ŞÜPHELİLERİN MÜDAFİ YARDIMINDAN YARARLANDIRILMASI HAKKINDA GENELGE (CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)

T.C.

ADALET BAKANLIĞI

Ceza İşleri Genel Müdürlüğü

Sayı : B.03.0.CİG.0.00.00.05/010.06.02/ 23 01/01/2006

Konu : Şüphelilerin müdafi yardımından

yararlandırılması

GENELGE

No : 24

Soruşturma evresi sırasında şüphelilerin müdafi yardımından yararlandırılması konusunda uygulamada bazı tereddütler yaşandığı gibi, kimi zaman da uluslararası kurum veya kuruluşlar tarafından, yakalanarak gözaltına alınan kişilerin talepleri bulunmasına rağmen müdafiîn haberdar edilmediği ya da zamanında haber verilmediği veya gözaltına alınan kişilerden müdafi talebinde bulunmadığı yönünde beyanları alınarak, savunma hakkının engellendiği gibi haksız ve yersiz eleştirilerle karşılaşılabildiği, Bakanlığımıza intikal eden bilgilerden anlaşılmıştır.

Bilindiği üzere;

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın;

"Cumhuriyetin nitelikleri" kenar başlıklı 2'nci maddesinde; "Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir."

"Hak arama hürriyeti" kenar başlıklı 36'ncı maddesinin birinci fıkrasında; "Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir."

Hükümlerine yer verilmiştir.

Öte yandan; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin "Adil yargılanma hakkı" kenar başlıklı 6'ncı maddesinin üçüncü fıkrasının (c) bendinde; "Kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir avukatın yardımından yararlanmak ve eğer avukat tutmak için malî olanaklardan yoksunsa ve adaletin selâmeti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksizin yardımından yararlanabilmek", her sanığın en azından sahip olacağı haklar arasında sayılmış bulunmaktadır.

Ayrıca; 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun;

147'nci maddesinin birinci fıkrasında; "Şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde aşağıdaki hususlara uyulur" denildikten sonra, (c) bendinde; "Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir."

149'uncu maddesinde; "(1) Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden fazla müdafiin yardımından yararlanabilir; kanunî temsilcisi varsa, o da şüpheliye veya sanığa müdafi seçebilir.

(2) Soruşturma evresinde, ifade almada en çok üç avukat hazır bulunabilir.

(3) Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında avukatın, şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukukî yardımda bulunma hakkı engellenemez, kısıtlanamaz."

150'nci maddesinde; "(1) Şüpheli veya sanık, müdafi seçebilecek durumda olmadığını beyan ederse, istemi hâlinde bir müdafi görevlendirilir.

(2) Şüpheli veya sanık onsekiz yaşını doldurmamış ya da sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede malûl olur ve bir müdafii de bulunmazsa istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir.

(3) Üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada ikinci fıkra hükmü uygulanır."

153'üncü maddesinde; "(1) Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir.

(2) Müdafiin dosya içeriğini incelemesi veya belgelerden örnek alması, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, sulh ceza hâkiminin kararıyla bu yetkisi kısıtlanabilir.

(3) Yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adlî işlemlere ilişkin tutanaklar hakkında, ikinci fıkra hükmü uygulanmaz.

(4) Müdafi, iddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten itibaren dosya içeriğini ve muhafaza altına alınmış delilleri inceleyebilir; bütün tutanak ve belgelerin örneklerini harçsız olarak alabilir.

(5) Bu maddenin içerdiği haklardan suçtan zarar görenin vekili de yararlanır."

154'üncü maddesinde; "(1) Şüpheli veya sanık, vekâletname aranmaksızın müdafii ile her zaman ve konuşulanları başkalarının duyamayacağı bir ortamda görüşebilir. Bu kişilerin müdafii ile yazışmaları denetime tâbi tutulamaz."

156'ncı maddesinde; "(1) 150 nci maddede yazılı olan hâllerde, müdafi;

a) Soruşturma evresinde, ifadeyi alan merciin veya sorguyu yapan hâkimin istemi üzerine,

b) Kovuşturma evresinde, mahkemenin istemi üzerine,

Baro tarafından görevlendirilir.

(2) Yukarıda belirtilen hâllerde müdafi soruşturmanın veya kovuşturmanın yapıldığı yer barosunca görevlendirilir.

(3) Şüpheli veya sanığın kendisinin sonradan müdafi seçmesi hâlinde, baro tarafından görevlendirilen avukatın görevi sona erer."

84'üncü maddesinde; "(1) Keşif yapılması sırasında şüpheli, sanık, mağdur ve bunların müdafii ve vekili hazır bulunabilirler.

(2) Tanık veya bilirkişinin duruşma sırasında hazır bulunamayacağı veya oturduğu yerin uzaklığı nedeniyle bulunmasının güç olduğu anlaşılırsa, bu tanık veya bilirkişinin dinlenmesinde de birinci fıkra hükmü uygulanır.

(3) Mağdur, şüpheli veya sanığın huzuru, tanıklardan birinin gerçeğe uygun tanıklık etmesine engel olabilecekse, o işte şüpheli veya sanığın bulunmamasına karar verilebilir.

(4) Bu işlerde hazır bulunmaya hakkı olanlar, işin geri bırakılmasına neden olmamak koşuluyla, işlerin yapılması gününden önce haberdar edilirler.

(5) Şüpheli veya sanık tutuklu ise, hâkim veya mahkeme tarafından ancak zorunlu sayılan hâllerde keşifte hazır bulundurulmasına karar verilebilir."

Hükümleri yer almaktadır.

Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinde de bu yönde uygulamaya ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.

Bu itibarla;

Ceza muhakemesi hukukunun, insan haklarına saygılı bir şekilde maddî gerçeğin bulunması amacını taşıması ve savunma hakkının; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın temel haklar ve ödevler kısmında düzenlenmiş bulunması yanında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde adil yargılanma hakkı kapsamında tanınan ve korunan haklardan olması da dikkate alınarak;

1-Soruşturma evresinde şüphelilerin seçtiği müdafiîne haber verilmesi, müdafiî seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde de kendisine müdafi tayin edilmesinin sağlanması,

2-Şüpheli veya sanık on sekiz yaşını doldurmamış ya da sağır veya dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede malûl olur ve bir müdafii de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilmesinin temin edilmesi,

3-Müdafilerin; şüpheli ile görüşme, ifade alma sürecinde yanında olma ve hukukî yardımda bulunma, dosya içeriğini inceleme ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alma haklarına ilişkin usul ve kanun hükümlerinin eksiksiz uygulanması,

Konularında gereken dikkat ve özenin gösterilmesini rica ederim.

Cemil ÇİÇEK

Bakan