Merhaba Sayın grup üyeleri,


Mevcut kanunda yer almayıp borçlar kanunu tasarısıyla getirilen önemli değişikliklerden biri, tasarının 20-25. maddeleri arasında yer alan "Genel İşlem Koşulları" başlıklı düzenlemedir.Yürürlükteki kanunda bulunmayan bu kurum,yabancı hukuk sistemlerinde ayrıntılı biçimde düzenlemiş bulunmaktadır.Günümüz koşulları ile değişen ihtiyaçlar Türk hukuk sisteminde de bu kurumun borçlar kanununda düzenlenmesi gereğini doğurmuştur.Genel işlem koşullarının tasarıda düzenleniş biçiminden önce bu kuruma neden ihtiyaç duyulduğuna kısaca değinmek istiyorum.

Borçlar Kanunumuz bireysel sözleşme modeline dayanmaktadır.Bireysel sözleşme; öneri, öneriye karşı öneri ve kabul gibi en son irade açıklamalarının uyuşması sağlanıncaya kadar sözleşmenin her hükmünün tartışma ve pazarlık konusu yapıldığı sözleşmelerdir.Ancak çağımızın gelişen koşulları bireysel sözleşme modelleri yanında kitle sözleşmesi denilen yeni bir sözleşme modeli ortaya çıkarmıştır.Bankalar, sigorta şirketleri,dayanıklı tüketim malları üretimi ve pazarlaması yapan şirketler bireysel sözleşme akdinden önce soyut olarak tek yanlı kaleme aldıkları sözleşme koşulları hazırlarlar ve bunlarla gelecekte kurulacak belirsiz sayıda ancak aynı tipteki hukuki ilişkileri düzenlerler.Önceden hazırlanan tipik sözleşme koşullarına "genel işlem koşulları" denilmektedir.Kitlelere yönelik bu tür sözleşmelerde, sözleşmenin kurulması ile ilgili görüşmeler ve pazarlık yapılması sözkonusu değildir.Çoğu zaman fiyat konusu bile tarifelerle belirlenir ve müzakere dışı bırakılır.Bu tip bir sözleşmede sözleşen kişi, önüne getirilen metin karşısında "evet" ya da " hayır" deme şansına sahiptir, "evet ama" deme seçeneğinden yoksundur.Müteşebbis ve müşteri arasında fiili bir eşitlik yoktur, eşitsizlik vardır.Bu tip sözleşmelerin güçlü tarafı,mal veya hizmet arzında bulunan müteşebbistir.Bu durum karşısında da sözleşen kişinin yasalarla korunması ihtiyacı gündeme gelmiş ve borçlar kanunu tasarısında genel işlem koşulları, tüm sözleşmeleri kapsayacak şekilde genel hükümler karşısında emredici biçimde düzenlenmiştir.

E. Genel işlem koşulları

I. Genel olarak

Madde 20- Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli önem taşımaz.
Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez.
Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.
Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.

II. Kapsamı

1. Yazılmamış sayılma

Madde 21- Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme olanağı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır.
Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.


2. Yazılmamış sayılmanın sözleşmeye etkisi

Madde 22- Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.


III. Yorumlanması

Madde 23- Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır.

IV. Değiştirme yasağı

Madde 24- Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi içeren kayıtlara yer verilemez.
V. İçerik denetimi

Madde 25- Genel işlem koşullarına, karşı tarafa dürüstlük kurallarına aykırı olarak zarar verici veya karşı tarafın durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz.