Son 'intiharlar' cinayet olabilir


Son dönemde kadın intiharları arttı. 'Cezalar ağırlaştı, namus cinayetlerinde yöntem değiştiriliyor. Cinayetin adı da intihar oluyor' şüphesini yaratıyor bu
Ülkemizde ensest var ve yaygın. Bizim toplumumuzda da, her eğitim düzeyinde, her etnik kökende, her sosyal ve ekonomik grupta ensest var
Kadına evde uygulanan şiddet sadece dayak demek değil ki? Psikolojik şiddet, ekonomik şiddet, fiziksel şiddet ve cinsel şiddet gibi şekilleri var bu şiddetin
06/03/2006 Radikal


NEŞE DÜZEL
NEDEN?

Jülide Aral
Son dönemlerde kadın intiharlarında , özellikle Güneydoğu'da bir artış yaşanıyor. Bu kadınlar niye ölüyor, neden ölüyor pek anlaşılmıyor. Bu ülkede kadınların büyük bir baskı altında kaldıklarını, kendilerine şiddet uygulandığını biliyoruz. Çok uzun yıllar bu şiddet, cinayetlerle sonuçlanıyordu. Cezaların artırılmasıyla son zamanlarda cinayetlerde azalma olmasına karşılık, kadın intiharlarında kuşkulu bir yükseliş ortaya çıktı. Büyük şehirlerin merkezlerinde tam hissedilmese de, 21'inci yüzyılın başında ülkemizde kadın hâlâ ailenin ve erkeğin her sözüne itaat etmesi gereken bir köle gibi değerlendiriliyor. Bu korkunç baskıya en küçük bir biçimde buna itiraz ettiğinde de dayaktan cinayete kadar çeşitli biçimlerde cezalandırılıyor. Bu cinayetlerin adı da 'töre' ya da 'namus' cinayeti oluyor. Bir cinayeti 'namusluluk' olarak görmenin, o ülkenin namus ve ahlak anlayışının tuhaflığını ortaya koyduğu da bir başka gerçek tabii. Kadına yönelik şiddet üzerine çalışan, KA-MER'in namus cinayetlerini önleme projesinde yer alan psikolog Jülide Aral'la, kadınlara uygulanan şiddetin biçimlerini ve nedenlerini konuştuk. Bu konuyu konuştukça, 'ensest' gibi ürkütücü gerçeklerin de içinde bulunduğu bir karanlığın hâlâ yaşandığını gördük.

Avrupa Birliği'nin baskısıyla biz nihayet 'töre cinayetlerinin' cezalarını hafifletmekten vazgeçtik. Yeni yasa çıkardık. Bu yeni yasadan sonra töre cinayetlerinden bir azalma oldu mu?
Yeni yasanın, töre cinayetlerini caydıracağı kesin. Çünkü yeni yasayla artık hem cinayeti işleyene hem de azmettirene ceza veriliyor. Ayrıca cezalar da ağırlaştırıldı. Ama son dönemde kadın intiharları arttı. İntiharlardaki artış, 'Cezalar ağırlaştırıldı ve namus cinayetlerinde yöntem mi değiştirildi' şüphesini yaratıyor. Töre ya da namus cinayetinin adı artık 'intihar' mı oluyor ya da kadınlar öldürülmek yerine intihar etmeye mi zorlanıyor? 'İntihara mı dönüştü bu iş' sorusunu sorduruyor.
Kadına yönelik şiddeti ve namus cinayetlerini araştıran biri olarak bu sorulara cevabınız ne oluyor?
Namus kisvesi altında işlenen bu cinayetlerle intiharlar arasında şöyle bir bağlantı var. Dünyadaki intiharlara bakıldığında, araştırmalar, kadın intiharlarıyla erkek intiharları arasında bir fark olduğunu ortaya koyuyor. Erkekler kesin sonuç veren silahlar ve araçlarla intihar ederken, kadınların intiharda kullandıkları araç ve denedikleri yol ölümle sonuçlanmayabiliyor ve kadınların intiharı daha çok girişim olarak kalabiliyor. Yani erkeklerinki daha çok intihar oluyor, kadınlarınki de intihar girişimi oluyor. Ama Türkiye'de Doğu ve Güneydoğu'da durum böyle değil.
Nasıl peki?
Sonuca giden kadın intiharları bunlar. O zaman da kadın bir şekilde öldürülüp, cinayete intihar süsü mü veriliyor diye ciddi bir soru ortaya çıkıyor. Mesela geçmişte haberi gazetelerde de çıkmıştı. Kocası hapiste olan bir kadın Sason'da intihar etti diye yayımlanmıştı bu haber. Cumhuriyet savcısı biraz araştırdı ve kadının öldürüldüğü ortaya çıktı. Böyle çok örnek yaşanıyor olabilir şimdi. Ayrıca kadınlar intihara mı zorlanıyor diye ciddi bir şüphe de var.
Kadın, intihara nasıl zorlanıyor?
Kadına büyük bir şiddet uygulanıyor. Burnu, kulağı kesiliyor... Kadını bağlayıp ahıra koyuyorlar, yemek ve su vermiyorlar, önüne sadece zehir koyuyorlar. 'Buradan çıkışın yok. Buradan ölmeden çıkmayacaksın' diyorlar. Kadının kimseye sesini duyurması, yardım alması mümkün değil. Şimdi sorarım size. Böyle ölen bir kadın intihar mı etmiştir yoksa öldürülmüş müdür? Yaşanan olay intihar mı, yoksa cinayet mi? Biz, intiharların, kadınlara dayatılan bir yöntem olduğunu düşünüyoruz.
Töre cinayetlerinin 'namus cinayeti' olduğunu biliyoruz. Peki 'namus' ne bu insanlar için?
Namusun algılanışı üzerine yapılmış bir araştırma var. Diyarbakır Dicle Üniversitesi'nde psikiyatri profesörü Aytekin Sır, bu araştırmayı KA-MER'in 'Namus kisvesi altında işlenen cinayetlerle mücadele projesi' için yaptı. Namus nedir diye sorulduğunda, erkeklerin yüzde 33'ü, 'Karım, bacım, annem, ailemdir' diyor. Yüzde 18.4, 'dinin emrettiğidir' diyor. Geri kalan da, 'erkeğin şerefi ve haysiyetidir', 'kadınların iffetidir', 'kadınların toplumsal kurallara itaatidir', 'kadının erkeğe itaatidir', 'kadınların cinselliği ve bekâretidir' diyor.
Peki siz çalışmalarınız sırasında, insanın kendi öz kızını öldürmesinin 'namussuzluk' olabileceğine dair herhangi bir kuşku taşıyan bir insana rastladınız mı?
Hayır rastlamadım.
Biz yolsuzluğu, hırsızlığı, rüşveti, faili meçhul cinayeti bol bir ülkeyiz. Dinler de bunları yasaklar üstelik. İnsanların bu fiillerin hiç birini namus meselesi yapmayıp sadece kadını namus ölçüsü olarak görmelerini nasıl açıklamalıyız?
Bu bir iktidar sorunudur. Zaten namus nedir sorusuna verilen cevaplarda da açıkça görüyorsunuz. 'Namus, kadının toplumsal kurallara ve erkeğe itaatidir' deniyor. Bu iktidar ilişkisinde kadın kendini yok sayıyor, erkeğe boyun eğiyor. Toplumun yarısını oluşturan kadınlar, namus kisvesi altında bastırılıyor, hayatın içinde görünmez kılınıyor ve böylece erkeğin ev dahil her alanda iktidarını kurması sağlanıyor.
Namus kavramının neredeyse sadece kadına indirgenmesi, diğer birçok ahlaksızlığı 'namussuzluk' sınıfından çıkarmak gibi bir sahtekârlığı içinde taşımıyor mu?
Tabii ki taşıyor. Önce şunu söylemeliyiz. Bu cinayetlerin adı 'namus cinayeti' olamaz. Çünkü namus cinayeti dediğinizde, sanki bu cinayetleri olumlamış oluyorsunuz. Bunlar töre ya da namus cinayeti falan değil. Bunlar, kadının erkeğe itaatini sağlamak için aile üyeleri tarafından sistematik olarak işlenen organize cinayetlerdir. Bu cinayetler en çok Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz'de işleniyor. Son araştırmalarda, Karadeniz Bölgesi de namus cinayetlerinde önde çıktı.
Cinayet nedenleri neler? Neleri 'namusa' aykırı buluyor katiller?
Cinnet geçirdim, gözüm döndü, palayı kaptım ve öldürdüm türü cinayetler değil bunlar. Bunlar tümüyle planlı cinayetler. Önce kadın hakkında dedikodu çıkıyor. Dedikodunun çıkmasından kadının öldürülmesine kadar yaklaşık üç, beş aylık bir süre geçiyor. Mesela bir olayda, ailenin erkeklerinden biri KA-MER'e ulaştı. 'Bir kadın var. Bu kadın, aile içinde yargılanmaya başladı. Bu cinayeti önleyebilir misiniz' dedi. KA-MER o aile üstünde etkin olabilecek mekanizmaları harekete geçirdi.
Peki kadın hangi nedenden ötürü aile içinde yargılanıyor? Katiller neleri 'namusa' aykırı buluyor?
Kadınlar daha çok erkeğe itaatle ilgili konularda öldürülüyor. Mesela Doğu'da bir kız habersiz sinemaya gitti diye öldürüldü. Zaten bir genç kadının ya da kızın öldürülmesi için bir olayın olması gerekmiyor. Öldürülmesi için hakkında bir dedikodunun çıkması yeterli. Diyelim ki bir askerle bakıştı diye laf çıktı ve bu laf üzerinden büyüyen bir dedikodu kadının cezalandırılması, öldürülmesi için bir sebep oluyor. Prof. Aytekin Sır'ın yaptığı araştırmada namussuzluğun ne olduğu soruluyor. 'Zina yapması ve bekâretini kaybetmesi' gibi tanımların yanı sıra, 'Namussuzluk, kadının dedikoduya sebep olacak davranışlar sergilemesidir', 'dilinin uzun olmasıdır' gibi tanımlar da yapılıyor. Nitekim bu ülkede bir genç kız radyo programından şarkı istedi diye abisi tarafından 'Senin gizli bir sevdiğin mi var' diye öldürüldü. Çünkü genç kız itaatsizlik yaptı. Erkeklerin koyduğu kuralların dışına çıktı.
Ailesinin istemediği bir erkeğe kaçan genç kızı öldürdükleri gibi, ırzına geçilen kızları da öldürüyorlar. Bunu niye yapıyorlar peki?
Tecavüze uğrayan kız, buna kendisi yol açtı, izin verdi ve tecavüzü hak etti gibi düşünülüyor. Bir de bazen ensesti örtmek için de bunu yapıyorlar. Aile içindeki tecavüzü örtmek için öldürülen kızlar olduğunu düşünüyorum.
Ensest... Aile içi cinsel ilişki... Sözü edilmeyen bir tabumuz bu bizim. Bu konuda sağlıklı bilgiye sahip miyiz biz?
Ensesti konuşmak bizde bir tabudur. Bizim toplumumuzda ensest yok denir. Oysa ensest her toplumda var. Bizim toplumumuzda da var. Her eğitim seviyesinde, her etnik kökende, her ekonomik düzeyde, her sosyal grupta, ülkede her bölgede ensest var. Bu konu dünyada da zaten üzerine yeni gidilen, yirmi yıldır rahat konuşulan bir konu. Bizim ülkemizde çok yeni konuşulmaya başladı. Fakat insanlar bu konuda öyle dolular ki... TRT 1'de bir kadın programına katılmıştım, canlı yayında bir ara ensest konusu da açıldı. İsmini vermeden o kadar çok kadın aradı ki, telefonlar kilitlendi. Şaşırdım. İnsanların bir yarası bu. Ensest konusuna dokunulduğu zaman insanlar feryat ediyorlar.
Ensest yaygın mı?
Bizim ülkemizde ensest var ve bu yaygın. Ensestin yaygın olarak yaşandığını kadın programlarında da gördük zaten. Bu programların nasıl formatlandığı ve uygulandığı tartışılır ama, bu programlar kadınlara konuşmaları için bir pencere açtılar. Kadınlar biz bunları yaşıyoruz dediler. Bu programları kaldırmak, kadınların yaşadıkları sorunların üstünü örtmeye çalışmaktır.
Cinayetlere dönersek... Bir insanı öldürmek zordur. Hele insanın kendi kızını öldürmesi ya da öldürülmesini istemesi çok daha zordur. Bütün dünyada en büyük acı olarak 'evlat acısı' gösterilir. Bunlar çocuklarını nasıl öldürüyorlar? Üstelik de buna karşı çıkan pek görülmüyor. Evlat sevgisinin çok kuvvetli olmadığı bir toplum muyuz?
Evlat sevgisi, bir annenin, babanın evladını koşulsuz sevmesi ve kabul etmesidir. Burada ise koşul var. 'Benim koyduğum sınırlar içinde durduğun takdirde seni kabul ederim, yoksa seni yok ederim' diyorsun. Çünkü karşındakini farklı bir birey olarak görmüyorsun, bireyselleşmesine, kendini var etmesine izin vermiyorsun.
Kendi çocuklarını öldürenlerin hoş görülebildiği bir toplum biraz sevgisiz bir toplum mu acaba?
Şiddeti içselleştirmiş bir toplum bu. Türkiye'de aile içi şiddet çok yaygın.
Aile içi şiddet, karıkocanın mahremiyetidir bizde. Bu şiddete karışamazsınız. Şiddet mahremiyetin bir parçası olarak kabul edildiğinde ne oluyor? Toplumun yarısını oluşturan kadınların yüzde 90'ı bir biçimde şiddete maruz kalıyor. Şiddet sadece dayak demek değil ki. Psikolojik şiddet, ekonomik şiddet, cinsel şiddet ve fiziksel şiddet gibi türlü şekilleri var şiddetin. Kadın bunlardan hepsine ya da bazılarına maruz kalıyor. Ensest de, cinsel şiddetlerden biridir.
Sanırım namus cinayetlerinin en korkunç yanlarından biri de annelerin bu cinayete onay vermesi. Anneler bunu nasıl onaylıyor?
Onay veriyor çünkü anneler de bu toplumun ürünü. Erkeğin değerlerini, namus kavramını içselleştirmişler, hiçbir şeyi sorgulamamışlar, erkeğe itaat etmişler, bu sistemi sürdürmüşler ve bu sayede de hayatta kalmışlar. G.Doğu'da 'kadının bıyığının çıkması' diye bir laf var. Kadınlar bir noktadan sonra cinselliklerini ve üretkenliklerini yitirdiklerinde, erkekleşiyor gibi algılanıyor ve ailede 'koca kadın' diye kabul görüyorlar. Eve gelinler geliyor ve onların da ailede hükmettikleri bir alan oluyor.
Niye bu toplum genç kızlarına, kadınlarına düşmanca davranıyor?
Aile içi şiddet, iktidar ve güç meselesiyle bağlantılıdır. Hiçbir iktidar sahibi sahip olduğu alanı kolayca bırakmaz. 'Ben seni korkuturum, sindiririm, ezerim. Seni ancak, sınırlarını ve kurallarını benim belirlediğim bir alanda var ederim' şablonudur bu. Aile içi şiddet sadece bizim toplumumuzda yok.
Amerika, Fransa, Almanya gibi dünyanın ileri ülkelerinde de kadına yönelik yoğun bir şiddet var. Mesela Hollanda'da devlet bir araştırma yaptı. Beklenti, aile içi şiddetin göçmenlerde çok yaygın olduğu, Hollandalılarda az olduğu yönündeydi. Ama araştırma, Hollandalı ailelerin yüzde 84'ünde kadına şiddet uygulandığını ortaya koydu.
Töre cinayetlerinin bir de ekonomisi var. Ailesinin kendisini başlık parasına satmasına karşı çıkan ve kaçan her kız aynı zamanda bir para kaybına da sebep oluyor. Bu para kaybının cinayetlerdeki rolü ne?
Mutlaka vardır. Tecavüze uğrayan kızı neden öldürüyorlar sorusunun bir cevabı da bu zaten. Kızın, bir anlamda 'bozulduğu' düşünülüyor.
Aile içi şiddet, baskı, birçok kadını özellikle G. Doğu'da intihara sürüklüyor. Toplum, genç kızların baskıdan kurtulmasını destekliyor mu? Yoksa toplum olarak biz, genç kızlara ve kadınlara baskı yapılması gerektiğine mi inanıyoruz?
Baskı yapılması gerektiğine inanıyoruz. Kadının kontrol altına alınması gerektiğini düşünüyoruz.
Baskıdan ve şiddetten kurtulmak isteyen genç kızlara ve kadınlara sahip çıkan kurumlar var mı?
KA-MER 20'ye yakın ilde örgütlendi. Namus cinayetine kurban olacak kadınlara ulaşılıyor. Üç yılda 82 kadının hayatı kurtarıldı. Geçen sene namus cinayetlerini önlemeyle ilgili bir kampanya yürüttük. Mardin ve Diyarbakır'daki bütün camilerin kapılarına ilk kez afişler asıldı. Bu çok önemliydi.
Camilere kadınları öldürmeyin diye afişler asılması niye önemliydi? Dinler zaten insanların öldürülmesini yasaklamaz mı?
Ama şöyle bir şey var. Bugüne kadar öldürülen her genç kızın ve kadının hikâyesinin arkasında ya camideki imamdan, ya mahalledeki hocadan ya da şeyhten ve toplumda kabul görmüş bir dini kişilikten alınmış bir fetva, bir izin var. Bu yüzden afişlerin camilere asılması çok önemliydi. Ayrıca geçen martta Kadınlar Günü nedeniyle Diyanet de camilerde 'kadınlara yönelik şiddetin dinimizde yeri yoktur. Bu, cahiliye döneminden kalan uygulamadır' diye cuma hutbesi okuttu.
Dünyadaki gelişmiş ülkelerle gelişmemiş ülkelere baktığımızda en temel farkın kadına davranış biçimi olduğunu görüyoruz. Kadını ezen toplumlar fakir kalıyor. Ya da fakirler kadını eziyor. Bu iki varsayımdan hangisi doğru?
Kadını ezen toplumlar fakir kalıyor. Çünkü bu toplumlar kadının enerjisinden yararlanmıyor. Toplumun yarısı yok sayılıyor ve kendine uygulanan şiddeti kontrol etmekle uğraşıyor. Hayatı böyle geçiyor. Bu ağır bir şey.
Kadınsız gelişme olmuyor. Türkiye bu gerçeği ne zaman algılar?
Bu toplum, kadınların gücü paylaşmasına izin vermiyor. Afganistan'da kadın milletvekili kotası yüzde 25 iken ve meclisteki kadın milletvekili oranı yüzde 20'yken, bizde bu oran yüzde 5 civarında. Şu anda Türk erkeği Afgan erkeğinin gerisine düşmüş durumda.