiği belirlenmişti. Bu nedenle dorsolateral ön korteksin adalet duygusuyla ilişkili olduğu varsayılmıştı.

SALT ÇIKAR MI, ADALET Mİ?
Zürich Üniversitesi’nden Ernst Fehr, bu bölgenin kişinin doğal çıkar dürtüsünü bastırdığı sonucuna vardı. Fehr, (transcranial magnetic stimulation - TMS) adı verilen manyetik titreşimlerle kafatasına baskı oluşturarak ön lobtaki dorsolateral ön korteksin işleyişini durdurdu. Bu odası devre dışı kalan denekler, deneyde kendilerine verilen para miktarı ‘adaletsiz’ olsa da, parayı ‘hiç yoktan iyidir’ mantığıyla kabul etti. Diğer bir deyişle, adalet insanı yerine ekonomik insan geçti.

Fehr, DLPFC odasının devre dışı kaldığı hallerde kişinin kendisine yapılan hareketin adaletsiz olduğunu anlayacağını, ancak karşı gelmeyeceğini belirtiyor. Kişisel çıkarın her zaman için değişmez bir dürtü olduğunu vurgulayan Fehr, adalet ve hakkaniyetin salt çıkar dürtüsüyle sürekli çatıştığının da altını çiziyor. Fehr, adalet dürtüsünü yöneten korteksin en erken 20-22 yaşlarında olgunlaştığını da ortaya koyuyor.

BEYİNDE ADALETİN MERKEZİ
University of Massachusetts-Amherst ekonomisti Herb Gintis’e göre, dorsolateral ön korteks insanda bir anlamda ‘ahlaki merkez’: “Beynin bu odası maliyet ve kazanç arasında kıyaslamayı ‘hakkaniyet’ çerçevesinde yapıyor ve temel içgüdü olan kişisel çıkarı bastırıyor.” Yale Üniversitesi psikoloğu Laurie Santosin ise, insandaki hakkaniyet duygusuna benzer dürtülerin bazı hayvanlarda da görüldüğünü, ancak evrim sürecinde hangi noktada başladığının henüz bilinmediğini belirtiyor.

Kaynak: Araştırma Science dergisinde yayımlanmıştır

http://www.ntvmsnbc.com/news/387163.asp