Önemli bir HUKUK GENEL KURULU KARARI .. Uzun ama değer.. Okuyup, tartışalım.. Av.Mehmet Saim Tikici/istanbul

YARGITAY
Hukuk Genel Kurulu

E: 1992/19-789
K: 1993/126
T: 31/03/1993

ÖZET: "Repo" bir geri satınalma ve satma anlaşmasıdır. Reponun konusu
belli menkul kıymetler olup, satıcının veya alıcının taahhüt altına girmesine
göre bu işlem "repo" ve "ters repo" olarak adlandırılmaktadır.
Diğer yandan, repo işlemi yapmaya yetkili kuruluş; sattığı menkul
kıymeti, satış anında taraflarca kararlaştırılan ileri bir tarihte ve belli
bir fiyatla geri satın almayı taahhüt etmektedir.
İşlem konusu menkul kıymetlerin ise Devlet tahvilleri, Hazine bonoları
ve borçlanma senetleri olduğu belirtilmiştir.
Repo işleminde, vadenin ilgili menkul kıymetin itfa tarihini aşmamak
üzere serbestçe belirlenebilecek bir süreyi ve repo işlemine konu olan
paranın getiriside, faiz değil fakat menkul kıymetlerin alım ve satımı
arasındaki "değer farkını" ifade eder.
Taraflar arasındaki "alacak" davasından dolayı yapılan yargılama
sonunda; (İskenderun Birinci Asliye Hukuk Mahkemesi)nce davanın kısmen
kabulüne dair verilen 26/12/1991 gün ve 1991/318-941 sayılı kararın
incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay
Ondokuzuncu Hukuk Dairesi'nin 14/4/1992 gün ve 1209-1821 sayılı ilamı ile;
(...Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesinin 28/12/1990 gün ve 1990/7982-8470
sayılı ilamında, "karara dayanak yapılan bilirkişi raporu kendi içinde
çelişkileri olup, hüküm kurmaya yeterli olmadığından, yeniden seçilecek uzan
bilirkişi kurulunca banka kayıtları üzerinde inceleme yaptırılması" gerekçesi
ile karar bozulmuş ve bozma ilamına uyularak yeniden oluşturulan bilirkişi
kurulunca verilen rapor doğrultusunda davanın kabulüne karar verilmiştir.
Hükme dayanak yapılan bilirkişi raporunda bilirkişiler, "vade tarihi
olan 23.9.1987 tarihinde ödenen 532.258.880.-TL. ile, aynı tarihte alındığı
belirtilen 414.758.800.-TL. ve 117.500.000.-TL. toplamı 532.258.800.-TL. lık
Hazine bonosu karşılığı olduğu damgası vurulmadan, alıcı ve satıcı kimlikleri
belirlenmeden düzenlenmiş ve davaya dayanak yapılan belgenin kıymetli evrak
olmadığı vurgulanarak bu belgenin taraflar arasında kurulan vedia akdinin
muhafaza makbuzu olduğu, vediayı kabul edenin malı (parayı) iade için
makbuzun kendisine teslimini istemek zorunda bulunduğunu, saklama belgesini
almadan malın iadesi gerektiği durumlarda ise, malı iade suretiyle teslim
alanın imzası ile düzenlenmiş bir iade belgesi alması gerektiğini bu durumda
Bankanın belge içeriği parayı davacıya ödediğini kanıtlıyamadığını, 20.4.1988
vade tarihli Hazine bonolarının vade tarihinde 646.900.000.-TL. normal değere
ulaşarak bu tarihten sonra faiz getirmesinin de söz konusu olamıyacağını"
belirtmişlerdir. Mahkemece bu görüş aynen benimsenmiştir. Oysa, mahkemece
re'sen araştırma ilkesinin uygulanmadığı bir davada davacı davasındaki hukuki
olayların koşullarının ve unsurlarının gerçekleştiğini ispat etmelidir. Somut
olayda ishpat yükümlülüğü davacıya düştüğünden, davacının iddiasına dayanak
yaptığı hukuki işlemleri, daha açık bir ifade ile, Bankada kendisini repo
işlemi yaptığını ve bunun sonucu bankadan alacaklı bulunduğunu kanıtlamak
zorundadır. Şayet davacı ispat yükümlülüğünü yerine getiremememiş ise, artık
davalının ödeme def'inin ispatı aranmaksızın davanın reddine karar vermek
gerekir.
Davacının ortağı ve yöneticisi bulunduğu iki şirket mevcut olup,
davacının dayandığı belge tarihine yakın tarihlerde bu şirketler ile Banka
arasında repo işlemleri yapıldığı gerek bozmadan önce alınan, gerekse
bozmadan sonra yapılan bilirkişi incelemeleri sonucu verilen raporlardan
anlaşılmaktadır.
Davaya konu olan repo ile ilgili hukuki işlem üzerinde kısaca durmak
gerekir. Hazinenin kısa vadeli iç borçlanma için çıkardığı faizli bonoları
ihale sonucu satın alan bankaların müşterileri ile bu bonolar hakkında
yaptıkları repo işleminde, genelde Hazine bonosu müşteriye teslim
edilmeksizin, bankada müşteri adına muhafazaya alındığına dair bir belge
düzenlenmekte ve bu belge vedia aktine konu malı temsil etmektedir. Repo
işlemindeki vade sonunda, müşteri tarafından belgenin iadesi ile kendisinden
daha önce alınan bono bedeli ve repo süresince işleyen faiz tutarı Banka
tarafından ödenmektedir. Yapılan bütün bu işlemler Banka kayıtları dışında
tarafların güven esasına göre cereyan etmekte olup, verilen repo (bono
muhafaza) belgesine dayanmaktadır. Bu belge kıymetli evrak niteliğinde kabul
edilemez ise de, vedia akdinin ispatı aracıdır.
Olayımızda, davacının dava dayanağı olarak ibraz ettiği belge ise
"vade uzatım belgesi'dir" ...vadeli Hazine bonolarının aynı şartlar dahilinde
23.9.1987 tarihine kadar uzatılarak " sözcüklerini içermekte olup, repo
işlemi sırasında verilmesi mutad ve gerekli olan bono muhafaza belgesi
değildir. Açıkça vade uzatım belgesi olan bu belge, daha önce yapılmış ve
bono muhafaza (repo) belgesi verilmiş repo işlemi için yapılmış vade
uzatımına ilişkindir. Reponun uzatılan vadesi sonunda bono bedeli ile faizini
müşterinin yedindeki bono saklama (repo) belgesi ile Bankadan tahsili mümkün
bulunmakla müşteri yedinde kalan süre uzatım belgesinin hukuki niteliği
itibariyle bir alacağı temsil ve kanıtladığı kabul edilemez.
Şu halde iki belge söz konusudur: Biri, satın alma anında verilen
saklama belgesi, diğeri de vadenin uzatılması yolunda taraflar arasında
yapılan anlaşma sonunda verilen vade uzatım belgesidir. Bu durumda davaya
konu belge; vadenin uzatılıp uzatılmadığı yolunda taraflar arasında çıkan bir
çekişmede vadenin uzatıldığını gösteren tam bir delil; vedia akdi gereğince
Hazine bonolarının davacı tarafca satın alındığını gösteren Usul Kanununun
292. maddesine uygun bir yazılı delil başlangıcıdır. Çünkü bu belge, Hazine
bonolarının davacıya satılmış olduğuna kesin bir şekilde değil, gerçeğe yakın
bir şekilde, ihtimal dahilinde, Yasanın tabiri ile vukuuna delalet eder
nitelikte bulunmaktadır. İhtimalın kesinlik kazanması diğer delillerle
takviye edilmesi ile mümkün olabilir. Davacı, dava dilekçesinde delillerini
bildirmiş ve delillerin bundan ibaret olduğunu 9.3.1990 tarihinde oturumda
açıkça belirtmiştir. Davacı tarafın dava dilekçesinde belirtmiş olduğu
delillerin icra dosyası, icra hakimliği dosyası, örnek karar ve düşüncelerden
ibaret olup, bunlar yazılı delil başlangıcı niteliğinde belgeyi takviye eder
nitelikte değildir. Yazılı delil başlangıcının tek başına delil vasfı yoktur.
Ayrıca davacı son derece ağır bir kanıt yükümlülüğü altındadır.
Şöyle ki;
Son bilirkişi raporunun 10. sayfasında vurgulandığı gibi, davaya konu
Hazine bonoları 20.4.1988 tarihinde 646.900.000 bedele ulaşıp, bu tarihten
sonra faiz getirmeleri sözkonusu değildir. Olayda iki tür vade vardır.
Bunlardan birisi; banka ile davacının ibraz ettiği belgede kararlaştırılan
vade tarihi olup, 23.9.1987'dir. Diğeri ise; Hazine bonosunun üzerindeki vade
tarihi olup, bu da 20.4.1988'dir. Davacının davalı bankaya gönderdiği ve
Hazine bonoları bedelinin ödenmesi talebini içeren noterlik ihtarname tarihi
ise 7.7.1989'dur. Bu kadar büyük bir paranın bir sene üç aya yakın bir süre
hiç bir faiz alınmadan bankada iki büyük şirket ortağı ve yöneticisi olan
davacı tarafca faizsiz bırakılması sözkonusu olmaktadır. Bu hal, normal halin
aksini iddia etmenin ötesinde bir davranıştır.
Medeni Kanunun 6. maddesi ispat yükü konusunda yetersiz kalması
nedeniyle doktrin ve Yargıtay kararlarıyla bazı kurallar benimsenmiştir. Bu
kurallardan birisi de olağan hal kuralıdır. Hayat deneylerine göre olağan
hal, Hazine bonolarını taraflar arasında kararlaştırılan vade tarihinde
olmadığı takdirde en geç bonodaki vade tarihi olan 20.4.1988 tarihinde paraya
tahvilidir. Davacının bu parayı bir sene üç ay faizsiz bıraktıktan sonra
davalı bankadan talep etmeye kalkışması, hayat deneylerine ve olağan hale
ters düşer. Bu davranışını haklı kılan nedenlerini davacı taraf
açıklamamıştır.
Bu nedenlerle, davacı tarafın elindeki belgenin, iddiasını kanıtlar ve
iddiası hakkında tam bir delil niteliği bulunmadığından, davanın reddine
karar verilmek üzere yerel mahkeme kararının davalı yararına bozulmasına...)
gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan
yargılama sonunda; mahkemece önceki kararda direnilmiştir.

Temyiz eden : Davalı vekili

Hukuk Genel Kurulu'nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz
edildiği anlaşıldıktan ve direnme kararının verildiği tarih itibariyle
H.U.M.K.nun 2494 sayılı Yasa ile değişik 438/son fıkrası hükmü gereğince
duruşma isteğinin reddine karar verilip dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra
gereği görüşüldü:
Tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dosyadaki tutanak ve
kanıtlara göre, uyuşmazlığın çözümlenmesi "repo" işleminin dayanağı olduğu
ileri sürülen 18.9.1987 tarihli belgenin niteliğinin belirlenmesi ve bu
belgede, vadelerinin 13.9.1987 ve 14.9.1987 olduğu belirtilip (sürenin)
23.9.1987 tarihine uzatılmış olduğuna değinilen (311.690.400 TL.) ve
(214.000.000 TL.)lık Hazine bonolarının, vadesinde ulaştıkları bedel
üzerinden davacı tarafa (ya da makbuz hamiline) ödenmiş olup olmadığı
noktasında toplanmaktadır.
Ülkemizde "repo" olarak adlandırılan "Repurchase Agreement", bir geri
satın alma ve satma anlaşmasıdır. Reponun konusu, belli menkul kıymetler olup
satıcının veya alıcının taahhüt altına girmesine göre bu işlem "repo" ve
"ters repo" olarak adlandırılmaktadır. Diğer yandan, repo işlemi yapmaya
yetkili kuruluş, sattığı menkul kıymeti, satış anında taraflarca
kararlaştırılan ileri bir tarihte ve belli bir fiyatla geri satın almayı
taahhüt etmektedir.
Repo işlemi ile ilgili olarak 29.4.1992 tarih ve 3794 sayılı Yasa ile
Sermaye Piyasası Kanunu'nun 30. maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle
"Menkul Kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı" bir
sermaye piyasası işlemi olarak kabul edilerek anılan kuruluşun işlevleri
içine alınmıştır. Sermaye Piyasası Kuruluda Yasadan aldığı bu yetkiye
dayanarak, 31 Temmuz 1992 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan "Menkul
Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliği"
neşrederek repo ve ters repo işlemi yapmaya yetkili kuruluşlar ile işlem
konusu menkul kıymetlerin neler olduğu ve reponun işleyişi hakkında
düzenlemeler getirmiştir.
Bu düzenlemeye göre işlem yapmaya yetkili kuruluşların, bu hususta
faaliyet izni almış bankalar ile 4. maddede belirtilen aracı kurumlar olduğu,
işlem konusu menkul kıymetlerin ise Devlet tahvilleri, Hazine bonoları ve
yine anılan tebliğin beşinci maddesinde sayılan borçlanma senetleri olduğu
belirtilmiştir.
Söz konusu tebliğde yer alan tanımlarda ise, repo, işleminde vadenin
ilgili menkul kıymetin itfa tarihini aşmamak üzere serbestçe belirlenebilecek
bir süreyi ve repo işlemine konu olan paranın getirisi de, "faiz" değil fakat
menkul kıymetlerin alımı ve satımı arasındaki " değer farkını" ifade ettiği
açıklanmaktadır (Prof.Dr. Seza Reisoğlu, Temmuz 1992- "Bankacılık Dergisi"
Yeni Yasal Düzenleme Açısından Repo).
Sermaye Piyasası Kurulu'nca bu düzenlemeler yapılıncaya kadar, repo
işleminin gerekli disiplin ve denetimden uzak olarak yütürülmüş olduğu bir
gerçektir. Ancak düzenleme önceki dönemde de, işleme konu Hazine bonolarının
geri alma taahhüdü ile satışının yapıldığına dair bir saklama makbuzu
verildiği ve düzenlenen makbuzda tayin edilen vade ile satışı yapılan ve
bankaca muhafaza altına alınan Hazine bonolarının (Menkul Kıymetin) vadede
ulaşacağı değer üzerinden bedelinin ödeneceğinin taahhüt edildiği dosyadaki
örnek belgelerden anlaşılmaktadır.
Somut olayda, davacı tarafın dayandığı 18.9.1987 tarihli belgede "...
satışı yapılan 13.9.1987 vadeli 311.690.400 TL.lık ve yine 14.9.1987 vadeli
214.000.000 TL.lık Hazine bonolarının aynı şartla dahilinde (vadelerinin)
23.9.1987 tarihine uzatıltığı..." bildirilmektedir. Davacı, davalı bankaya
7.7.1989 tarihinde keşide ettiği ihtarname ile söz konusu belgede belirtilen
Hazine bonolarının vadelerinin 23.9.1987 tarihine uzatılmış olduğunu
bildirerek bedellerinin ödenmesini talep etmiş, bu sebeple giriştiği icra
takibine davalının itirazı üzerine İcra Tetkik Merciine vaki başvurusunda da
aynı hususu yinelemiştir. Ancak, Asliye Ticaret Mahkemesinde açtığı davada
ise bu kez, 18.9.1987 tarihli repo işlemi sonucu Hazine bonosu aldığını ancak
davalı bankanın 7.7.1989 tarihli ihtara ve 20.7.1989 tarihinde giriştiği icra
takibine rağmen bono bedellerini ödemediğini ileri sürmüştür.
Banka defter ve kayıtları üzerinde yaptırılan bilirkişi incelemesinde,
18.9.1987 tarihli belgede vade uzatım tarihi olan 23.9.1987 tarihinde söz
konusu Hazine bonolarının ulaştığı değer olan 532.258.880 TL.nın Banka Genel
Müdürlüğü Menkul Kıymetler Grup Müdürlüğüne borç kaydedildiği, ancak bono
bedellerinin kime ödendiğinin belirlenmemiş olduğuna değinilmiştir.
Yukarıda açıklandığı üzere, Sermaye Piyasası Kurulunca 1992 yılında
çıkarılan tebliğe kadar, repo işlemleri sebebiyle verilen belgelerin hamiline
düzenlendiği ve saklama makbuzunun ibrazı halinde ödemenin yapıldığı
anlaşılmaktadır.
Bu itibarla, 18.9.1987 tarihli belgede miktarları belirtilen Hazine
bonolarının vadede ulaştığı değer üzerinden karşılığının; repo işlemi
sırasında düzenlenen saklama makbuzunun ibrazı üzerine ödendiği 18.9.1987
tarihli belgenin ise vade uzatım belgesi olduğu anlaşılmmaktadır.
Diğer yandan, vadeden sonraki dönemde, davalı bankanın alacaklı
bulunduğu, icra takiplerine muhatap olduğu bildirilen davacının 23.9.1987
tarihinden yaklaşık bir yıl on ay sonra bono bedellerinin ödenmemiş olduğunu
ileri sürerek tahsili isteği ile davalı bankaya başvurması da hayatın olağan
akışına uygun düşmemektedir.
Bu nedenlerle Hukuk Genel Kurulu'nca aynen benimsenen Özel Daire bozma
kararına uyulmak gerekirken önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya
aykırıdır. O halde direnme kararı bozulmalıdır.
S O N U Ç : Davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme
kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı
H.U.M.K.nun 429. maddesi gereğince (BOZULMASINA), istek halinde temyiz peşin
harcının geri verilmesine, 31.3.1993 gününde oyçokluğu ile karar verildi.

Birinci Başkanvekili 16.Huk.D.Bşk. 11.Huk. D.Bşk. 3.Huk.D.Bşk.
İ.Teoman PAMİR İ.Özmen N.Özkan E.Doğrusöz
Değişik Bozma

13.Huk.D.Bşk. 12.Huk.D.Bşk. 18.Huk.D.Bşk. 14.Huk.D.Bşk.
A.İ.Arslan B.C.Kadılar S.Rezaki E.Özdenerol
Değişik Bozma