"Bayan"la bayanlar
Emel ARMUTÇU earmutcu@hurriyet.com.tr Şu "bayan" sözcüğü sizi de "bay"madı mı? Kadınlara ısrarla "bayan" denmesi sizi de feci halde sıkmıyor mu?

Beni sıkıyor. Sadece beni değil, tanıdığım bütün kadınları sıkıyor.

Birincisi, Türkçe olarak doğru değil, çünkü bayan "cinsiyeti" ifade etmiyor, "erkek"in karşılığı anlamına gelmiyor. Sadece bir hitap şekli, bir ünvan...

Bir "kadın"ın adını diplomasiye uygun olarak ya da sadece kibarca dile getirmek istiyorsanız, "Bayan Filanca Falanoğlu", diyorsunuz (Genelde ...oğlu diye bitiyor ama olsun, o başka yazı konusu). Aynı şeyi bir erkek için yapmanız gerektiğinde de "Bay"la başlıyorsunuz. O kadar.

İngilizce'deki Miss, Mistress-Mister, Lady, Fransızca'daki Madam-Mösyö gibi...

Siz hiç kadın kelimesi yerine İngilizlerin Miss, Fransızların Madam dediğini duydunuz mu? İngilizler "Bayanlar ve Baylar" (Ladies and gentlemen) diyor, bir hitap şekli olarak ama Men and Ladies (Erkekler ve bayanlar) demiyor. Biz hep birlikte diyoruz da diyoruz.

Bizde erkek reyonu ve bayan reyonu, erkek ayakkabısı ve bayan ayakkabısı, iç çamaşırı, pantolonu vs. deniyor.
Şoförler bizde cinslere şöyle ayrılıyor; şoför (Erkek tabii) ve bayan şoför!

Polisler için de aynı şey geçerli; polis ve bayan polis.

Bunu tüm mesleklere adapte edebilirsiniz, erkek basketbol takımları ve bayan basketbol takımlarına kadar... (Biz bayan sözcüğünü Hürriyet'te mümkün olduğunca doğru kullanmaya, kadın yerine koymamaya çalışıyoruz, ama gelin görün ki spor takımlarına gelince, elimiz kolumuz bağlanıyor, çünkü federasyonların belirlediği resmi takım isimleri böyle: Bayan basketbol takımı, bayan voleybol takımı, bayan... bayılıyorum)

Kimse bana "bayan" dedirtemez diyen ben bile kullanmak zorunda kalıyorum ve sinir oluyorum tabii. Oysa uluslararası federasyon terimleri Men and Women (Erkekler ve Kadınlar).
***
Bu yanlışı sadece federasyonlar, sıradan insanlar, en değerli erkek-kadın politikacılar, profesörler yapmıyor; Türk Dil Kurumu sitesine girin, Türkçe Sözlük'te "bayan"ı sorgulayın, göreceksiniz: TDK ilk maddeyi doğru (Kadınların ad veya soyadlarının önüne getirilen saygı sözü, örnek Bayan İnci) açıkladıktan sonra, ikinci maddede aynı yanlışa düşüyor: Kadın. (Yani bayan'ın kadın anlamına geldiğini iddia ediyor) Üçüncü maddede "eş, karı" olarak kullanıldığını da öğreniyoruz. Bu madde Halide Edip Adıvar'dan bir alıntıyla örnekleniyor; "Süleyman Bolluk da bayanın sımsıkı koluna girmişti."

Şimdi başta TDK olmak üzere, kadın erkek bütün "bayan"lara, sormak istiyorum: Kadın kelimesi yerine kullandığınız bayan, bir cinsi mi ifade eder? Hayır. Öyleyse bu ısrar niye?

İşte burada asıl noktaya geliyoruz: Bunun neden yapıldığı.

Orada iş daha da vahimleşiyor.

Çünkü kadın yerine bayan kullananların çoğunluğu bunu "kibarlık" olsun diye yapıyor. O zaman da "kadın" demenin kaba ya da daha vahimi "ayıp" bir şey olarak anlaşıldığı ortaya çıkıyor. Kadın, neden kaba ya da ayıp bir sözcük olsun? O zaman erkek neden kaba değil?

Benim atladığım, ama bir toplantıda BM Nüfus Fonu'ndan Meltem Ağduk'un çok güzel aktardığı bir örneği almak istiyorum buraya. Bir gazete haberi başlığı: "Kadın şoför, bayan polise çarptı!"

Bu örneği inceleyince tüm mesele ortaya çıkıyor aslında: Şoför "kadın" olarak tanımlanmış çünkü "çarpan", yani cümlede olumsuzu ifade eden kişi. Polis ise "bayan", çünkü "kötü biri" tarafından mağduriyete uğratılmış! Yoksa biz kadın şoför demiyoruz ki, güzelim bayan şoför dururken...

Kadın kelimesini "kaba" bulanların bir düşüncesi, onun bir "cins", dolayısıyla "cinsellik" içerdiğini düşünmeleri mi acaba? Ama öyleyse erkek kelimesi niye aynı şeyi içermiyor? Boşuna soruyorum, çünkü cevabı basit: Erkeğin cinselliği ortada olabilir, kadınınki hayır!
***
Gelin şu "bayan" bayanlardan kurtulalım.

Bunu bir kampanya haline getirmeyi öneriyorum: Kadın kelimesi yerine kullanılan bayan'ı sözlüklerden, literatürlerden, günlük konuşma dilinden, her yerden çıkaralım. Ne bileyim, kullanan erkeklere "bay" diyelim biz de, kadınlara ise "niye, kadınlığınızdan utanıyor musunuz?" diye soralım.

Çünkü, hem bir kelime olarak kadın gayet güzel, hem kadın birçok güzel şeyi ifade ediyor, hem de diğeri yanlış, bu doğru.